Дар падофанд аз вожаи «дуруд»

Куруши Ҷаннатӣ: Як донишҷӯи микрубиюлужӣ дар маҷозистон дар бораи касоне, ки ба ҷойи «салом»  мегӯянд «дуруд»  ду иддаои шигифт пеш афкандааст:

 Нахуст: Онҳо намедонанд, ки забонҳо бо ҳам додуситад доранд ва забони холис вуҷуд надорад, аз ҳамин рӯ онҳо бояд ба ғор баргарданд!

 Ман намедонам чи гуна аз диди мантиқӣ метавон аз дили чунон муқаддимае ба чунин натиҷае расид. Росташ сухан он қадар бе дару пайкар аст, ки шояд дуруст он буд, ки бепосух бимонад, вале аз онҷо, ки дар ҷаҳони тӯдавори кунунӣ суханони бепоя низ мухотабоне меёбад ва мумкин аст касонеро гумроҳ кунад, ночор бояд нуктаҳоеро ёдовар шавем.

 Чиро гумон мекунед ҳар кас, ки ба ҷойи «салом» «дуруд»  бигӯяд ба думболи забоне овижа ё холис аст? Ба таври куллӣ касонеро, ки ба думболи ҷойгузини вожаҳои порсӣ ба ҷойи вомвожаҳои ҳамарзи онҳо ҳастанд, сарагаро меноманд. Шуморе аз матраҳтарин сарагароён ё порсигароёни сад соли ахир инонанд: Аҳмад Касравии Табризӣ, Забеҳи Беҳрӯз, Муҳаммади Муқаддам, Маҳмуди Ҳисобӣ, Шамсуддини Адибсултонӣ, Муҳаммади Ҳайдарии Малоирӣ, Мирҷалолуддини Каззозӣ.

 Натанҳо ҳеч кадом аз ин бузургон ба думболи забони холис набудаанд, балки ошкоро гуфтаанд, ки пайгири чунин омоҷе (ҳадафе) мантиқӣ ва шуданӣ нест. Гӯянда дар инҷо муртакиби мағлатаи паҳлавонпунба шудааст, яъне дурӯғиро ба касе ё ҷараёне нисбат дода ва сипас дурӯғи худро нақд ва ришханд кардааст.

 Дувум: Эшон дар посухи касоне, ки гуфтаанд чи ишколе дорад, ки бихоҳем забони худро пос бидорем, нивиштаанд: арабӣ ҳам яке аз забонҳои роиҷ дар Эрон аст ва агар шумо аз гуфтани «салом», ки вожае арабист, парҳез доред, пас шумо нажодпарастед!  Дар воқеъ эшон камубеш ҳамаи нақдҳоеро, ки дар бахши дидгоҳҳо нивишта шуда буд, бо ду калидвожаи «арабситезӣ»  ва «нажодпарастӣ»  посух дода буд.

 Бо ин рӯйкард ва таъриф аз нажодпарастӣ, фаронсавиён, ки 400 сол аст Фарҳангистони забон доранд ва забони худро аз вомвожаҳои нониёзин (ғайризарурӣ) меполоянд, ҳама нажодпарастанд. Ё мисриёне, ки дар Қоҳира Маҷмаъи луғати арабиро ба манзури полоиш ва посдошти забони арабӣ бунёд ниҳодаанд, нажодпарастанд: ё тунисиҳо, ки идораи арабисозӣ доранд, ё …

 «Аввалин ҳамоиши арабисозӣ дар соли 1340/1961 бо пешниҳоди Марокаш ташкил шуд. Дар ин ҳамоиш тасмим гирифта шуд, ки як идораи доимӣ барои арабисозии истилоҳот ташкил шавад.»¹ Ба чанд намуна аз вожагузиниҳои аъроб бингаред:

 пруфойл                          малаф шахсӣ

 кейбурд                            лавҳат мафотеҳ

 мус                                  фаъираҳ

 Бо ин нигоҳ олмониҳо низ  сахт нажодпарастанд, зеро чунон дар пазириши вомвожаҳо сахтгиранд, ки шумори вомвожаҳояшон бисёр-бисёр андак аст. Нигоҳе ба чанд намуна аз баробарниҳодаҳои олмонӣ биндозем:

 телевизиюн                                                 Fernsehen

 роёна (компютер)                                     Rechner

 осонбар(осонсур)                                        Aufzug

 Жопуниҳо ҳам, ки дар нажодпарастишон ҳарфе намемонад чун барои вожаҳои «нутрун»  ва «прутун»  ҳам баробарсозӣ кардаанд.

 Дӯстони гиромӣ чунин муҳтавоҳои сахифе ҳамарӯза дар маҷозистон сохта ва пахш мешавад. Бархе аз ин муҳтавоҳо монанди ончи дар бораи он сухан мегӯем, чунон аз диди донишик бепояанд, ки одамӣ бовар намекунад касе, ки дар ҳадди хондан ва нивиштан савод дошта бошад, мутаваҷҷеҳи парту пало будани онҳо нашавад. Дар бештари фитодҳо (маворид)  гӯянда ва ё нивисандаи чунин суханоне дорои омоҷҳои сиёсӣ ё ҳувийяти эронситезона аст; яъне ё чап аст ва монанди бештари чапҳо душманӣ бо Эрон ва эрониро нишонаи равшанфикрӣ медонад, ё понтурк, понараб ва … аст. Ҳамеша дар чунин замонҳое ёди сухане аз Баҳроми Байзоӣ меуфтам: «Ҳар касро, ки радде аз фарҳанги хеш ҷустуҷӯ мекард, нажодпараст хондем.»²

 Дигар он ки поксозӣ ва полоиши забон дорои далоили бисёри забонӣ ва бурунзабонист. Барои намуна ҳангоме, ки ба ҷойи «ҷазр»  ва «мад»  мегӯем: «фурӯкишанд»  ва «фарокишанд»,  омӯзиши ин пармонаҳо(мафоҳим)-ро содатар кардаем, зеро сохтмони ин ду вожаи форсӣ ба гунаест, ки маъноро беҳтар ва дақиқтар мерасонад ва донишомӯзро аз ҳифз кардани тӯтивори вожаҳои «ҷазр»  ва «мад»  мераҳонад.

 Дар намунае дигар, Фарҳангистони нахуст бо боззивондан(эҳё кардан)-и «пизишк»  ба ҷой «табиб»  роҳро барои сохти вожаҳои «домпизишк»  ва «дандонпизишк»  ва «пизишкёр»  ва «сохтмони пизишкон»   ва … боз кард. Ба ҳамон Морксу Ленину Деридо ва Жижаке, ки мепарастед, инҳо мантиқи забоншиносона дорад ва рабте ба нажодпарастӣ надорад.

 Далоили забонӣ ва бурунзабонӣ барои полоиши забони порсӣ бисёр аст ва дар ёддоште кӯтоҳ намегунҷад. Алоқамандон ба ин густара метавонанд ба китобҳо ва нивиштаҳое, ки дар заминаи муҳандисии забон, барномарезии забонӣ ва вожагузинӣ нивишта шудаанд, бингаранд. Эвоз (фақат) ба як нуктаи муҳим ишора бикунам ва он ин ки додуситади забонӣ миёни арабӣ ва порсӣ ба ҳеч рӯй зосторӣ (табиӣ) ва дӯстона набудааст. Тохту този забони арабӣ ба забони порсӣ, ки бо чирагии низомии онҳо ҳамроҳ будааст, ба андариш (вуруд)-и шумори болое аз вомвожаҳои нониёзин (ғайризарурӣ) анҷомидааст. Вожаҳое, ки мо онҳоро ба ҷойи «вомвожа», «зӯрвожа»  меномем, зеро вомвожа ҷое пазируфтанист, ки забони пазиранда вожае барои он пармона (мафҳум) надорад ва тасмим мегирад ба ҷойи сохти вожаи тоза, ҳамон вожаро аз забоне дигар қарз бигирад. Оре ҳеч забоне холис нест, вале барои ҳар забонваре, ки ба забони худ арҷ мениҳад ва барои ҳар кишваре, ки барои забони модарӣ_меҳании худ арзиш қоил аст, вомвожаи вопасин гузина аст.

 ——————————————-

1. Вожагузинӣ дар Эрон ва ҷаҳон, Ризо Мансурӣ
2. Ҳазорафсон куҷост?, Баҳроми Байзоӣ