کتابخانه
“Фарҳанги Қаввос”, нивиштаи Фахруддини Муборакшоҳи Қаввос ё Фахруддини Камонгар, аз фарҳангҳои куҳани порсӣ аст, ки дар садаи ҳафтум дар панҷ бахш дар Ҳиндустон нивишта шудааст. Нивисандаи онро бояд поягузори фарҳангнивисӣ дар Ҳиндустон ба шумор овард, чи ба пайравӣ аз ин фарҳанг фарҳангҳои бисёре чун “Дастур-ул-фазл”, “Зуфонгӯё”, “Баҳр-ул-фазоил” ва “Шарафнома” дар Ҳиндустон нивишта шудаанд.
“Саҳоҳ-ул-фурс” дар шумори фарҳангҳои куҳани порсӣ ва азони садаи ҳаштуми маҳӣ аст. Ин вожанома, ки нивиштаи Муҳаммад пури Нахҷавонӣ аст, дар 25 дару 431 бахш ва 2300 вожа фароҳам шудааст.
Дар ин фарҳанг шуморе вожаҳои сода ва омехтаи сара ҳастанд, ки метавонанд ба кори порсинивисони имрӯз оянд. Барои намуна, вожаҳое ҳамчун “потоба” ба ҳамтоии “кафш” “потоба гушудан” ба ҳамтоии “истироҳат кардан”, “поандоз” ба ҳамтоии “фарш”, ки дар ин фарҳанг омадаанд.
«Тавоноии забони порсӣ» аз зиндаёд Муҳаммадъалии Ливоӣ, жарфои дониши забоншиносии донишомӯхтагони даврони ризошоҳӣ ва низ кӯшиши ин гурӯҳ дар посдориву полоиши донишваронаи забони порсиро аз ҳар он чи рангу бӯи бегона дорад, банекӣ менамоёнад.
Фарҳанг ҳамаи огоҳиҳо ва донишу хиради мардумони як сарзамин ё кишвар аст, ки забон дар дарозои замон гузоришгари чигунаги он аст. Ҳар забон аз гурӯҳи анбӯҳе таквожи решаӣ ва вожагони пояӣ ё ҳастаӣ пайкар ёфта ва дар дарозои замон, баста ба пешрафти фарҳангии гӯишварони он забон, бар гурӯҳи он вожагон афзуда шудааст.
Зербинои китоби “Фарҳанги истилоҳоти фалсафа ва улуми иҷтимоъӣ” ба пеш аз инқилоби исломӣ мерасад, ҳангоме ки дар соли 1355 Пажӯҳишгоҳи улуми инсонӣ вожагони фалсафа ва улуми иҷтимоъӣ (баробарниҳодҳои мутарҷимон ва нивисандагони эронӣ)-ро бо гирдоварии Таййибабегуми Раисӣ ва вироиши Дориюши Ошурӣ мунташир ва сипас дар соли 1357 Фарҳанги фалсафа ва улуми иҷтимоъиро вогонд (=мунташир кард).
“Пайкараи форси рӯз” пайкарае аст дарбардорандаи матнҳои муъосири форсӣ, ки ба сарпарастии нигоранда дар интишороти Тисо таҳия шуда ва дарбардорандаи 127 матни форсӣ аст. Ин пайкара барои таълифи асаре бо унвони эҳтимолии “Фарҳанги форсии рӯз” гирдоварӣ шуда ва бар мабнои он нармафзоре вижаи фарҳангнивисӣ бо унвони Перлекс (1) тарроҳӣ ва омода шудааст. Барои ин ки забони бакоррафта дар пайкара забони форсии зиндаи имрӯз бошад, тамоми матнҳо аз миёни осори мансуре интихоб шудаанд, ки аз соли 1380 то 1394 нивишта шудаанд ё чопи нахусти онҳо дар ин фосилаи замонӣ будааст.
“Фарҳанги ривояти динӣ”, нивиштаи порсӣ аз соли 1023-и яздигирдӣ (1654-и тарсоӣ/милодӣ) аст. Манучеҳри Санҷоно, нивисандаи он, порсиро хуб намедониста ва гӯё барои ёдгирии худ ин фарҳангвораро фароҳам овардааст. Ҳарчанд кори Санҷоно пур аз бадхонӣ ва бадгирӣ аст ва бархе аз вожаҳоро дуруст нахонда ё дуруст андар наёфта, аммо фарҳангҳое аз ин даст нишонгари тародод (суннат)-и фарҳангнивисӣ дар бахше аз густараи шаҳройинии эронӣ (Гуҷарот) ва низ пайванди беҳдинони он паҳна бо забони порсӣ дар се-чаҳор садаи пеш аст.
Дуктур Ҳусйени Озарони Нахаъӣ дар соли 1303-и хуршедӣ / 1924-и милодӣ дар шаҳри Арок зода шуд ва дар Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонӣ дониш омӯхт ва солҳо дар дабиристонҳои Теҳрон ва Караҷ ва Шамирон забон ва адабиёти порсӣ омӯзиш дод ва давраи коршиносии аршад ва дуктурии худро дар Донишгоҳи Теҳрон ба поён расонд ва поённомаи дуктурии худро дар забоншиносӣ ва забонҳои эронӣ гузаронд.
Дар рӯзгори кунунӣ бисёре аз гӯишҳои эронӣ хомуш шудаанд ва бисёре дигар рӯ ба фаромушӣ ниҳода ва ҷои худро ба порсии меъёр ё гӯишҳои дигар додаанд ва дар ин миён фанноварии навин бар шитоби ин раванд афзудааст. Пас ҷо дорад дар ин роҳ гомҳои буланде, то дер нашудааст, бардорем.