زبان ایرانیک
Куруши Ҷаннатӣ: Гоҳ пеш меояд, ки дар бархурд бо наввожае ноошно, дӯстон ва ҳамвандони «Порсӣ Анҷуман», ҳамарз ва баробарниҳодаи ошнотареро пешниҳод мекунанд ва мепурсанд чиро бо доштани ҳамарзи содатар, шумо наввожае дерёбро пешниҳод мекунед; барои намуна пурсида мешавад ё гилоя мешавад, ки бо доштани вожаи «мардум» чӣ ниёзе ба вожаи «миллат» ё баробарниҳодаи порсии он «нафон» дорем? Ё чиро ба осонӣ ба ҷойи вожаи «ғизо» аз «хӯрок» баҳра намебарем?
Куруши Ҷаннатӣ: Далелҳои бисёре дар пуштибонӣ ва падофанд аз полоиши забони порсӣ аз вожаҳои арабӣ вуҷуд дорад. Дар ин нивиштор мекӯшем ба се далел ва ангезаи барҷаста дар ин замина ишора кунем ва ҳар якро ба кӯтоҳӣ бознамоем.
Аббос Салимии Онгил: Дар ин ёддошт, бо истинод ба «Эъломияи ҷаҳонии ҳуқуқи башар», «Мисоқи байналмилалии ҳуқуқи иқтисодӣ, иҷтимоъӣ ва фарҳангӣ», «Мисоқи байналмилалии ҳуқуқи маданӣ ва сиёсӣ», «Кунвонсиюни ъадами табъиз дар омӯзиш ва парвариш», «Кунвонсиюни ҳуқуқи кӯдак» ва «Қонун асосии Эрон», иддаъоҳои ҳуқуқии мухолифони расмӣ будани забони форсӣ ва ҳаводорони иҷборӣ шудани «омӯзиши забони модарӣ» ва «омӯзиш ба забони модарӣ» баррасӣ мешавад. Дар оғоз, мавод ва усуле аз қавонини ёдшударо, ки ба амри «омӯзиш» пардохтаанд, меоварем то бидонем чи мегӯянд ва дар бораи чи чизе сухан мегӯем, онгоҳ назари яке аз ҳуқуқдонони баном ва ботаҷрибае, ки пижӯҳишҳояш дар ин бора дар дарун ва буруни Эрон маҳалли руҷӯъ аст, оварда мешавад ва сипас ба бархе савийяҳои нопайдои ин мабоҳис хоҳем пардохт.
Сулаймон Қиёмат: Ситезагарӣ бо забони порсӣ ва порсигӯён дар Афғонистон аз оғоз то кунун моҳияти сиёсӣ дошта ва зодаи зеҳнийят ва андешаи бартариҷӯии таборгароёнаи ҳокимияти сиёсӣ дар ин кишвар будааст. Ҳукуматҳои табормеҳвари Афғонистон аз замони таъсиси ин кишвар дар авохири садаи нуздаҳум бо симои сиёсӣ ва марзҳои ҷуғрофиёии кунуниаш то имрӯз пайваста дар ҷиҳати таҳмили ҳувийяти таборӣ-забонии хеш ба унвони ҳувийяти миллӣ ва расмӣ барои ин сарзамин кӯшидаанд. Онҳо ситезагарӣ бо забон ва фарҳанги порсиро ба ъунвони бахши калоне аз барномаҳои ҳувийятпардозӣ барои Афғонистон тарҳ карда ва онро аз маҷроҳои қавонин, сиёсатгузориҳо ва роҳкорҳои табъизомез созмон дода ва амалӣ кардаанд. Ин амр ба ъунвони яке аз ъавомили муҳимми тадовуми султаи онҳо кор кардааст.
Ҷовид Ашконӣ: Ба гоҳе, ки Дориюши севуми ҳахоманишӣ дар соли 331 пеш аз зоиши Масеҳ кушта омад ба дасти Искандари гуҷаста, кушта шудани ӯ як «марзи торихӣ» барои забонҳои эронӣ ба шумор ояд, зерок зи марги ӯ то соли 867-и тарсоӣ – яъне давраи миёнаи забонҳои эронӣ – то рӯзгоре, ки Родмон пури Моҳак (Яъқуби Лайси Саффор) ба фармонравоии бахшҳои ховарии Эрон расид ва забони порсиро бунёди кори хеш сохт, ҳазор сол гузашт. Пеш аз он давра «порсии бостон», ва пас аз он давра «порсии нав» номгузорӣ гардид[1].
Порсӣ Анҷуман: Алиашраф Содиқӣ, забоншинос, дар нишасти “Забони порсӣ дар се даҳаи нахусти пас аз тозиш” дар оғоз ба номи забони порсӣ ва хостгоҳи он пардохт ва гуфт, ки хостгоҳи забони форсии дарӣ устони Хуросони куҳан нест. Номи ин забон порсӣ аст ва ҳамон гуна, ки аз ин ном барояд, хостгоҳи порсӣ устони Порс аст.
<Пед куст-ӣ Хварãсãн> Самарганд шаҳрестãн Каюс-ӣ Кавãдãн бун фраганд, Сйãваш-ӣ Каюсãн бê-фразãмêнид. (3) Кайҳöсрö-ӣ Сйãвашãн ãнöҳ зãд, у-ш варзãванд ãташ Ваҳрãм ãнöҳ нишãст. (4) Пас Зардушт дêн ãвурд. Аз фрамãн-ӣ Виштãсп-шãҳ ҳазãр-у-двêст фрагард пед дêндибӣрӣҳ пед тахтагӣҳã заррêн канд уд нибишт уд пед ганз-ӣ ҳãн ãташ ниҳãд. (5) Уд пас гузастаг Сукандер сухт, уд андар ö драйãб абганд. Сугуд-ӣ ҳафт-ãшйãн: У-ш ҳафт-ãшйãнӣҳ êд кӯ ҳафт хвадãй ãшйãн андар буд: êк ҳãн-ӣ Ҷим…
Аз дер боз, порае аз пажӯҳандагон бар ин бовари дурӯғ будаанд, ки чомасароён ва гӯяндгони эронӣ дарунаи корҳои хешро вомдори чомагуёни ъараб буданд, то онҷо ки адаби порсиро резахору дарюзагари адаби ъарабӣ баршумурдаанд! Дар ин ҷустор Ваҳиди Сабзиёнпур, устоди забону адабиёти ъарабии Донишгоҳи Розӣ дар Эрон, барменумояд, ки бисёре аз амсолу ҳикам ва мазоминеро, ки ин пажӯҳандагон банораво ъарабӣ донистаанд, худ баргирифта аз фарҳанги эрониёни пеш аз ислом будааст.
Зиндаёд пруфесур Шопури Шаҳбозӣ дар ин ҷустор нишон медиҳад, ки «идеи Эрон» – чунон як киёни миллӣ ё кишваре бо як ҳувияти забонӣ, сиёсӣ ва қавмӣ ба рӯзгори авестоӣ бозмегардад ва идеи Эрон аз он рӯзгори бисёр куҳан то ба имрӯз зинда ва устувор будааст; ҳам бад-он гаҳ, ки чунин ҳувияти миллиеро юнониёну румиён бисёр дертар шинохтанд ва бад-он даст ёфтанд. Бар ин поя, эрониён нахустин миллати ҷаҳонанд, ки ба худогоҳии миллӣ даст ёфтанд ва бар пояи он давлат пай ниҳоданд.
Бадбахтона, забони толишӣ ҳамакнун низ зери фишору тозиши рӯзафзуни забони туркӣ ҷой дорад, то онҷо ки дар бахшҳое аз дӯшастари Гелон, ҳамчун бахшҳое аз Осторо, ки рӯзгоре ҳамагӣ толишизабон буданд, забони туркӣ ба ҷои забони толишӣ нишастааст ва дар Аррон низ гӯишварони толишӣ, ки шуморашон 500 ҳазор тан баровард мешавад, бо сахтиҳои густардаи фарҳангӣ ва забонӣ даступанҷа нарм мекунанд.