پارسیانجمن: زبان پارسیگ[=پهلوی ساسانی] زبان بسیار توانمندی است که به آسانی از نامواژهها[=اسمها] و زابها[=صفات]، کارواژه[=فعل] میسازد. اندر این زبان کارواژههای پیشوندی نیز فراوان به کار میرود و بهره از آن برای رساندن چمهای[معانی] باریکسنجانه[=دقیق] رواگ بسیار دارد. چونان: فرازرسیدن، ابررسیدن، فرازآمدن، اندرآمدن، فرازرفتن، ابازرفتن، فرودشدن، اندرشدن، اندرابایستن، ابازماندن، ابازوردیدن.
تا سدهی هفتم اسلامی در پارسی دری، همچون پارسیگ، پیشوندهای کارواژه هنوز زنده بودند و چمهای گوناگونی از راه آنها گفته و نوشته میشدند. چند نمونه از نوشتارهای کهن:
بازکردن[=معزول کردن]
بر در سرای منادی کردند که ملک بهرام راستروشن را از کار بازکرد. (سیاستنامهی خواجه نظامالملک توسی)
برگزیدن[=اختیار کردن]
نوع انسان را از جملهی این طبقه برگزید. (التوسل الی الترسل)
درپذیرفتن[=قبول کردن]
اگر خاقان بنده را به پرستاری درپذیرند. (سیاستنامه)
اندرکردن[=داخل کردن، در چیزی پیچیدن]
او را به میان حریر اندرکردند. (تاریخ سیستان)
بداشتن[متوقف کردن]
مرزبانشاه او را خلعت داد و بنواخت و پیش خود بداشت. (سمک عیار)
شوربختانه پس از سدهی هفتم، بهره از کارواژههای آمیخته[=مرکب]، به ویژه با نامواژهها و زابهای عربی، جای کارواژههای ساده و پیشوندی را گرفته است.
برماست که با یاری از نبیگهای[=کتب] کهن پارسی و کارواژههای پیشوندی بهکاررفته اندر آنها این شیوهی فراموشیده را از نو استواریم.
برای آگاهی بیشتر نک. پوشینهی دومِ تاریخ زبان فارسیِ استاد زندهیاد پرویز ناتل خانلری، فرگردِ ساختمان فعل. آن را میتوانید از «اینجا» بارگیرید.
جستارهای وابسته
دربارهی کارواژههای برساخته پارسیانجمن: گرایشِ زبانِ پارسی بهره از کارواژههای آمیخته (فعلهای مرکب) به جایِ کارواژههای ساده (فعلهای بسیط) است. برخی گمان بردهاند که کارواژههای آمیخته «کند و زنجیری» بودهاند که به پایِ زبانِ پارسی زدهاند، هم بدانگه که این ویژگیِ ذاتیِ پارسی بوده و گرایشی که زبانِ ما به باز شدن داشته است. […]
بهره از کارواژههای ساده به جای آمیخته پارسیانجمن: کارواژههای آمیخته[=افعال مرکب] در پارسی امروز جای بسیاری از کارواژههای ساده و پیشوندی را گرفتهاند و شمار بسیاری از کارواژههای ساده در پارسی امروز از یاد رفتهاند و به جای آنها کارواژههای آمیخته نشسته است. برماست که این کارواژههای ساده و چم[=معنی] و کاربرد آنها را بشناسیم و به جای کارواژههای آمیخته به کار […]
ساختمان کارواژه در زبان پارسی کنونی رضا مرزبان در این جستار ساختمان کارواژه[=فعل] در زبان پارسی را به چهار گونه بخش کرده: ساده، واداری، پیشوندی و آمیخته[=مرکب] و سپس هر یک را جداجدا بررسیده و ویژگیهای آنها را به زبانی ساده برنموده […]
بحثی دربارهی صرف فعل در زبان علمی فارسی دکتر محمد حیدری ملایری- زبان علمی فارسی در گرایش جدید خود بسوی توانایی و غنای بیشتر … معادل اصطلاحهای واضح علمی را میسازد. از اینرو، تنها معنایی که مثلا به مصدر «آبیدن» در علم داده شده این است: «ترکیب کردن با […]
بارگیریِ «نخستین دستورِ» پرتو پارسیانجمن: «نخستین دستور» نوشتهی ابوالقاسم پرتو است که پارسیدوستان او را با نبیگِ سه پوشینهای «واژهیاب» میشناسند.
پرتو دربارهی آن چه او را برانگیخت تا این دستور را به پارسیِ سره نویسد، نوشته است: «زبانِ فارسی برایِ آن که درست گفته و و درست نوشته شود، ابزارهای خودی میخواهد. با «مصدرِ مرخم» و «صیغههای مبالغه» و ... نمیتوان […]
بارگیریِ «ساختارهای وندیِ مشتقهای فعلی»ِ حافظیان پارسیانجمن: محسنِ حافظیان، نویسندهی «ساختارهای وندیِ مشتقهای فعلی»، دانشآموختهی دکترای زبانشناسی از دانشگاهِ سوربنِ پاریس است.
حافظیان خود در پیشگفتار دربارهی این کار چنین نوشته است: «از تواناییهای واژگانسازیِ زبانِ پارسی بسیار شنیده و خواندهایم. در نوشتهای که پیشِ روی دارید، کوشیدهام تواناییهای زبانِ پارسی را در لایهای از […]
دیدگاهی بنویسید.