توانمندیهای زبان پاسی
“Ҳо-“ яке аз пешвандҳои камшинохтаи порсӣ аст, ки ҳам дар бофа (матн)-ҳои куҳани порсӣ дида мешавад ва ҳам дар гӯишҳои кунунии Эрон ба кор меравад. Корбурдҳои ин пешванд чунинанд: А) Ба карвоз (феъл) мепайвандад, вале чимор (маъно)-и онро дигар намекунад, балки гунае согин (нуонс, тағйири кам дар маъно) падид меоварад, ё бар он куниш таъкид мекунад.
Дарвоқеъ, порсизабонон барои сохтани десаи бешоли вожае, ки ба é поён меёбад, ба дунболи чигунагии он дар паҳлавӣ намегарданд, балки худкорона пасванди “-гон”-ро ба кор мебаранд. Гувоҳии ин зӯя (муддаъо) вожаҳои арабие ҳастанд, ки ба é поён меёбанд ва бо “-гон” бешол меёбанд: хосса – хоссагон, сифла – сифлагон, нухба – нухбагон, раққоса – раққосагон, наззора – наззорагон, ва дигарҳо.
Надонистани дигарсонӣ (тафовут) миёни сарагароии донишик ва сарагарои адабик аз бузургтарин гирифториҳо ва чолишҳои дӯстдорони забони порсӣ ва бовармандон ба полоишу поксозии забонӣ аст. Барои бозшинохтани ин ду рӯйкард ба сарагароӣ нахуст боёст (воҷиб аст), ки ҳидорише (таърифе) аз ин ду рӯйкард ба даст диҳем.
Метруи Теҳрон густарае ҳамагонӣ аст, ки ҳамчун расонаи пурбинанда огаҳиномаҳои бисёреро дар баробари чашми ҳазорон раҳсипор (мусофир) мегузорад. Коргурӯҳи пойиши Порсӣ Анҷуман бо пурнигарӣ (таваҷҷуҳ) ба ҳамин нақши ҳаноянда (муассир) ба пойиши нивиштаҳои даруни метруи Теҳрон ва ҳамчунин торнамои он пардохтааст.
Бар рӯи ҳам бархӯрдҳои гуногун бо забон ва масъалаи вожасозиро метавон зери ду унвон ҷамъ кард: яке бархӯрди хирадварзона (росиюнал), ки бар он аст, ки забонро метавон бар ҳасби қолабҳое, ки қоъидаҳои сарфӣ ва пешин ба даст медиҳад, густариш дод ва вожаҳову таркибҳои тоза сохт. Ва ҳатто гурӯҳе бар онанд, ки бо ҳамин равиш метавон моддаи аслии луғатро аз забони дигар вом гирифт ва барои корбурдҳои илмӣ мутобиқи қоъидаҳои дастурии форсӣ сарф кард ва ба кор бурд (монанди “юнидан” ва “юниш”, ки аз моддаи “юн” дар шимӣ сохта мешавад).
Эрон ва Афғонистон кишварҳое ҳамсоя, ҳамзабон ва ҳамтабор ҳастанд, ки пешинаҳои фарҳангию торихӣ ва ҳанбозин (муштарак)-и бисёр бо ҳам доранд. Ин ҳанбозиҳо мояи он шудааст, ки ҳудаҳои меҳанӣ (манофеъи миллӣ)-и ду кишвар дар бисёре котаҳо (маворид) ба якдигар танида шуда бошад. Чунонки беҳбуд дар кори яке беҳбуд дар кори дигареро низ дар пай хоҳад дошт. Ҳамсӯӣ ва наздикии ҳарчи бештари ин ду кишвар ва мардумони ҳамтабори он орзуи деринаи некандешон ва кунишгарони меҳандӯсти ҳарду кишвар аст ва забони порсӣ ба фарноми (унвони) бармонде (меросе) куҳан ва ҳанбозин метавонад нақши пуррангеро дар ин ҳамсӯӣ бозӣ кунад.
Чи ниёзе вожасозиро зарурӣ мекунад? Ниёз ба номидани чизе тоза ё баёни мафҳуме тоза. Ҳангоме, ки чизҳои тозае, чи аз мақулаи зот, чи аз мақулаи маъно, дар миён меояд, ногузир номе металабад, ки пеш аз ин дар забон набудааст. Ҳол ин масъала матраҳ аст, ки ин чизҳои тозаро чи гуна метавон номид? Оё бояд айни он номҳо ва феълҳо ва ҷуз онҳоро аз забони бегона вом гирифту ба кор бурд ё дар забони бумӣ ҷонишине барои онҳо ёфт ё сохт?
Чи бихоҳем, чи нахоҳем, забони форсӣ бино ба зарурати тағйири зиндагӣ ва мабонии фарҳангӣ ва тамаддунии мо ниёзманди дигаргунӣ ва созгорӣ бо шароити тоза аст ва ин сайр ҳар замон шитоби бештаре ба худ мегирад. Форсизабонон мехоҳанд ба забони фалсафа ва илму ҳунари мудерн сухан бигӯянд ва вориди ҷаҳони текнулужик бишаванд ва ногузир забонашон низ ҳамчун абзори зарурии чунон шевае аз иртиботу зиндагӣ дигаргун мешавад.
Маҳмуди Шаҳриёрӣ, муҷрии барномаҳои телевизиюнӣ, дар номае ба фарнишин (раис)-и Фарҳангистони забону адабиёти форсӣ аз ӯ дархост кард, то дар ба кор бурдани дурусти вожаи “амурдод” ба ҷои “мурдод” расонаҳоро огоҳ кунад. Куруши Некном, намояндаи зартуштиён дар давраи ҳафтуми Маҷлиси Шӯрои Исломӣ, ҳам дар замони намояндагияш тазаккуре қонунӣ дар ин бора дод.
Бо ҷунбиши Машрутият мо вориди давраи тозае мешавем, ки дигаргунии забонро низ ногузир мекунад. Бо Машрутият ва заминаи он (пайдоиши чопу чопхона ва рӯзномаву шабнома) мо вориди рӯзгоре мешавем, ки рӯи сухани адабиёт дигар на бо амирону вазирон ё гурӯҳи саромадони аҳли фан, балки бо оммаи мардум аст.