Ҳаким Майсарӣ: Бигӯям тозӣ, арна ПОРСӢ нағз

”Донишнома”-и пизишкии Ҳаким Майсарии Суғдӣ аз лиҳози сабки нигориш, мазмунҳои ахлоқӣ ва нукоти ҳакимонааш дархури таваҷҷуҳ аст. Аммо бузургтарин вижагии ин асар он аст, ки Ҳаким Майсарӣ бо таъкид изҳор медорад, ки “Донишнома”-ро на ба ъарабӣ, балки ба забони модарияш – ПОРСӢ – сурудааст. Ин фарзанди арҷманди Суғд – Ҳаким Майсарӣ дар баробари тозӣ аз забони поки ПОРСИИ хеш, аз сарзамини номдораш ЭРОН бо ифтихори тамом сухан мегӯяд.

Забони ‘тоҷикӣ’ ё ‘форсӣ’ ё ҳарду?

Агар мо, тоҷикон, форсизабон набошем, чиро ва ба кадом сабабу далоил ин ҳама мероси “дигарон”-ро (яъне форсизабононро!) аз они худ кардаем?! Албатта, чунин сӯитафоҳумҳоро ба осонӣ бартараф кардан мумкин мебуд, агар мо забонамонро минбаъд “форсӣ” гуфта, “тоҷикӣ”-ро дар қавсайн меовардем, яъне моддаи 2-юми Қонуни Асосиро ин тур фурмулбандӣ мекардем: “Забони давлатии Тоҷикистон забони форсӣ (тоҷикӣ) аст”.

Устоди Донишгоҳи Колифурниё: Забони порсӣ куҳантарин забони зиндаи ҷаҳон аст

Забони имперотурии Ъусмонӣ то пеш аз таъсиси давлати Туркия форсӣ буд ва туркони ъусмонӣ дар мукотибот ва суханрониҳо ва ашъорашон ба забони форсӣ такя доштанд! Ин нишон медиҳад, ки забони форсиро ба ҳеҷ ваҷҳ намешавад ба ъунвони як забони қавмӣ пазируфт, балки як забони торихӣ аст, ки боъиси эҷоди ҳамбастагӣ дар миёни бисёре аз мардумони мутамаддини Осиёи Миёна ва Ҷанубӣ ва Ховари Миёна шуд ва мероси бузурги фарҳангӣ, адабӣ, торихӣ ва динӣ ба вуҷуд овард.

Чӣ бояд кард, то як забонамон се забон нашавад?

Ҳоло забони порсиро ҳам чун забони модарӣ ва ҳам чун забони расмӣ ақвоми бисёр ба кор мебаранд, ки яке аз чунин ақвоми асосии соҳиби ин забон тоҷиконанд, ки ҳам дар Тоҷикистону Узбакистон ва дигар кишварҳои Осиёи Миёна ва ҳам дар Эрону Афғонистон, Ҳинду Покистон ва Чин зиндагӣ мекунанд. Ва мо ба ҳеч ваҷҳ наметавонем забони онҳоро дар Тоҷикистон ‘тоҷикӣ’-ву дар Афғонистон ‘дарӣ’ ва дар Ӯзбакистону Покистон ва соири кишварҳо бо ягон номи дигаре ёд кунем.

Ғафуруф: Бархеҳо аз номи ‘Эрон’ ҳарос доранд…

Бархе аз вожаи “эронӣ” ҳарос доранд ва даркашон аз ин вожа фақат аҳолии имрӯза кишвари Эрон аст. Аммо ин афрод бакуллӣ фаромуш мекунанд, ки Эрон қаблан ба ду бахши шарқӣ ва ғарбӣ тақсим мешуд ва мардумони шарқи Эрон барои тавсеъаи фарҳанги башарӣ хадамоти бештаре анҷом додаанд. Ҳамин эрониёни шарқӣ буданд, ки мабно ё шолудаи имрӯза мардумони Осиёи Миёна – тоҷикон, узбакҳо, туркманҳо, қазоқҳову қирғизҳоро – ташкил медиҳанд. Чиро мо бояд аз гузаштаи худ бигзарем?

Забони миллии мо чист ва дабираи мо кудом аст?

Оё дар замони ҳукуматдории шоҳи бузург ҳазрати Исмоъили Сомонӣ номи забонамон “порсӣ” набуд? Мо ба Фирдавсӣ ва “Шоҳнома” ифтихор мекунем. Оё аз касе шунидаед ё хондаед, ки Фирдавсӣ забони худро “тоҷикӣ” гуфта бошад ё забони “Шоҳнома” ба ъунвони “тоҷикӣ” ёд шуда бошад? Агар “Шоҳнома”, “Бӯстон”, “Гулистон”, “Маснавии маънавӣ”, ашъори Рӯдакиву Ҳофизу Хайёмро дар ҳар гӯшае аз курраи Замин ба ҳар забоне тарҷума кардаанд, ҳама ҷо як чиз нивиштаанд, ки “аз забони порсӣ тарҷума шудааст”.

Забони миллии тоҷикон дар оғози Шӯравӣ чи ном дошт?

Истилоҳи «форсӣ» дар китоби “Намунаи адабиёти тоҷик”-и устод Ъайнӣ барои таърифи аслу ҳақиқати забон ва адабиёти форсии қаламрави Осиёи Миёна дар бештар аз 60 маврид истифода шудааст: «забони форсӣ», «осори адабияи форс», «адабиёти форсӣ», «шеъри форсӣ», «ашъори форсӣ», «шоъири форсизабон», «шуъарои форсӣ», «шуъарои форс ва тоҷик», «шоъири машҳури форсиён», «девони форсӣ», «насри форсӣ», «назму насри форсӣ», «рисола(ҳо)и форсӣ», «мактаби қироати форсӣ» ва…

Чироии фурӯуфтодани Сомониён

Сомониён аз эрондӯсттарин сарриштадорони пас аз ислом будаанд ва ҷойгоҳе барҷаста дар густаришу болиши забони порсӣ доштанд. Пойтахти Сомониён шаҳри Бухоро буд, шаҳре, ки имрӯза бахше аз кишвари Узбакистон аст. Раҳбарони ин кишвар дар чанд даҳаи гузашта бо фишору зӯроварӣ забони порсиро дар Бухоро ва дигар шаҳрҳои бузурги Узбакистон, монанди Самарқанд, то марзи фаромушӣ саркӯб кардаанд.

Чиро дар Ҳинду Покистон забони порсӣ ҷояшро ба инглисӣ дод?

Вақте Ъумрон Хон, нахуствазири Покистон, дар бораи забони форсӣ дар шибҳиқорра дар сафари ахираш ба Теҳрон суҳбат кард ва гуфт “агар инглисиҳо дар қарни нуздаҳум ба Ҳинд наомада буданд, ниёзе ба мутарҷим надоштем, ҳамаи мо ба форсӣ суҳбат мекардем. Форсӣ барои 600 сол забони расмӣ дар Ҳинд буд”, хелеҳо дар Эрон ибрози ҳайрат карданд.

Андарзи устод Шакурӣ ба манкуртон

Устод Шакурӣ: “Истилоҳи «адабиёти тоҷикӣ» аз нимаи солҳои бистуми садаи бистум ба вуҷуд омад. Истилоҳи «забони тоҷикӣ» низ ҳамон вақт ба тақозои замон пазируфта шуд. Пайдоиши истилоҳи «адабиёти форс-тоҷик» низ ба сабабҳои ҷиддии торихӣ вобастагӣ дошт. Имрӯз вазъи торихӣ дигар аст ва имконе ба миён омадааст, ки ъадолати торихӣ барқарор шавад ва ба номи [ростини] забону адабиёти тоҷикон баргардем ва боз забони онҳоро забони ФОРСӢ ва адабиёташонро АДАБИЁТИ ФОРСӢ биномем.”

1 2 3 4 5 16