«صحاح الفرس یا لغات صحاح العجم بلسان الفارسی»، نوشته‎ی «شمس‎الدین محمدبن فخرالدین هندوشاه نخجوانی» معروف به «شمس المنشی»، تاریخ خلق اثر 728 هجری قمری (1699 – 1500 پس از میلاد)، به زبان فارسی، 70 برگ (124 صفحه)، در ابعاد 25 در 18 سانتی‎متر، دست‎نویس با جوهر سیاه و قرمز، جلد چرمی، «کتابخانه‎ی دیجیتال جهان»، یونسکو

این نسخه‎ی خطی که دومین فرهنگ فارسی موجود در جهان به‎شمار می‎رود، در «کتابخانه‎ی دیجیتال جهان» با نام «تصحیح لغات و انواع در زبان فارسی» فهرست شده است. ولی در صفحه‎ی 13، عنوان آن با جوهر قرمز، چنین نوشته شده است: «لغت صحاح العجم بلسان الفارسیّ». این واژ‎ه‎نامه‎ در دوران حمله‎ی مغول به ایران نوشته شده است. قالب‎بندی این فرهنگ لغت از واژه‎نامه‎های قدیمی‎تر عربی پیروی می‎کند، که در آن‎ها کلمات براساس آخرین حرف مرتب می‎شده‎اند. برای نمونه در صفحه‎ی 20، در «فصل الفاء» به‎ترتیب چنین آمده است: «فراخ‎دست، فرتوت، فرهست، فهرست».

این نسخه‎ی خطی از مجموعه‎ی «باشاگیچ»، نسخه‎های خطی کتابخانه‎ی دانشگاه براتیسلاوا، اسلواکی است که در سال 1997 میلادی برای ثبت در فهرست حافظه‎ی جهانی یونسکو نامزد شد. «صفوت بگ باشاگیچ» (1870 – 1934) شاعر، روزنامه‌نگار و راهنمای موزه‎ی بوسنیایی بود که مجموعه‌‏ای شامل 284 جلد نسخه‎ی خطی و 365 جلد نسخه‎ی چاپی از گسترش فرهنگ اسلامی از ابتدا تا اوایل قرن بیستم گردآوری کرده بود. این نسخه‎ی خطی، قطعه‎ی شماره‎ی 549 در ردیف «یوسف بلاشکویچ؛ نسخ خطی عربی، ترکی و فارسی کتابخانه‎ی دانشگاه، براتیسلاوا» قرار دارد.

در تارنمای «مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی» درباره‎ی فرهنگ‎های لغت فارسی‎ای که تنها نامشان به ما رسیده یا هم‎اکنون در دسترس‏اند، آمده است:

«نخستين فرهنگ فارسی (پس از اسلام) كه نام آن به ما رسيده، رساله‌ی «ابو حفص سغدی» يا «فرهنگ ابو حفص سغدی» است كه تا اوايل قرن يازدهم هجری وجود داشته … از اين فرهنگ اكنون اثری نيست.

دومين فرهنگ كه نامش به ما رسيده «تفاسير فی لغه الفرس» تأليف «قطران» شاعر معروف است … از اين فرهنگ هم اثری در دست نيست …

اولين فرهنگ فارسی موجود، «لغت‌نامه» يا «لغت‌فرس» تأليف «ابو منصور علي بن احمد اسدی طوسی» شاعر معروف قرن پنجم هجری است. در اين كتاب بسيار تصرف كرده و مطالبی بر آن افزوده‌اند به طوری كه نسخ خطی آن با هم اختلاف بسيار دارد و  حتی بين دو چاپ «هرن» و چاپ «اقبال» اختلافی فاحش موجود است…

دومين فرهنگ فارسی موجود، «صحاح الفرس» تأليف «شمس الدين محمد بن فخر الدين هند‌و‌شاه نخجوانی» مشهور به «شمس منشی» نويسنده‎ی قرن هشتم است (تاليف 728 هـ .ق.) و آن شامل 25 باب است كه دارای حدود 430 فصل و 2300 لغت است…»

ولی نسخه‎ای که در «کتابخانه‎ی دیجیتال جهان» قرار دارد، تنها 70 برگ (124 صفحه) دارد.

مطالعه‎ی این کتاب، به نصب هیچ‎گونه نرم‎افزار و یا ثبت‎نام و عضویت و … نیازی ندارد. برای مطالعه‎ی آن به این صفحه بروید و از ستون سمت چپ، صفحه‎ی مورد نظر را انتخاب کنید (نوشته‎ها از صفحه‎ی 10 شروع می‎شوند). با تب‎هایی که در گوشه‎های بالا–چپ یا پایین–راست قرار دارند، می‎توانيد کتاب را ورق بزنيد و به صفحه‎ی قبل يا بعد برويد و یا در وضعیت تمام‎صفحه مشاهده کنید. ناوبَری صفحات بسیار ساده و دل‎پذیر است. برگ‎های کتاب، در صفحه شناورند و با کلیک موشواره (ماوس) بر روی آن‎ها می‎توان در وضعیت دلخواه به مطالعه پرداخت. تصویری با تفکیک‎پذیری بالا و با قالب‎بندی (فرمت) TIF از هر صفحه را نیز می‎توانید بارگذاری کنید.