واژه‌هایی سره از پارسیِ افغانستان

 ا. ح. اکبری شالچی

 

آخر و عاقبت خوبی داشتن: انجامِ خوب داشتن

آخرعاقبت: انجام (← دهخـ)

آدامس سنتی: ساجِق/ ساجُق

آدم: مردم (← دهخـ/ پهلـ: mart)

آسفالت کردن: پُختَه کردن

آسفالته (راه): پُختَه/ سَرَکِ قیر

آمپول: سوزن

ابداع: نوآری / nav-ār-ī/ (دهخـ← آردن)

اتاق انتظار: پای واز خانَه

اتاق نهارخوری: خانَۀ نان (دهخـ← خانه)

اتفاق: برابری

اتفاق خوب: خداسازی (دهخـ← خداخواهی شدن)

اثر انگشت دادن: شَست ماندن (دهخـ← ماندن)

اثر انگشت ( ِکسی را) گرفتن: شست (ِکسی) را در کاغذ گرفتن

اجاره ای: کِرایَه یی

اجتماع مردم: انجمن (← دهخـ)

اجتناب ورزیدن: دوری کردن (← دهخـ)

اجرا کردن: در جای کردن

اجّی مجّی لاتلجّی چَم چَم چین چوقَمْچین (دهخـ← قمچی)

احتوا: دَ بغل داشتن

احتیاط کردن: هوش کردن

احسان: نیکی (← دهخـ)/ کِردَه

احمقانه: لَودَگی /lawdag-ī / (دهخـ← لوده)

اختلاف و دعوا (میان دو یا چند کس): کَشیدَگی

اختیار ( ِکسی) را داشتن: زنجیر (کسی) بَه دست ( ِکسی) بودن

اخراج کردن: از کار کَشیدن

اخلاق: خوی xōy / (← دهخـ)

اخیراً: نو / naw/ (← دهخـ)

ادا کردن: پوره کردن / pūra kardan/

ادامه داشتن: کَشال بودن

ادامه یافتن: دُمبال شدن

اذیت کردن: آزار دادن (← دهخـ)

ارائه کردن: پیشکَش کردن/ پیش کردن

ارتباط برقرار کردن: تار دواندن

ارتباط داشتن: بستَه بودن (دهخـ← بسته بودن به)/ راه داشتن

ارتباط و رابطه: پَیوند

از این به بعد: باز از این

از این لحظه به بعد: از این باد

از حداکثر خود عبور کردن: از سر گذشتن

از حفظ: ازْ یاد

از رونق انداختن: از بازار انداختن

از طریق اعمال زور: بَه زورِ چوب

از کیسۀ خلیفه بخشیدن: از دریا آب بخشیدن/ از دریا ماهی بخشیدن

از نظرها غایب گشتن: گُم‌ونیست شدن

ازدحام: شار و ناشور

ازدیاد یافتن: بَلند رفتن

اسارت: گرفتاری (← دهخـ)

اسباب بازی: سامانِ بازی (دهخـ← سامان)/ بازیچَه (← دهخـ)

اسباب‌ کشی: کوچ کَشی (دهخـ← کوچ کردن)

اسباب منزل: سامانِ خانَه (دهخـ← سامان)

اسباب و اثاثیۀ خانه: کوچ/ کوچ وبار (دهخـ← کوچ)

اسباب کشی کردن: کوچ کردن (دهخـ← کوچ کردن)/ کوچ آوُردن

استدعا کردن: دست دَراز کردن

استراحت: آرام (← دهخـ)/ دَمْ راستی/ دَمْ گیری (دهخـ← دم گرفتن)

استراحت کردن: دمِ خود را گرفتن (دهخـ← دم گرفتن)/ دم گرفتن (← دهخـ)/ دَم راستی کردن/ آرام کردن/ دَمِ خودَ راست کردن (دهخـ← دم)

استعداد: درون مایَه

استعمال کردن: کار گرفتن

استفاده کردن: کار گرفتن

استفراغ کردن: گرداندن/ پس گرداندن

استقامت ورزیدن: استْوار گرفتن (خودَ)

استمنا کردن: شیشَه زدن

اسهال: پیچِش (← دهخـ)

اسیر: گرفتار (← دهخـ)

اسیر شدن: زنجیر (بَه کسی) بستَه شدن

اشاره کردن: انگشت دَراز کردن

اشتباه کردن: لَخچیدن (دهخـ← لخشیدن)/ لَخشیدن(← دهخـ)

اشغال شدن: بَند شدن

اصرار: چَلَگی

اضطراب ورزیدن: تپیدن (← دهخـ)

اطراف: دوروپیش / dawr-o-pēš/ گِردوبَر/ گِردوپیش

اطلاعات دادن: آگاهی دِهی

اطلاع رسانی: آگاهی دِهی

اطمینان: دل پُری

اعتباری (کارت): پیشْ پرداختَه/ پیش پرداختَه شدَه

اعتراض: پَرخاش

اعتراضی نکردن و ساکت شدن: سر در گریبان خود کردن

اعتقاد: باورمندی/ باوری

اِعمال زور: چوب و سوتَه

افتتاح: گُشایش

افتخار: سربلندی (← دهخـ)

افشا کردن: بی پردَه ساختن

اقامت: بودوباش/ شووباش / šaw-o-bāš/ (دهخـ← باشیدن)

اقامت داشتن: بودوباش داشتن

اقدام کردن: دستْ شور دادن/ دست و آستین بَرزدن/ دست و آستین را بَردادن/ دست و آستینَه بلند کردن/ بَه روی دِست گرفتن

اقدام کردن: گام برداشتن (← دهخـ)

اکثرِ: بیشترینَه/ بیشترینِ

اُکِی!: درست است

اما: باز

اما و اگر: اگرمگر (دهخـ← مگر)

امتحان تاریخی خود را دادن: از آزمونِ زمان بیرون شدن

امکانات مهیا گشتن: زمینَه برابر شدن

امورات مادی کسی به گونه‌ای گذشتن: گذارَۀ زندَه گی ( ِکسی) شدن

انتظام: سَر و سِرشتَه

انتها (برنامه): بیخ

انحراف: بیراهی (← دهخـ)/ کجراه/ کج راهی/ کج رَوی (← دهخـ)

انحنا: خَمی (← دهخـ)/ کَجْ گَردِشی

انسانیت: آدمگری

انشاالله که: باشَه که

اَنعام: بخشش (← دهخـ)/ بخشِشی

اوباش: لُچَک (دهخـ← لچ)

اهمیت ندادن: سادَه گرفتن

ای والله!: دستخوش

ایده ای به ذهن کسی رسیدن: گپِ نَو گشتن (در کلَۀ کسی)

با اشاره فهماندن: دور انداختن

با حضور دل: بَه دلِ خود

با روحیۀ زیاد: دل بالا

با کسی مدارا کردن (با کسی): گذارَه کردن (با کسی)

با لطف: مهربانانَه (دهخـ← مهربانی)

با نیت خوب: از دلِ پاک

با وجودِ: با بودنِ

با درایت: با سَنجِش

باریکی: ظرافت (← دهخـ)

باسواد: خوانِندَه (← دهخـ)

باعث ارتقا (ی کسی) شدن: کَشیدن (کسی رَ)

باعث خجالت: شرمناک

بالاجبار: سَرزوری

بالغ: پُختَه (← دهخـ)

باوقار (آدم): گِرَنگ/ گَرَنگ

بحبوحه: گرماگرم (← دهخـ)

بخیه: کوک / kōk/

بد مطرح کردن: کج بریدن

بداخلاقی: پیشانی ترشی

بدشانسی: بدبختی (← دهخـ)

بدعادت: بدآموخت

بدون تعمق: بی سنجش (دهخـ← سنجیدن سخن)

بدیمن بودن: شگون خوب نداشتن

بر اساسِ: بَه بنیادِ

بر طبقِ: بَر بُنیادِ/ برابرِ

برطرف کردن: دور ساختن (دهخـ← دور کردن)

برعکس: سرچپه / sar-čap-a/

برقرار شدن تماس (تلفن): رُخ شدن

برملا گشتن: رونَما شدن

بطالت: بربادی

بعد: باز (← دهخـ)/ باد

بعداً: باز/ پسان / pas-ān/

بعدازظهر: باز از چاشت (دهخـ← چاشت)

بعدی: دیگر

بعضی: برخی barx-ē //

بکارت: دختری (← دهخـ)

بنابراین: باز

بنا کردن: آباد کردن (دهخـ← آباد کردن: عمارت، عمران)

بنایی: گِلکاری (← دهخـ)

بوی الرحمان کسی بلند شده بودن: آفتاب ( ِکسی) سرِ کوه بودن

به اختیار کسی بودن: بَه دل (ِکسی) بودن

به استهزا گرفتن: ریشخندی کردن (دهخـ← ریشخند کردن)

به انحراف کشاندن: بَه بیراهَه بردن

به بعد: بَه باز

به تأخیر انداختن: پس انداختن (← دهخـ)

به تعویق افتادن: پس افتادن (← دهخـ)

به تعویق انداختن: پس انداختن (← دهخـ)/ دور پَرتیدن

به جریان افتادن: چالان شدن

به چه علت: از رویِ چی

به حرکت درآوردن: بَه شور آوُردن

به حساب آوردن: شمار کَردن (دهخـ← شمار کردن)

به خاطر: از بودِ/ از بودَۀ

به خاطر چه: از رویِ چی

به خاطر رضایت خدا: خدا را (← دهخـ)

به دنیا آمدن: پَیدا شدن

به ذهن کسی رسیدن: دَ مغز ( ِکسی) آمدن

به سلیقۀ خود: بَه خوشِ خود

به شدت به سوی خود جذب کردن: گرفتن

به شکرانۀ: بَه پاسِ

به شکل ضربدر: چَلیپایی

به شوق آمدن: دِلگرم شدن (← دهخـ)

به صورتِ: در چِهرِۀ

به صورت تازه‌ای درآمدن: چِهرَۀ نَو گرفتن

به صورت دیگری درآوردن: بَه دیگر آوردن

به عیادت کسی رفتن: بَه پُرسان (ِکسی) رفتن

به کنترل خود درآوردن: در دست خود آوُردن

به لطف خدا: مهربانیِ خدا (دهخـ← مهربانی)

به مرحلۀ عمل نرسیدن: روی کاغذ ماندن

به نسبتِ: بَه پَیمانَۀ

به نظرِ: بَه باورِ

به مقصودنرسیده: ناکام

به وجود آمدن: پَیدا آمدن (دهخـ← پیدا شدن/ دهخـ← آمدن)/ بَه میان آمدن/ پَیدا شدن

به وقوع پیوستن: راست شدن

به وقوع نپیوسته: ناشدَه (← دهخـ)

بی‌ ادب: بَدرَوِش (پهلـ: duš-rawišn/ ← دهخـ)

بی اساس: بی ‌بنیاد

بی اعتقاد: بی باور

بی تقصیر: بی گناه (← دهخـ)

بی توجه: بی پَروا (← دهخـ)

بی حال: بی دَم (دهخـ← دم)

بی حدوحساب: گَزاف (← دهخـ)

بی خیال: بی پروا

بی رونق: بی نمود (← دهخـ)/ بی دَم ودود

بی سبب: بی هیچ / bē-hēč/ bī-hīč/

بی سواد: ناخوان (دهخـ← ناخوانا)

بی عار: بی ننگ

بی غیرت: بی ننگ (← دهخـ)

بیقراری نارامی: (دهخـ← نارام)

بی مسئولیتی: بی پُرسانی

بِینی و بین الله: خداراستی/ خداوراستی

بی وقفه: یَک رنگ

پارک: باغ

پالتو: بالاپوش (← فرهنگ نظام)

پررونق: پُرجَنب وجوش

پررونق بودن: جوش بودن

پز دادن: سوزنمایی / sōz-nemāy-ī/

پلیدی: مُرداری (← دهخـ/ دهخـ← مردار)

پلیسِ گشت: گَزمِه (← دهخـ)

پودر: گَردَه (← دهخـ)

تأسف: اَرمان (← دهخـ)/ افسوس (← دهخـ)

تأسف خوردن: اَفسوس داشتن (← دهخـ)/ دست بَه دندان گزیدن/ هَی هَی کردن (دهخـ← هَی)

تأمل: سنجش

تبدیل کردن: بَه دیگر آوردن

تجاوز: دست دَرازی (دهخـ)

تجاوز کردن (به کسی): بَه دامن ( ِکسی) دست دَراز کردن/ دست انداختن (سرِ کسی)

تجدید کردن: تازَه ساختن (← دهخـ)/ نَو ساختن

تجدید گشتن: از سرْ نَو شدن (دهخـ← نوش شدن)

تجلیل به عمل آمدن: بزرگداشت شدن

تحصیل کرده: خواندَه

تحمل کردن: برداشت کردن (دهخـ← برداشت)

تحمل: برداشت/ ورداشت (← دهخـ)

تحمیل کردن: بار کردن (← دهخـ)

تخطی کردن: پای خودَ کج ماندن (دهخـ← ماندن)

تخفیف: کاهِش (دهخـ/ پهلـ: kāhišn)

تخفیف حاصل شدن: کاهش آمدن

تخفیف دادن: کاهَش آوُردن

تخمین: سنجش

تخمین زدن: بَرآوُردن

تدارک: آمادَگی/ آمادَه گیری (← دهخـ)

تدارکات: آمادَگی/ آمادَه گیری (← دهخـ)

تردید: دودلِه گی (دهخـ← دودله شدگی)/ دل زدن

ترک کردن: یَک سو ماندن (دهخـ← ماندن)/ از سر ( ِخود) پس کردن

ترور: هِراس/ هِراس افکنی

تروریستی: هِراس اَفکنانَه

تزریق: پیشْکاری/ پیچْکاری

تسکین یافتن: آرام کردن (پزشکی)

تسلیم شدن: گردن ماندن (دهخـ← گردن نهادن/ دهخـ← ماندن)

تسلیم کردن: سُپاردن (← دهخـ)

تشویش داشتن: رَی زدن/ سَودا زدن (دهخـ← سودا)

تشویش ذهنی: سَودا

تشویش کردن: دغدغَه کردن (دهخـ← دغدغه)/ دل زدن

تصاحب کردن: از خودْ ساختن

تصادم پیدا کردن (با مین): برابر شدن

تصمیم: دل (← دهخـ)

تصویب کردن: پِسند کردن

تطبیق دادن: برابر کردن (دهخـ← برابر کردن)

تطبیق داشتن: سَرخوردن

تعارف کردن (چیزی را): پیش کردن

تعطیل: پَرچَو

تعفن: بویناکی

تعمق کردن: سر در گریبان خود کردن

تعویذ: بلاگَردان (← دهخـ)

تعویض: آلِش (← دهخـ)

تغذیه: خوراکه

تغییر دادن: گرداندن

تغییرکردن: گشتن (← دهخـ/ پهلـ: gaštan)

تفتیش خانه: خانَه پالی (دهخـ← پالیدن)

تفتیش کردن: پالیدن (←دهخـ)

تفحص: کُنج وکاو

تقدیم: پیشکَش (← دهخـ)

تقدم داشتن: پیش (از چیزی) بودن

تقدیم کردن: پیش کردن (← دهخـ)

تقدیم کردن (به کسی): سُپُردن/ پیشکَش کردن

تقلب کردن: آب در شیر انداختن

تقلب: نادرستی (← دهخـ)/ فِریبکاری

تقلبی: ساختَگی (← دهخـ)

تکمیل کردن: پوره کردن

تلف شدن: از پایْ افتیدن (گاو/ دهخـ← اُفتیدن)

تلقی شدن: گفتَه شدن/ خوانده شدن (دهخـ← خواندن)

تلقی کردن: شُمردن (← دهخـ)/ گرفتن

تمدید کردن: نو کردن

تمسخر: ریشخندی (← دهخـ)

تمنا داشتن (از کسی): آرزومند بودن (از کسی)

تمهیدات: آمادَگی (← دهخـ)

تنقلات: چاشنی (← دهخـ)

توافق: جورآمد

توافق کردن: جور آمدن (دهخـ← آمدن)

توجه: پَروا (← دهخـ)

توجه کردن: هوش داشتن (← دهخـ)/ هوش کردن

توصیه: سفارِش

توضیح: رَوشنی/ روشنگری/ روشنایی rōšnā-yī /rūšnā-yī /

توضیح دادن: رَوشنی انداختن (دهخـ← روشن کردن)

توطئه کردن: راه جوری داشتن/ دام شانی

تولرانت: شکیبا (← دهخـ)

تولرانس: شکیبایی (← دهخـ)

تهدید کردن (کسی را): دندان خایی کردن (سر کسی) (دهخـ← خاییدن)

تهیه: فراهم آوری

ثبات قدم داشتن: اِستاد بودن/ ایستاد بودن

ثلث: یک بر سه / yak-bar-sē/

جاری (خون): چالان

جاری: رَوان؛ نمونه: سال روان (دهخـ← روان)

جالب: دِلچسپ

جاهل: گول (← دهخـ)

جبران کردن: پوره کردن / pūra kard-an/

جریان و قضیه: داستان (← دهخـ)

جریان پیدا کردن: گشتن

جریان داشتن: چالان بودن

جریان نداشتن: ناچَلیدن (دهخـ← چلیدن)

جریمه: تاوان (دهخـ)

جزء (قرآن): پارَه

جزا: پاداشت (← دهخـ)

جسم (آدم): سروجان

جعل کردن: ساختن (← دهخـ)

جعلی: ساختَه (← دهخـ)/ ساختَه شدَه

جفاکار: ستمگار

جُک: فَکاهی

جلادهنده: رَوشن گر (←دهخـ)

جلد (تفنگ/ کارد/ بالشت/ نوار/ دندان/ آدامس/ سیم برق): پوش/ پُش

جلد کردن (کتاب): پوش کردن

جلو: پیشِ روی / pēš-e rōy/

جلوه بخشیدن: نَمود دادن (دهخـ← نمود)

جلوه دادن: پرداخت دادن/ پرداز دادن (دهخـ← پرداخت)

جلوه کردن: چِهرِه کردن

جلویِ: پیشِ

جلویِ: دمِ رویِ

جن داشتن: گَرَنگ بودن

جواهرات: گانَه

جهانیْ سپاس کردن: یک دنیا تشکر کردن

جهیزیه: چیز

جیب بر: کیسَه بُر (← دهخـ)

جیوه: سیماب (← دهخـ)

چارگوشَه: مربع (← دهخـ)

چراغ قوه: چراغ دِستی (← دهخـ)

حاتم بخشی: شاهْ بخشی

حاد (وضعیت) : : نازُک

حاشیه: کَنارَه (← دهخـ)

حاصل شدن: پَیدا شدن/ خیزیدن/ دِستْ یاب شدن (← دهخـ)

حاصل کردن: برداشت کردن (دهخـ← برداشتن حاصل)

حاضرجواب: تیززُبان

حاضرجوابی: زُبان بازی/ زبان درازی

حال دادن (موسیقی/ غذا): فاریدن

حال و حوصله نداشتن: دَر خوی نبودن / dar xōy na-būdan /

حالت تهوع پیدا کردن: دلْ بد شدن

حامی: پشتیبان / pušt-ī-bān/

حتی: تا

حداقلِ مسکن: سَرپناهی

حداقل: کم ازکم/ کَمَش

حرارت: تَف (← دهخـ)

حرف خود را عوض کردن: از گپ گشتن

حساس (وقت): باریک

حساس: نازُک (← دهخـ)/ نازک دل

حسرت: اَرمان (← دهخـ)

حضور: بودن

حفاری: کَندَنْ کاری

حفاری کننده: کَندن کار

حفاظت کردن: گزمَه کردن (دهخـ← گزمه)

حفظ شدن: از یاد شدن

حفظ کردن: از یادْ کردن

حقوق دان: قانون دان (← دهخـ)

حکاک: کَندن کار

حکاکی: کَندَنْ کاری

حل شدن (نمک در آب): آب شدن

حل شدن (مشکل): گُشایش پَیدا شدن (دهخـ← گشایش)

حلالی طلبیدن: بخشش گرفتن

حلزون: گَوَک (جانور)

حلقه: چله / čela/

حماقت: لَودَگی /lawdag-ī / (دهخـ← لوده)

حمام آفتاب گرفتن: آفتاب دادن

حمایت: پُشتی

الحمدالله: مهربانی خداست (معمولاً پاسخ احوال پرسی/ دهخـ← مهربانی)

حمل بار: بارْچالانی / /bār-čāl-ān-ī

حواس: هوش

حواس پرت: هوشْ پَرَک

حواس (خود را) جمع کردن: هوش کردن/ هوش ( ِخودَ) دَ سر گرفتن/ هوش خودَ گرفتن

حواس خود را روی چیزی متمرکز کردن: هوش خودَ سون ( ِچیزی) گرفتن

حواس ( ِ کسی را) پرت کردن: پریشان ساختن (کسی رَ)

حوصله: شیمَه

حوله: دستْ پاک/ دِس پاک

حولۀ حمام: جانْ پاک (دهخـ← جان)

حولۀ صورت: رو پاک (← دهخـ)

حیف و میل: تَرت وفَرت

خارجی: بیرونی (← دهخـ/ پهلـ: kībērūn)

خاطر: دل (← دهخـ)

خاطرات: یادها (دهخـ← یاد)

خاطر مشوش داشتن: دلْ پریشان داشتن

خاطره: یاد (← دهخـ)

خال حکم (ورق بازی): رنگ

خجالت کشیدن: سر ( ِکسی) خم شدن/ شرم خوردن

خدا نصیبتان نکند: خدا نشان ندَه (دعا)

خروج: بیرون رفت

خسارت: تاوان (← دهخـ)

خسارت دیدن: تاوانی شدن (دهخـ← تاوان)

خست ورزیدن: سختی کردن (دهخـ← سخت)

خسوف: مهتاب گرفتکی (دهخـ← مهتاب)

خسوف شدن: مهتاب را سایَه گرفتن (دهخـ← مهتاب)

خسیس (← دهخـ)

خشن: زمخت (← دهخـ)

خشونت: درشتی (← دهخـ)

خفقان شدید حاکم بودن: کَلَۀ خودَ بالا آوردَه نتُوانستن

خلاف کردن: بیراهی کردن (دهخـ← بیراه)

خلق شدن: پَیدا شدن

خلل وارد کردن: سنگ انداختن (← دهخـ)

خلیفه: جای نشین (← دهخـ)

خوش شانس: خوشبخت (← دهخـ)

خوش معامله: خوشْ سوَدا (← دهخـ)

خیاط: کالادوز (دهخـ← کالا)

خیالاتی: سَودایی

خیر پیش: پیشِ رویتان خوبی

خیلی عالی و بی نقص: گُل وگلزار

خیلی عزیز: بازارِ قند (خطاب)/ بازارِ گل (خطاب)

داخل کردن: درون کردن

داوطلب شدن: دست ( ِکسی) بالا شدن

دایر کردن: سرِ پا اِستاد کردن

دایر نگه داشتن: سرِ پا نگاه داشتن

دباغی: چرم سازی (← دهخـ)/ چَلَنگری

در رویاهای طلایی بودن: خواب زرین دیدن

در رویاهای کمونیستی بودن: خوابای سرخ دیدن (سیاست)

در صلح و صفا: بَه خوبی

در ضمنِ: در لابَلایِ/ در لایِ/ لابَلایِ

در طولِ: در دَرازایِ

در مقایسه با: بَه پَیمانَۀ

در واقع: براستی (← دهخـ)

در وهلۀ ثانی: بارِ دوم

درج کردن (نوشته ای را در جریده ای): گرفتن

دعوا: جنگ (← دهخـ)

دعوامرافعه: دَنگَلَه

دعوای جزئی: زَدَنَک

دعوای لفظی: جنگِ زَبانی (دهخـ← جنگ).

دفعه: دِست/ گَشت

دفن کردن: گور کردن (← دهخـ)

دقیق: باریک (← دهخـ)/ باریک بین (← دهخـ)

دمدمی/ دمدمی مزاج: دوشودل / du-šaw-del/

دوام: پایَه داری

دیش: بشقاب، کاسه (انگلـ: dish)

ذاتی: خداداد (← دهخـ)

ذکر: یادآوری (← دهخـ)

ذکر کردن: یاد کردن (دهخـ← یاد کردن)/ یادآوری کردن

ذوق کردن: دل ( ِکسی) جوش زدن

رابطه: بستَگی (دهخـ← بستگی)

راه ورسم: راه (← دهخـ)

رأی: رای / rāy / (← دهخـ)

رحم: زیرایِ دل (در زبان زنان)

ردّ شدن (در امتحان): ناکام ماندن

ردّی (در امتحان): ناکامی

رشوه دادن: شکم دادن (دهخـ← شَکم)

رضایت: خوشی (← دهخـ)

رطوبت: تَری و نمی (دهخـ← تری/ دهخـ← نمی)

رفوزه: ناکام

رقابت: هم چشمی (← دهخـ)

رقص: بازی

رمضان: ماهِ روزَه (← دهخـ)

رواج و اعتبار نداشتن (پول/ سکه/ گواهینامه): ناچَلیدن (دهخـ← چَلیدن)

رونق: رنگ ورخ/ آب ورنگ/ رنگینی (دهخـ← رنگین)

رونق اقتصادی: بازار

رونق بخشیدن: رنگین ساختن (چیزی رَ) (دهخـ← رنگین کردن)

رونق یافتن: رنگ و رخ گرفتن

رهن: گرو (← دهخـ)

زبان (کسی) قاصر بودن: زُبان ( ِکسی) خُردی کردن

زحمت کشیدن: خواری داشتن

زحمت: خواری

زکام: ریزِش (← دهخـ)

زیاد شدن: بسیار شدن

زیپ: زنجیر

ژست آمدن: ساختن (خودَ)

سازمان تغذیۀ جهانی: سازمان خوراکۀ جهان

ساعت: شصت دقیقه: تَرَنگ

ساکنِ جایی: باشِندَه (← دهخـ)

سالن انتظار: پای واز خانَه

سبقت گرفتن: پیشی جستن (← دهخـ)/ پیشَکان زدن

سبیل: بُروت (← دهخـ)

سجاده: جای نماز/ جای نمازی (دهخـ← جانماز)

سحرخیزی: پِگَه خیزی

سدّ: بند

سروصدا: دَنگْ دَنگ (← دهخـ)

سرووضع: سروپای / sar-o-pāy/

سطحی: رویکی / rōy-ak-ī/

سقف دهان: کامِ بالا (دهخـ← کام)

سکوت: خاموشی / xāmōš-ī / آرامی/ خموشی (← دهخـ)

سمّ شناسی: زهر شناسی

سمّی: زَهری

سوء تغذیه: کم خوراکی

سهم کسی از چیزی: رَسَد (← دهخـ)

سهولت: آسانی

شانس آوردن: بختْ یاری کردن

شانس: خوشبختی

شایع گشتن: آوازَه شدن

شایعه پراکندن: آوازه انداختن (دهخـ← آوازه)

شایعه: آوازَه (← دهخـ)/ آوازَه و دروازَه (دهخـ← آوازه)/ شُک شُک/ شُک شُکی

شجاعت: دلیری

شدت (باران): زور / zōr /

شدّت گرفتن (بیماری): زور شدن

شدت گرفتن: زور کردن (← دهخـ)

شدید: زورآور

شر به پا کردن: آتِش بَه خانَۀ زنبور زدن

شعر: سرود

شفاهی: زُبانی (دهخـ← زَبانی)

شفیع: روی دار

شک کردن: دودِلَه شدن (← دهخـ)/ دل زدن

شوق زیاد داشتن: تپیدن (دهخـ)

شیک: خوش نِما (لوازم خانه)

شیمی: کیمیا (← دهخـ)

شیمیمسیت: کیمیادان (دهخـ← کیمیا)

صاحب شدن: از آنِ خود کَردن/ از خودْ کردن

صاحب مرده: مَردَه دار

صادق: راستَک/ راستْکار (← دهخـ)

صبحانه خوردن: ناشْتا کردن

صبحانه: ناشْتا/ چاشت

صبر کردن: باشیدن (دهخـ← باشیدن: توقف کردن)

صبور: شکیبا (← دهخـ)

صحیح وسالم: سَرْدرست

صدا درآوردن: آواز کَشیدن

صرف (دستور زبان): گَردان

صرف کردن (دستور زبان): گَردان کردن

صفرا: زَردَه (← دهخـ/ پهلـ: zahrak)

صلیب: چَلیپا (← دهخـ)

صورت: دیدار (← دهخـ)

صورت بخشیدن (به کار): چِهره دادن

صیفی‌جات: تَرکاری

ضایع شدن: بربادی

ضایع شده: برباد (← دهخـ)

ضرب المثل: مَتَل

ضربدر: چَلیپا (← دهخـ)

ضربه: وار

ضربه زدن: وار کردن

ضروری: دَرکار (دهخـ ← بکار)/ بَکار (← دهخـ)

ضروری بودن: کار بودن (دهخـ← به کار بودن)

ضعف جسمانی: کم شیمَگی

ضعیفه: سیاسَر (تحقیرآمیز)

ضمّه: پیش /pēš /

طاق زدن: آلِش کردن (دهخـ← آلش)

طبق: تَبَنگ

طحال: سپُرزَه (دهخـ← سپرز/ پهلـ: spurz)

طرفدار: پشتیبان / pušt-ī-bān/ (سیاست)

طرفداری کردن (از کسی): پُشتی ( ِکسی رَ) کردن

طرفداری: پُشتی (پهلـ: puštīh)

طلوع کردن: آفتاب برآمدن (دهخـ← برآمدن)

طلوع: آفتاب برآمدن (دهخـ← آفتاب/ دهخـ← برآمدن)

طول: دَرازی (← دهخـ)

طولانی: دَراز (← دهخـ)/ دیر

طول کشیدن: دیر شدن (← دهخـ)

طولانی کردن: کَشال دادن (دهخـ← کشاله)

ظاهر: رونَما

ظاهر شدن: رونَما شدن

ظرافت و نزاکت: نازنینی (← دهخـ)

ظریف: نازُک (← دهخـ)/ باریک (← دهخـ)

ظهر: چاشت (← دهخـ)/ چاشتِ روز/ پیشین (← دهخـ)

ظهور کردن: بَرآمدن (← دهخـ)

ظهور یافتن: رونَما شدن

عابر: راهگذر (← دهخـ)

عادت کردن: آمُختَه شدن (دهخـ← آمخته)/ آموختن

عادی: آموختَه

عازم: رَوان (دهخـ← روان)

عازم بودن: راهی بودن (دهخـ← راهی)

عاشق: گرفتار (← دهخـ)

عاشقی: گرفتاری (دهخـ← گرفتار)

عاقبت: انجام (← دهخـ)

عجله کردن: زود بودن

عدم موفقیت: ناکامی (← دهخـ)

عرض: بَر (← دهخـ)

عریض: بَردار (دهخـ← بر)

عزل شدن: سُبُک دوش شدن (دهخـ← سبک دوش)

عزل: سُبُک دوشی (دهخـ← سبک دوش)/ برکناری (← دهخـ)

عزمْ جزم کردن: کمرَ بستَه کردن (دهخـ← کمر بستن)

عزیز: شیرین (← دهخـ)

عزیزم: بازار گل من (خطاب)/ بازارِ من (خطاب)/ جانِ من (خطاب)/ قندِ گُلِم (دهخـ← گل)

عسلی (تخم مرغ): نیم بند (← دهخـ)

عشا (نماز): خفتن: (← دهخـ)

عصاره (میوه): شیرَه

عصبانی: جگرخون

عصبانیت: جگرخونی

عصر شدن: دیگرَکی شدن (دهخـ← نماز دیگر)

عصر: دیگر (دهخـ← نماز دیگر)

عقب افتادن (ساعت): پس ماندن

عقب افتادن: پسمان شدن

عقب رفتن: پس گشتن

عقب افتادگی: پَسمانی

عقب افتادگی (پرداخت پول): پَس مان

عقب افتاده: پسماندَه (← دهخـ)

عقب عقبکی: پَسَکی

عقب نشینی کردن: پس شِستن/ پَس جَستن

عقداللسان شدن (علوم  غریبه): زُبان گویی ( ِکسی) بسته شدن

عقده: کوفتِ دل (دهخـ← کوفت)

علاج پیدا کردن: چارَه شدن (← دهخـ)

علاقمند (هنرمند/ رشته): خوشْدار

علاقه: دِلچسبی/ دِلچسپی (دهخـ← دلچسب)

علاقه داشتن: دلچسپی داشتن

علت اصلی مسئله: سرِ کَلاوَه

علناً: آشکارا (پهلـ.: āškārīhā)

عمداً: به دستَه (دهخـ← دستی)/ دیدَه و دانِستَه

عمل: کِرتَه

عمله: مَزدور (دهخـ← مُزدور)

عمو: کاکا (← دهخـ)

عناد: بدبینی/ بدبینشی

عود (بیماری): برگشت

عودت کننده: بازگشت کنِندَه

عوض شدن: دیگر شدن (دهخـ← دیگر شدن)

عوض کردن: آلِش (← دهخـ)/ گرداندن

غرامت: تاوان (← دهخـ)

غروب: آفتاب نشستن (دهخـ← آفتاب)/ آفتابْ نِشست (دهخـ← آفتاب)

غریب: بیگانَه (← دهخـ)

غواص: آب باز

غیبت: بدگویی ( دهخـ)/ پشتِ سرگویی/ گپ گویی

غیراکتسابی: خداداد (← دهخـ)

غیرعلنی بودن: پشتِ پردَه بودن

غیرمجاز: نارَوا (← دهخـ)

غیرممکن: ناشُد (دهخـ← ناشدن)/ ناشدنی (← دهخـ)

غیره و غیره: دیگر و دیگر

فاصله: دوری (← دهخـ/ پهلـ: dūrī)

فاصله گرفتن: دوری گرفتن (دهخـ← دوری گزیدن)

فاضلاب: پس آب/ پَساوَه

فدایی: سرسپردَه

فِر اجاق گاز: داش

فراق: دوری (← دهخـ)

فرصت: روز (← دهخـ)

فرصت دادن: وار دادن

فرصت را از دست دادن: روز خودَ گم کردن

فرصت شغلی: جایِ کار

فرقی نداشتن: برابر بودن

فعله: مَزدور (دهخـ← مُزدور)

فکر و خیال: سَروسَودا (دهخـ← سودا)

فکر و ذکر: سَودا

فوت کردن: گذشتن (← دهخـ/ پهلـ: vitaštan)

فوراً: دِستی/ رَو

فهمیدن: دانِستن (← دهخـ)

فهمیده: دانستَه (آدم/ ← دهخـ)

قائم مقام: جای نشین (← دهخـ)

قاتل: خونْ کار

قاطعیت: بُرِش (← دهخـ)

قبلاً: پیشترک / pēš-tar-ak /

قحطی بودن: دمبِ موش سَفید نشدن

قدرت: شیمه

قرائت: خوانِش

قرائت کردن: بَه خوانِش گرفتن

قرعه: پِشْک (← دهخـ)

قرمز: سرخ

قرمز به نظر آمدن (چشم): سرخ زدن

قصور کردن: کم رَسی کردن

قضیه: داستان (← دهخـ)

قطع کردن: سُکْلاندن/ بُسکُلیدن/ سُکلیدن (دهخـ← سِکُلیدن)

قطعه: پُرزَه

قلاب: چَنگَک (← دهخـ)

قلاب ماهی گیری: چَنگَکِ ماهی

قلب: دل (← دهخـ)

قلباً: ازْ دل

قلیان: چلم čelam čelem / / (دهخـ← چَلَم)

قوت لایموت: یَک لبِ نان

قوس برداشتن: کمانی شدن (دهخـ← کمانی)

قول: زبان (دهخـ← زبان دادن)

قول دادن: زُبان دادن (← دهخـ)/ زُبان کردن

قوی: زورآور (← دهخـ)

قیاس مع الفارق: دِه کجا و دَرختا کجا (منطق)

قیافتاً: از چِهرِه

قیافه گرفتن: پیشانیْ ترش کردن/ چِهرِه (ۀ خودَ) کَشیدن

کاپوت: پُقانَه

کاسبی: دکانْ داری (← دهخـ)

کامل: پورَه (پهلـ: pur/ ← دهخـ)

کاملاً: پورَه (پهلـ: pur/ ← دهخـ)

کامل شدن: بود شدن

کاندم: پُقانَه

کبریت: گوگرد (← دهخـ)

کثیف: ناپاک (← دهخـ)

کسب کردن: از آنِ خود ساختن

کفایت کردن: بس کردن (← دهخـ)

کلیه: گُردَه (← دهخـ)

کمپین کردن: شمشیر زدن

کمک: دستگیری (← دهخـ)

کنایه آمیز: پالودار (دهخـ← سخن پهلودار)

کُندم: پُقانَه

کنترل خود را از دست ندادن: گرفتن (خودَ)

گل محمدی: گُلِ گلاب (← دهخـ)

گیومه: ناخُنَک

لازم: دَرکار (دهخـ ← بکار)/ بَکار (← دهخـ)

لازم بودن: کار بودن (دهخـ← به کار بودن)

لازم داشتن: به کار داشتن

لازم شدن: کار شدن (دهخـ← به کار بودن)

لاک: رنگِ ناخن (آرایش)

لباس: جامَه (← دهخـ/ پهلـ: jāmak)

لباس فروشی: رخت فروشی

لذت: خوشی (← دهخـ)/ مزَه (← دهخـ)

لطافت: نرمی (← دهخـ)/ نازُکی (← دهخـ)

لطف: مهربانی (← دهخـ)/ نَوازِش (← دهخـ)

لطف داشتن: مهربان بودن (دهخـ← مهربان/ بیشتر به گونۀ «مهربان استید» گفته می‌شود.)

لطف کردن: نوازش دادن (دهخـ← نوازش)

لطف کنید! (امر): مهربانی!

لطف کنید! (بسیار مؤدبانه): مهربانی بفرمایید (دهخـ← مهربانی)

لطیف: نازُک (← دهخـ)

لطیفه: فَکاهی

لم یزرع: خارَه (←دهخـ)

لوازم آرایش: سامانِ آرایش (دهخـ← سامان)

لوازم یدکی: پُرزَه

لوازم: سامان (← دهخـ)

مؤنث: زن زاد (کمی تحقیرآمیز/ دهخـ← زاد)

ماجرا: سرگذشت (← دهخـ)/ سخن

مارک (کالا): نشانَه

مال: داشتَه (← دهخـ)

مال خود کردن: از آنِ خود ساختن/ از خودْ ساختن

مال (ِ کسی) شدن: از (کسی) شدن

مانع (ِ کسی) گشتن: خارِ سرِ راه شدن

ماهر: زِبَردست (← دهخـ)

مبارزه کردن: شمشیر زدن

مبتدی: نَوکار (← دهخـ)

مبتذل: بازاری (← دهخـ)

مبتلا: سردُچار

مبصر کلاس: کِفتان

متأسف شدن: افسوس کردن (دهخـ ← افسوس)

متحد شدن: یَک مُشت شدن/ دست بَه هم دادن/ دست خود را یَکی کردن/ دست دادن (با هم/ همراهِ هم)/ یَکْ آواز شدن (دهخـ← هم آواز)/ یَک جا شدن/ یَک دِست شدن (دهخـ← یکدست)

متحد کردن: بَه هم آوُردن

مترجم: تَرجُمان (← دهخـ/ پهلـ: targamān)

متصل: پَیوستَه (← دهخـ/ پهلـ: patvastak)

متصل بودن: پیوست شدن

متعادل (دما): برابر

متعفن: بوی ناک (← دهخـ)

متفق: یَکدِل (← دهخـ)

متقلب: فِریبکار (← دهخـ)/ ساختَه کار

متورم: بادی (دهخـ← باد)

متوقف شدن: بازماندن (← دهخـ)

متوقف شدن: بند ماندن

متوقف کردن (موزیک): بند کردن

مثانۀ جانور: پُقانَه

مجبوراً: سَرزوری

مجدداً: نو / naw/ (← دهخـ)

مجرب: پُختَه کار

مجسمه: پَیکرَه

مجسمه ساز: پَیکرتراش (← دهخـ)

محاصره: کمربندی

محافظت: پیره /payra / (دهخـ← پهره)/ هوش وانی

محبت: دوستی (← دهخـ/ پهلـ: dōstīh)

محتوا: داشتَه (← دهخـ)

محتویات: داشتَه ها

محرقه (بیماری): تب کلان

محروم شدن (از چیزی): بازماندن (← دهخـ)

محروم ماندن: دور ماندن/ پس ماندن

محسود: خارِ چشم

محصول (کشاورزی): پَیداوار

محصول زراعی: کِشت (← دهخـ)

محکم: استوار ostvār /estevār /ustovār /

محکم: شَخ

محکم کاری: پُختَه کاری

محله: گُذر

محلی: گذری

مختصر مفید: یَکی و پُختَه

مخفیانه: در زیرِ پردَه

مدّ (دریا/ رود): آب خیزی

مداخله: دست دَرازی/ دست اندازی

مداخله کردن: دِست زدن

مدال: گردن آویز

مدفون شدن: زیرِ خاک گردیدن

مذکر (آدم): مَردینَه (← دهخـ)

مراجع: پای واز

مراجعه کننده: پای واز

مراعات (ِ کسی را) کردن: چِهرِه (ۀ کسی) رَ دیدن

مراقبت کردن: نگاه کردن (← دهخـ)

مراقبت و محافظت (راه): بازنگهداری

مربوط دانستن (به خود): گرفتن (دَ خود)

مردد: دودله / du-del-a / (← دهخـ)

مردود: ناکام

مرض جسمانی: تن دردی (پزشکی)

مرفه: خوب گذارَه

مرهم: تَربند (← دهخـ)

مزاحم و مخل: (توهین آمیز) زَخِ بلوط

مزنّه کردن: انداز کردن

مسئولیت به عهده گرفتن: گردن خودَ بِستَه کردن

مستأجر: کرایه نشین

مستقیم: راست (← دهخـ)

مستقیماً: راست/ راستْ راست

مسخره بازی: ریشخندی

مسدود گشتن (خیابان/ رگ): بَند شدن

مسموم: زهرآلود زهرناک (← دهخـ/ پهلـ: zahrōmand)/ زهرآگین/ زهرآلود/ زهردار (← دهخـ)

مشاهدات عینی: چشم دیدها

مشغول: کَلاوَنگ

مشوش: سَودایی

مشهور: نامی (← دهخـ)

مشهور بودن: نام داشتن (دهخـ← نام)

مصاحبه: گفت‌وشنود/ گفت‌وشنید (← دهخـ)

مصادف شدن: برابر شدن

مصرّ: پافشار

مصرع: پارَه (شعر)

مصرف کردن (دارو را): گرفتن

مصمم نبودن: دل ( ِکسی) خام بودن

مصنوعی: ساختَه (← دهخـ)/ ساختَگی

مضایقه کردن: کمی آمدن/ کمی شدن

مضطرب شدن: سرخ و زرد ساختن (خودَ)

مطابقِ: برابرِ

مطابق با: برابر با

مطابق با خواست کسی بودن: بَه دل (ِکسی) بودن بودن

مطابق با قانون (حقوق): قانونمند

مطابق بودن: سَر خوردن

مطالبه: خواست (← دهخـ)

مطالعه: خوانِش

مطبوع افتادن (موسیقی/ غذا): فاریدن

مطرح شدن: در مَیدان اَفتیدن (دهخـ← اُفتیدن)

مطرح شدن (موضوعی): گپ ( ِچیزی) بالا شدن (دهخـ← گپ)

مطرح کردن: در مَیدان پَرتیدن

مطلب: سخن

مطلب اصلی صحبت را شروع کردن: سَرِ گپ آمدن

مطمئن: دل پُر

مطمئن بودن: باور داشتن (← دهخـ)/ دل ( ِکسی) پُر بودن

مطهر: نمازی (← دهخـ)

معافیت: بَخشودَگی (دهخـ← بخشودگی)

معاند: بدبین

معاون اول: دستِ راست

معتبر (آدم): روی دار

معتقد: باورمند

معدوم الاثر: ناپدید (← دهخـ)

معدوم الأثر بودن: گُم بودن

معذرت: بخشش

معرفی کردن: آشنایی بخشیدن/ شِناختاندن

معرکه: هَنگامَه (← دهخـ)

معزول شدن: پسِ کلاه خود رفتن

معزول کردن (کسی را): از کار کشیدن

معطل: پَرچَو

معقول بودن: بَه سُر برابر بودن

معلوم شدن: پَیدا شدن (← دهخـ)

معمولاً: بیشترینَه

معمولی (آدم): سادَه و پیادَه (دهخـ← پیاده)

مفتخر: رویْ سرخ (دهخـ← سرخ روی)

مقام عالی: بالاجای

مقاومت: پایَه داری

مقایسه: سنجش (← دهخـ)

مقایسه کردن: برابر کردن (دهخـ← برابر کردن)/ برابری کردن/ سَر دادن

مقدار زیادی (از چیزی): یَک دامن (دهخـ← یک دامن اشک ریختن)

مقصر: گُناکار (دهخـ← گنا/ دهخـ← گناه کار)/ گناهدار/ گناهکار (← دهخـ)/ گنه گار

مقصود: دل (← دهخـ)

مقعد: بُن (← دهخـ)

مقیاس: پَیمانَه (← دهخـ)

مقیم: باشِندَه (← دهخـ)

مقیم بودن (در جایی): جاگزین بودن

مکانیک: بستَه‌ کار

ملاقات حضوری کردن: از نزدیک دیدن

ممتاز: بالانشین (← دهخـ)

ممتد: کَشال

ممکن: شُد

ممکن نبودن: شُد نداشتن/ شُد نشدن

مناسب کسی بودن: زیبیدن

مناسب: بَجا (← دهخـ)

مناسبت: پَیوند (← فهرست ولف)

منافقانه: ساختَگی

منبع: چشمه (← دهخـ)

منحرف: بدراه (دهخـ← بدراه)/ بد و بیراه (آدم)

منحرف بودن: کج راهی

منحرف شدن: بیراهی کردن (دهخـ← بیراه گردانیدن)/ بیراهَه رفتن/ بَه بد را رفتن/ بَه بیراهَه رفتن/ کج شدن

منصرف ساختن : گرداندن

منطبق: برابر

منظور: دل (← دهخـ)/ گپِ دل

منفجر شدن: کَفیدن (← دهخـ)

منفور: خارِ چشم

موات (زمین): خوارَه

مواجهه: سردُچار

مواد غذایی: خوراکه

مواظب بودن: هوش کردن/ دیدن

مواظب ( ِخود) بودن: هوش ( ِخودَ) دَ سر گرفتن

موجود زنده: زندَه جان/ جُمبِندَه

مورد علاقه: دِلچسپ (دهخـ← دلچسب)

مورد مؤاخذه قرار گرفتن: پُرسان شدن

مورد نفرت: خارِ چشم

موضوع: سخن

موفق: کامگار (← دهخـ)

موقت: گذری

مونتاژ: بستَه کاری

مونتاژ کردن (فیلم): پَیوند کردن

مونتاژکننده: بستَه کار

مهلت دادن: وار دادن

مهم بودن: ارزش داشتن

ناجایز: نارَوا (← دهخـ)

نادر: کمْ یافت

ناراحت: آزردَه (← دهخـ)/ دِلْ آزردَه (← دهخـ)

ناراحت شدن: کَفیدن

ناراحت کردن: دِلْ آزردَه ساختن (دهخـ← دل آزرده)

نارضایتی: ناخوشْ آیی

ناظر: بالابین

ناموفق: ناکام (← دهخـ)

نبش قبر: کاوُش (دهخـ← کاوِش)

نتیجه: انجام (پهلـ.: anjāmiš)

نجاست: مُرداری (← دهخـ)

نصب کردن (توری به پنجره): بند کردن

نصف کردن: نیم کردن

نصیب: بَخچ

نظارت: بالابینی

نظافت: پاک کاری/ پاکاری

نظر: نَگاه (دهخـ← نِگاه)/ راه (← دهخـ)

نفخ معده: دَمِش (← دهخـ)

نقاشی: رنگ کاری (← دهخـ)

نقره ای (رنگ): سیمابی (← دهخـ)

نقصان: کَمبوت/ کمبود

نقصان پیدا شدن: کمی آمدن/ کمی شدن

نقطه ضعف کسی را تحریک کردن: بَه رگِ خواب ( ِکسی) نشتر زدن

نوبت: دِست

نور: رَوشنی/ روشَنا (← دهخـ)/ روشنایی / rōšnā-yī /rūšnā-yī / (دهخـ← رَوشَنایی)

نوع: رنگ

نهار: چاشت (← دهخـ)

واجب شدن: کار شدن (دهخـ← به کار بودن)

وارد بودن (در کار): دِسترَسی داشتن

واضح شدن: پَیدا شدن

واضح کردن: آفتابی ساختن

واقعاً که: راستی که (دهخـ← راستی)

واقعاً: بَراستی/ راستی

واقعه: پیشامد

واقعیت امر: راستِ گپ

واقعیت: راستی (← دهخـ)/ راست (← دهخـ)

واقعۀ اتفاق افتاده: شدنی

واکس (کفش): رنگ

وجود: هست و بود (← دهخـ)

وحشی: جنگلی (دهخـ)

ورطه: گرداب (← دهخـ)

ورید: سیاه رَگ (← دهخـ)

وسع مالی داشتن: زور ( ِکسی) کَشیدن

وسیله: افزار (← دهخـ)

وصل کردن: بند کردن

وصلت کردن: خویشی کردن (دهخـ← خویشی)

وضعیت: روزوحال (دهخـ← حال وروز)

وضعیت مادی ( ِکسی): روز و روزگار

وضو: دَستْ نَماز/ دِستْ نِماز (← دهخـ)

وضوح: روشنایی / rōšnā-yī /rūšnā-yī /

وظیفۀ کسی بودن: بَه (کسی) بودن

وعده کردن: زبان دادن (← دهخـ)

وعده: زبان (دهخـ← زبان دادن)

وقت تلف کردن: روزگُمی داشتن (دهخـ← روز)/ روز خودَ گم کردن

وقت عصر: دیگرَکی (دهخـ← نماز دیگر)

وقت کسی را هدر دادن: روز ( ِکسی رَ) بیگا ساختن (دهخـ← بیگاه)

هدر دادن: در آب انداختن

هدر رفتن: بربادی

هدف: نِشان (← دهخـ)/ نشانَه

هدیه کردن: بخشش کردن

هلاکت: بربادی

هلیکوپتر: چَرخَکی

هم شکل بودن: چِهره دادن

یرقان: زردی (بیماری/ ← دهخـ)

یرقان نوع B (بیماری): زردیْ سیا

بعضی وقت ها: گاهْ گاه (← دهخـ)

یک دنیا تشکر: جهانیْ سپاس / یَک جهان سِپاس