سرگذشت زبان پارسی
Дужандарёфте (суитафоҳуме) вуҷуд дорад, ки гурӯҳе аз эрониёнро “форс” меноманд ва бар пояи ин бардошти нодуруст гӯё “мардуми форс” ба дигарон, ой (яъне) туркизабонон, ъарабизабонон, курдон, лурон, балучон, арманиён, гелониён, мозандарониён, зартуштиён ва… ситам раво медоранд. Дар ҷусторе зери ъунвони “Забони порсӣ ва мардуми форс” Катоюни Маздопур рӯшан месозад ва барменамояд, ки чунин гумоне дар бунёд нодурусту норавост.
Дар ҷаҳонбинии устураии эрониён Аҳриман бар ҷаҳони поку минавии Аҳуромаздо метозад ва онро бо бадӣ олуда мекунад. Пас аз он фраваҳр ё фурӯҳари инсон ҷомаи гетӣ мепӯшад ва ба ин ҷаҳон меояд, то дар ин даврони омехтагии неку бад, ки саранҷом бо пирӯзии некӣ ба поён хоҳад расид, бо корҳои хуби худ ба пирӯзии Аҳуромаздо ёрӣ бирасонад. Аҳуромаздо низ шодиро меофаринад, ки тобоварӣ (таҳаммул)-и зиштиҳо ва бадиҳоро барои инсон осонтар кунад.
Дуктур Ризо Аминӣ дар ҷустори “Чолишҳои имрӯзи забони форсӣ” ба душвориҳои пеши рӯи забони порсӣ аз ду сӯяи забонӣ ва нозабонӣ пардохтааст. Ишон дар сӯяи забонӣ вогароии се гунаи порсии Эрон, Афғонистон ва Тоҷикистонро аз якдигар баррасида ва аз сӯяи нозабонӣ ё душвориҳое, ки пайванде бо худи забон надоранд, ба ҷойгоҳи порсӣ дар Эрон, Афғонистон ва ТОҷикистон пардохтааст.
Ҳамаи бузургони адаби мо пас аз Фирдавсии покзод (ҳамчун Низомию Аттору Мавлонову Ҳофизу Ҷомӣ…) мустақиман ва ё ғайри мустақим аз «Шоҳнома» мояву илҳом гирифтаанд. Аммо дар ин миён шояд ҳич яке ба андозаи Шайх Саъдии Шерозӣ нисбат ба ин абармарди ториху адаби мо иродату ихлоси бузург намоиш надодааст. Саъдӣ «Бӯстон»-ро бар вазни «Шоҳнома» (баҳри мутақориби маҳзуф) суруд ва дар осори дигараш ҳам инъикоси мазмунҳои «Шоҳнома» ба таври қобили мулоҳизае намоён аст.
Ахиран китоби тозае аз Ричорд Фултз, эроншиноси баноми омрикоӣ, таҳти ъунвони “Торихи тоҷикон: эрониёни шарқӣ” дар Мадрасаи мутолеъоти осиёӣ ва офриқоии Донишгоҳи Ландан рӯнамоӣ шуд. Дориюши Раҷабиён, хабарнигори Би-би-сии Форсӣ, гуфтугӯе бо Ричорд Фултз анҷом дод, ки ба торихи шанбеи 21 урдибиҳишти 1398 (11 майи 2019) дар барномаи “Чашмандози бомдодӣ”-и родиюи Би-би-сӣ пахш шуд.
Забони порсӣ дунболаи Забони порсиг (паҳлавӣ) ва он низ дунболаи забони “порса” (ориё ё порсии бостон) аст. З-ин рӯ, порсишиносӣ бе порсигшиносӣ шуданӣ набошад. Бо порсигогоҳӣ аст, ки ба шинохте жарф аз порсӣ тавон даст ёзидан. Вожасозии баҳанҷор ва ойинманд низ бе порсигдонӣ шуданӣ набошад. Зеро то натавон бо вожаҳои порсиг ва шеваҳои вожасозӣ андар ин забон ошно шуд ва хӯ гирифт, вожасозӣ ҳам натвон кард.
Албатта, соли 1929 аз алифбои форсӣ ба алифбои лотинӣ ва соли 1940 аз лотинӣ ба ҳуруфи сириллик гузаштани Тоҷикистон, устод Айниро нороҳат мекард. Ба қавли Худойназари Ъасозода, ӯ «ин табаддулотро бемантиқ ва бар зарари арзишҳои адабиву фарҳангии миллат медонист», вале барои созиш бо сиёсатҳои давр зимни ишора ба “мушкил будани хати ъарабиасос” аз манфиъатҳои муҳимтари миллату давлати тоҷик дифоъ кардааст.
Давраи фишурдаи омӯзиши забони суғдӣ дар Фарҳангистони ъулуми Тоҷикистон дар Душанбе поён ёфт. Дар ин давраи фишурда Раҳоми Аша, устоди номдори фарҳанг ва забонҳои ориёӣ, ба донишҷӯён дабира, дастури забон, вожасозӣ ва воҷшиносии забони суғдиро омӯзиш дод ва намоишгоҳе аз бармондаҳои суғдӣ низ барпо дошт. Дар ин росто, китоби “Фарҳанги решашинохтии забони суғдӣ”-и ишон низ дар ояндаи наздик чоп хоҳад шуд.
Фарҳоди Раҳимӣ, фарнишини Фарҳангистони донишҳои (раиси Академияи илмҳо)-и Тоҷикистон, ба номаи саргушодаи Порсӣ Анҷуман ба сарриштадорони ин кишвар посух додааст. Ишон дар посух ба дархости Порсӣ Анҷуман, ки «номи дурусту ростини забони тоҷикон, ки «порсӣ» аст, ба расмият шинохта шавад», гуфтаанд, ки донишмандони эронӣ, афғонистонӣ ва тоҷик ҳаргиз «порсӣ/форсӣ», «дарӣ» ва «тоҷикӣ»-ро се забони ҷудо надонистаанд…
Медонем, ки садаи бистум бисёр талху дарднок барои забони порсӣ дар Фарорӯдон буд. Дар ин сада забони порсӣ зарбаҳое бисёр сахт хӯрд, осебҳое бисёр дид ва сусту нотавон гардид. Акнун, дар замони фархундаи Истиқлол, умед аст ончи забони мо дар садаи бистум аз каф дод, дар садаи бисту якум дубора ба даст оварад. Ва шумо бузургворон дар ҷойгоҳи раҳбарӣ ва намояндагии сарзамини ниёкони хирадмандамон бар ин кори бузург тавоноед.