نگاهی به نرم‌افزار «پارسی را پاس بداریم»

کوروش جنتی: همگامی با پیشرفت‌های فنّاوریک را می‌توان یکی از نشان‌ویژه‌های زبان‌های روزآمد و دانشیک دانست. زبان کهن پارسی نیز برای پایستاری و بالندگی در جهان نوین باید خود را با موج پرشتاب دگرگونی‌ها و پیشرفت‌های نوین همراه سازد. اگر روزگاری برای پی‌بردن به معنی یک واژه به خرید دستِ‌کم یک دوره فرهنگ واژگان نیاز بود، امروز همان نیاز را می‌توان با خرید و کارگذاری نرم‌افزاری ساده برآورده کرد. ازاین‌رو، کوشش برای ساخت نرم‌افزارهایی درزمینۀ زبان پارسی از بایا‌ترین و نیازین‌ترین کارها به شمار می‌آید.

در پرداختن به زبان پارسی ما با زبانی روبه‌رو هستیم که دستِ‌کم در درآمیختگی‌اش با زبان عربی یک دادوستد نابرابر و یک‌سویۀ زبانی را آروینیده‌است (= تجربه کرده‌است). ازاین‌رو، پالایش زبان پارسی از سازمایه‌های بیگانه همواره یکی از میدان‌های کنش‌ورزی دوستداران این زبان بوده‌است. با پیشرفت‌های فنّاوریک و پررنگ‌تر شدن سهم ابزارهای رایانشی در زندگی روزانۀ مردمان، باورمندان به پاسداری و پالایش زبان پارسی، با کوشش‌های فردی خود، گام‌های نخستین را دراین‌زمینه برداشتند و نرم‌افزارهایی درزمینۀ پارسی‌نویسی و سَره‌گرایی طراحی‌کردند. بااین‌همه‌، این نرم‌افزارها با همۀ سودمندی‌شان همه‌سونگر نبودند و نمی‌توانستند به شیوه‌‌ای نوین پاسخگوی نیازهای پارسی‌زبانان باشند.

به‌تازگی نرم‌افزار «پارسی را پاس بداریم»، با پیشاورد (= عرضۀ) ویراست تازه‌‌ای از بستۀ نرم‌افزاری‌‌‌اش، توانسته‌است کارهای پیش‌تر از خود را به رسایی برساند و بیش‌و‌کم همه‌سونگر‌ترین و توانمند‌ترین ابزار پارسی‌‌زبانی را فراهم کند.

بستۀ نرم‌افزاری «پارسی را پاس بداریم» دربردارندۀ هفت نرم‌افراز است:

• نرم‌افزار پالایشگر زبان پارسی
• نرم‌افزار برابرساز واژگان بیگانه
• نرم‌افزار پینگلیش به پارسی
• نرم‌افزار نام‌های ایرانی
• نرم‌افزار ویرایشگر خط میخی
• نرم‌افزار شاهنامۀ فردوسی
• نرم‌افزار کارگاه سالنامه

چنین به دیده می‌آید که این بستۀ نرم‌افزاری، با نرم‌افزارهای هفت‌گانه‌اش، بهترین پاسخی بوده‌است که تاکنون به نیازها و خواست‌های دوستداران زبان پارسی داده شده‌است.

البته این کار نیز مانند همۀ کارهای بزرگ کاستی‌های اندکی دارد، که به چند نمونۀ آن اشاره می‌کنیم و امیدواریم در ویراست‌های سپسین با بهدیسی این اندک کاستی‌ها پارسی‌زبانان از این این‌نرم‌افزارِ خوش‌ساخت بیش‌از پیش بهره ببرند.

در نرم‌افزار پالایشگر زبان پارسی واژۀ «دَر»، که واژه‌ای پارسی است، همواره «دُر» (به‌معنایِ مروارید) خوانده می‌شود و ازاین‌رو، واژه‌ای بیگانه به شمار می‌آید.

بخش نه‌چندان کوچکی از برابر‌های پیشنهادشده برپایۀ رویکرد سره‌گرایی ادبیک است. (بنگرید به سره‌گرایی ادبیک و سره‌گرایی دانشیک) برایِ‌نمونه، واژۀ «راهبرد» هم برابر واژۀ «تاکتیک» آورده شده‌است و هم برابر واژۀ «استراتژی»؛ یا برابر واژۀ «شفاف» واژه‌های «پاکی»، «درخشان» و «روشن» پیشنهاد شده‌است؛ درحالی‌که برپایۀ رویکرد دانشیک، واژه‌های «تراپیداگ» و «ترانما» رزین‌ترند (= دقیق‌ترند). همچنین برای واژۀ «ساعت» برابر «گاه» پیشنهاد شده‌است که با یکی از مهم‌ترین مِهاد‌های (= اصول) واژه‌سازی دانشیک، یعنی کاربرد یک واژۀ تنها برای یک معنا، ناسازگاری دارد.

نبود برابر برای شماری از واژگان نیز یکی دیگر از کاستی‌های این نرم‌افزار است. برای نمونه برای واژه‌‌های پربسامد «حق‌التدریس» و «لوگو» برابری پیشنهاد نشده‌است، درحالی‌که درمیانِ پارسی‌نویسان کاربرد واژه‌‌های «آموزانه» و «نشانواره» برای این واژگان کاربرد دارد.

همچنین در نرم‌افزار نام‌ها گاه نام‌هایی آشنا چون «پدرام» و «پژمان» و… از قلم افتاده‌است.

بااین‌همه، وجود این کاستی‌های به‌راستی کوچک چیزی از ارزش‌های این کار سترگ نمی‌کاهد و چنانکه در بالا نوشته شد، امیدواریم، با بهدیسی این کاستی‌ها، پارسی‌زبانان بهره‌‌های بیشتری از این بستۀ نرم‌افزاری ببرند.

بازنمود‌های بیشتر دربارۀ این بستۀ نرم‌افزاری را در تارنمای «پارسی‌بان» بخوانید.