سرگذشت زبان پارسی
Дар соли 1327 Сайид Ҳасани Тақизода суханоне дар бораи забони порсӣ ва торихи Эрони Бостон дар Донишкадаи адабиёти Донишгоҳи Теҳрон ронд, ки на танҳо пуштвонае донишӣ надошт, ки сахт ёва ва эронситезона ҳам буд. Суханоне ҳамчун набуди донишу фарҳанг ва адаб дар Эрони Бостон(!) ва…
“Фармонҳои шоҳаншоҳии Ҳахоманишӣ” ганҷинае гаронсанг аз вожаҳои забони ориёӣ ё порсии бостон аст. Забоне, ки порсии имрӯз дунболаи он ба шумор меояд. Ин нибег (китоб) нивиштаи Ралф Норман Шорп, устодёри пешини забонҳои ориёӣ ва порсӣг (паҳлавӣ)-и Донишгоҳи Шероз аст, ки дар соли 1346 нивишта шуда.
Гӯишҳои эронӣ пуштвонае сутург барои забони порсиянд ва агар рӯзе фарҳанге ҳамасӯя барои забони порсӣ нивишта шавад, он фарҳанг бояд бар бунёди фарҳангҳои гӯишҳои гуногуни эронӣ низ бошад. Яке аз ин гӯишҳо гӯиши беҳдинони Язду Кирмон аст, ки худи ишон онро гӯиши “дарӣ” хонанд.
Бузургмеҳри Луқмон: Имрӯза, бештар, забони порсии рӯзгори Ҳахоманишиёнро “порсии бостон” ва рӯзгори пас аз он то фурӯ уфтодани Сосониёнро “паҳлавӣ” номанд, лек порсигӯёни бостон, худ забони хешро чунин намехондаанд. Гӯишварони забони порсии бостон забони хешро порса (pārsa) “порсӣ” ва аиря (airya) “ориёӣ” мегуфтанд.
Акнун чандин сол аст, ки ҳам аҳли фарҳанг, ҳам ҳукуматдорон дар Тоҷикистон зӯр мезананд, ки мақоми пешинаи Наврӯзро барқарор кунанд. Аммо чӣ тавр як кас ҳамзамон ба ду асп савор шавад? Яъне ҷашнҳои миллии пешин ҳамон вақт пурра барқарор хоҳад шуд, ки давлат тақвими миллиро эҳё ва ҷорӣ кунад.
Мо бояд ба хатти хеш баргардем. Ба ҳар қимате, ки бошад. Ин ъузри бадтар аз гуноҳи моро бибинед, ки ҳатто аз забони шоъирони мо, аз забони рӯшанфикрони мо чунин суханоне бармеояд, ки бозгашт ба хатти порсӣ ҳазина дорад! Оқо, яъне шумо ҳозир нестед, ки барои бозгашт ба асли худ, барои пойдории ҷойгоҳи торихии худ ва билохира барои пешрафти фарзандони худ моя гузоред?
Ман ва ҳамзабононам ҷое дар торихи Афғонистон гум шудем. Ман аз қиссаи пурғуссаи порсии дарӣ бо шумо сухан мегӯям. Аз марсияҳое, ки чашмро гирён мекунад ва дилро бирён. Ин сӯзи ҷигарро магар метавон дар пайкари вожаҳо рехт? Вожаҳо медаранду пора мешаванд ва пероҳан бар тани худ хок мекунанд. Вожаҳо лабу даҳонамро месӯзонанд ва гӯё тиккаҳои гудохтаи оташанд дар миёни ангуштонам.
Бо пайдоиши “Дасотир” нивисандагоне бисёр аз садаҳои ёздаҳуми маҳӣ бад-ин сӯ дар Ҳинд ва Эрон ва дигар сарзаминҳои порсизабон аз сабки сараи он пайравӣ карданд. Яке аз ишон Ғолиби Деҳлавӣ, чомасаро ва нивисандаи бузурги порсигӯи Ҳинд аст. Дар ин ҷустор нивисанда (Қаҳрамони Сулаймонӣ) мекӯшад фарозу нишеби дасотиринивисони Ҳиндро бо рӯйкард ба чомаҳои Ғолиб баррасад.
Забони порсиг ё забони паҳлавӣ, нивиштаи Раҳоми Аша дар се бахши дастури забон, вожасозӣ ва воҷшиносӣ барои нахустин бор дар 501 рӯя ба забони инглисӣ чоп шуд. Ин нибег (китоб), ки Pārsīg Language ном дорад, барои ҳар касе, ки мехоҳад забони порсигро бахубӣ ёд бигирад ё бо вожасозӣ ба гунаи донишӣ дар ин забон ошно шавад ё онро бо дигар забонҳои эронӣ бисанҷад ва вожаҳои порсигро решашиносона баррасад ё воҷшиносии ин забонро фарогирад, коромад аст.
Суҳбат аз ҳамон Лоиқи бузургворест, ки дар пешгуфтори “Хуросон аст инҷо”-и фарҳехтаи нодири дигаре (устод Шакурӣ) ба забони равшану беперояву пӯстканда гуфта буд, ки забонаш ҳамон форсиест, ки “забонгумкардагони худбехабар ва худобехабари манфиъатҷӯй” ба дастури “Маскав ё дигар ҷойҳо” онро ба се шоха – “форсӣ, дарӣ, тоҷикӣ” таҷзия карданд.