می‌دانیم که سده‌ی بیستم سده‌‌ای بسیار تلخ و دردناک برای زبانِ پارسی در آسیای میانه یا فرارودان بود. در این سده، زبانِ پارسی در تاجیکستان ضربه‌هایی بسیار سخت خورد، آسیبهایی بسیار دید، و سست و ناتوان گردید. اکنون، در زمانِ فرخنده‌ی استقلال، امید است که آنچه زبانِ ما در سده‌ی بیستم از کف داد در سده‌ی بیست‌ویکم دوباره به دست آورد …
در این ویژه‌نامه «پارسی‌انجمن» در جُستارهایی چند به زبان و ادبِ و دبیره‌ی پارسی در فرارود و نیز چه‌بود و چیستیِ تاجیکان ازنگرِ تاریخی و فرهنگی می‌پردازد.
پارسی‌انجمن: حسن رضائی باغ‌بیدی در این نوشته پیشینه‌ی دبیره در ایران‌زمین را از شش هزار سالِ پیش بدین‌سو نشان داده است. وی از دبیرههای فرتورنگار و میخیِ ایلامی آغازیده و سپس دبیرههای گوناگونِ زبانِ پارسی ـ پارسه (پارسیِ باستان)، پارسیگ (پهلوی) و پارسیِ دری ـ و نیز دیگر زبانهای ایرانی همچون اوستایی، پارتی، بلخی، خوارزمی، سُغدی، خُتَنی و تُمشُقی و … را یک به یک بررسیده و نمونه‌هایی از آنها به دست داده است.
دکتر شروین وکیلی: دگرگونی دبیره از پارسی به لاتین در سُغد و خوارزم کاری سخت نابخردانه بود و هر بیننده‌ای خردمند و نایکسویه‌نگر درمی‌یافت که آماج از انجام این کارْ نادان نگه داشتنِ مردم و بریدن شاهرگ هویت فرهنگی‌شان است.
پارسی‌انجمن: جدانویسی یا پیوسته‌نویسی واژه‌های آمیخته[=مرکب] و جدامد[=مشتق] یکی از دشواریهای دبیره‌ی پارسی است. «فرهنگ املایی خط فارسی» که به کوشش دکتر علی‌اشرف صادقی و زهرا زندی مقدم فراهم شده پاسخی است بر این دشواری. آنان با پیروی از «دستور خط فارسی» فرهنگستان کوشیده‌اند تنها واژه‌هایی را که جدانویسی یا پیوسته‌نویسی آنها بایسته است آیین‌مند سازند و شیوه‌ی نگارش واژه‌های دیگر را به نویسندگان وانهاده‌اند.
دکتر بهرام فره‌وشی: خط ما ویژگی‌های شکل‌نگاری دارد… خط هرقدر بیشتر بتواند به واژه شکل معین بدهد زود‌تر خوانده و نوشته می‌شود… از خوبی‌های خط فارسی کوتاه‌نویسی واژه‌ها و «اقتصاد مغزی» آن است.
پارسی‌انجمن: دستور خط فارسی که برآیند کوشش‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی است، دفتری است که هر نویسنده‌ای را نیاز بدان افتد.
گفتنی است که بر این دفتر می‌توان خرده‌هایی دانشیک گرفت و آن را نپسندید و شیوه‌نامه‌ای نو درانداخت، لیک در پرسمان دبیره چیزی که بیش از هر چیز بایسته است، دوری از آشفتگی و کوشش اندر همگرایی بیشتر کسانی است که بدان دبیره می‌نویسند.
دکتر صفرعبدالله: ایران‌ستیزی نکنید! ایران‌ستیزی یعنی خودنا‌شناسی و خودستیزی! … این زبان شیرین که حالا در کشور ما، رنگ پریده است و حالی دارد نابسامان، ما را باید به اندیشه وادار بکند. من بهبودی را در برقرار کردن خط می‌بینم. … وقتی سخن از برگشتن به خط خودی، یا نیاکان، می‌گوییم، منظور ما نه فقط برطرف کردن ماجراهای موجود در زبانمان است، بلکه دوباره پیوستن به نیاکان بی‌نظیرمان و فرا گرفتن آثار گران‌سنگ زبان پارسی است … دیگر این که ارتباط مستقیم با هم‌زبانانمان در تمام جهان برقرار خواهد شد.
احمدشاه کامل‌زاده (روزنامه‌نگار تاجیک): سررشتۀ دشواریهای زبان فارسی در آسیای‌میانه، در این دویست سال، به سیاست‌های دولت روس برمی‌گردد. به هر روی، گذار به خط فارسی در تاجیکستان، البته با برنامه‌‌ریزی ده‌ساله یا بیشتر، می‌تواند به‌یک‌بارگی همۀ دشواریهای روزافزون زبان فارسی تاجیکستان را ازمیان بردارد و تکانی جدی برای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشور هم شود.
داریوش آشوری: راهِ حلِ درستِ مسأله نه تغییرِ شکلِ نگارشیِ این تکواژِ وابسته‌یِ قیدساز از [-اً] عربی به [-ن]-ِ فارسی، بلکه بازگشت به ساختارِ درست و سالمِ ساختمانِ قید در زبانِ فارسی ست. یکی از راه‌هایِ آن یادآوریِ دو باره‌یِ واژه‌هایِ فارسی ست که واژهایِ عربی‌تبار با ساختارِ دستوریِ عربی جایِ آنها را گرفته‌اند.