Category: Тавонмандиҳои забони порсӣ

Бар рӯи ҳам бархӯрдҳои гуногун бо забон ва масъалаи вожасозиро метавон зери ду унвон ҷамъ кард: яке бархӯрди хирадварзона (росиюнал), ки бар он аст, ки забонро метавон бар ҳасби қолабҳое, ки қоъидаҳои сарфӣ ва пешин ба даст медиҳад, густариш дод ва вожаҳову таркибҳои тоза сохт. Ва ҳатто гурӯҳе бар онанд, ки бо ҳамин равиш метавон моддаи аслии луғатро аз забони дигар вом гирифт ва барои корбурдҳои илмӣ мутобиқи қоъидаҳои дастурии форсӣ сарф кард ва ба кор бурд (монанди “юнидан” ва “юниш”, ки аз моддаи “юн” дар шимӣ сохта мешавад).

Эрон ва Афғонистон кишварҳое ҳамсоя, ҳамзабон ва ҳамтабор ҳастанд, ки пешинаҳои фарҳангию торихӣ ва ҳанбозин (муштарак)-и бисёр бо ҳам доранд. Ин ҳанбозиҳо мояи он шудааст, ки ҳудаҳои меҳанӣ (манофеъи миллӣ)-и ду кишвар дар бисёре котаҳо (маворид) ба якдигар танида шуда бошад. Чунонки беҳбуд дар кори яке беҳбуд дар кори дигареро низ дар пай хоҳад дошт. Ҳамсӯӣ ва наздикии ҳарчи бештари ин ду кишвар ва мардумони ҳамтабори он орзуи деринаи некандешон ва кунишгарони меҳандӯсти ҳарду кишвар аст ва забони порсӣ ба фарноми (унвони) бармонде (меросе) куҳан ва ҳанбозин метавонад нақши пуррангеро дар ин ҳамсӯӣ бозӣ кунад.

Чи ниёзе вожасозиро зарурӣ мекунад? Ниёз ба номидани чизе тоза ё баёни мафҳуме тоза. Ҳангоме, ки чизҳои тозае, чи аз мақулаи зот, чи аз мақулаи маъно, дар миён меояд, ногузир номе металабад, ки пеш аз ин дар забон набудааст. Ҳол ин масъала матраҳ аст, ки ин чизҳои тозаро чи гуна метавон номид? Оё бояд айни он номҳо ва феълҳо ва ҷуз онҳоро аз забони бегона вом гирифту ба кор бурд ё дар забони бумӣ ҷонишине барои онҳо ёфт ё сохт?

Чи бихоҳем, чи нахоҳем, забони форсӣ бино ба зарурати тағйири зиндагӣ ва мабонии фарҳангӣ ва тамаддунии мо ниёзманди дигаргунӣ ва созгорӣ бо шароити тоза аст ва ин сайр ҳар замон шитоби бештаре ба худ мегирад. Форсизабонон мехоҳанд ба забони фалсафа ва илму ҳунари мудерн сухан бигӯянд ва вориди ҷаҳони текнулужик бишаванд ва ногузир забонашон низ ҳамчун абзори зарурии чунон шевае аз иртиботу зиндагӣ дигаргун мешавад.

Маҳмуди Шаҳриёрӣ, муҷрии барномаҳои телевизиюнӣ, дар номае ба фарнишин (раис)-и Фарҳангистони забону адабиёти форсӣ аз ӯ дархост кард, то дар ба кор бурдани дурусти вожаи “амурдод” ба ҷои “мурдод” расонаҳоро огоҳ кунад. Куруши Некном, намояндаи зартуштиён дар давраи ҳафтуми Маҷлиси Шӯрои Исломӣ, ҳам дар замони намояндагияш тазаккуре қонунӣ дар ин бора дод.

Бо ҷунбиши Машрутият мо вориди давраи тозае мешавем, ки дигаргунии забонро низ ногузир мекунад. Бо Машрутият ва заминаи он (пайдоиши чопу чопхона ва рӯзномаву шабнома) мо вориди рӯзгоре мешавем, ки рӯи сухани адабиёт дигар на бо амирону вазирон ё гурӯҳи саромадони аҳли фан, балки бо оммаи мардум аст.

Гирифтории мо дар боби забони форсӣ дар бархурд бо тамаддуни мудерн ва ниёзҳои забонии он ду реша дорад: яке марбут ба сохти забони форсӣ ва тавонмандиҳову нотавониҳои он аст, ва дигарӣ марбут ба забони насри форсӣ. Он чи акнун дар ин гуфтор бад-он мепардозем, ҳамин масъалаи насри форсӣ аст, ки дар тӯли чандин сада фарозу нишеби бисёр дошта ва ҳар кас, ки имрӯз дасте ба қалам мебарад, ба ҷиҳате гирифтори ин мероси гузашта аст, ки тамомии он мероси табиъии забон ва ҳосили густариши торихии он нест, балки бисёре аз он меросест, ки бозигӯшони кажнивис барои мо гузоштаанд.

Инак аз он миён “Номаи Фарҳангистон” ва “Вижаномаҳои Номаи Фарҳангистон”, ки бароянди кӯшишҳои Фарҳангистони забону адаби форсӣ ва дарбардорандаи заминаҳое чун пажӯҳишҳои забонӣ ва адабӣ, забон ва фарҳанги Эрони бостон, фарҳанги мардум, санҷишгарии навиштаҳои адабӣ, адабиёти татбиқӣ, дастур, забонҳо ва гӯишҳои эронӣ, шибҳиқорра, фарҳангнависӣ ва гӯишшиносӣ аст, пешкаши хонандагони арҷманди Порсӣ Анҷуман мешавад.

“Аздоидан” аз форсии миёнаи “azd” ба маънои “иттилоъ, эълом, маълум, дониста” ва “azdēnidan” яъне “иттилоъ додан, огоҳ кардан”, аз форсии бостони “azdā” яъне “дониста” ва авестоии “azdā” яъне “дониста, маълум” меояд. Ин вожа дар суғдӣ ҳам ҳаст “azd” яъне “огоҳида, дониста” ва аз форсии миёна дар арманӣ ба вом гирифта шудааст. Ҳамреша аст бо санскрити “addhā” яъне “ошкоро, баростӣ”, “addhāti” доно. Таваҷҷуҳ кунед, ки мо дар форсии миёна барои ин мафҳум ҳатто масдари басит ҳам доштаем: “azdēnidan”!