Нигоҳе ба корномаи устод Ядуллоҳи Самара

Ядуллоҳи Самара, забоншиноси номдор, устоди пешини Донишгоҳи Теҳрон, нахустин сарпарасти Анҷумани забоншиносии Эрон ва ҳамванди пайвастаи Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ, дар 86-солагӣ даргузашт. Ӯ зиндагии хешро дар хидмат ба забони порсӣ сар кард ва дар заминаи овошиносӣ ва воҷшиносии забони порсӣ ва дигар гӯишҳои эронӣ ёдгорҳое арҷманд аз хештан ба ёдгор ниҳод.

Ба гузориши “Мардумсолорӣ Онлойн”, Ядуллоҳи Самара дар даҳуми урдибиҳиштмоҳи соли 1311 дар Кирмон дида ба ҷаҳон гушуд. Падару модараш ҳарду омӯзгор буданд ва нахустин омӯзгоронаш низ ин ду. Самара пас аз ба поён расондани дабиристон дар Сирҷон ба донишсарои муқаддамотӣ дар Кирмон рафт ва пас аз донишомӯхтагӣ аз донишсаро, дар меҳрмоҳи 1329 кори омӯзгориро пешаи худ кард.

Ӯ дар соли 1336 ба Теҳрон омад ва бо гузарондани озмунҳое дар Донишгоҳи Теҳрон дар се риштаи адабиёти форсӣ, бостоншиносӣ ва ҳуқуқ пазируфта шуд, лек аз миёни ин се адаби порсиро баргузид. Самара дар соли 1339 аз Донишкадаи адабиёт коршиносии адабиёти форсӣ ва пас аз ду солу ним низ дуктурои худро дар адабиёти форсӣ гирифт ва дар соли 1341 бо бурси давлати Эрон ба Инглистон рафт, то ба суфориши дуктур Муҳаммади Муқаддам, дуктур Парвизи Нотил-Хонларӣ ва дуктур Содиқи Киё забоншиносӣ бихонд.

Устоди зиндаёд Хонларӣ бад-ин бовар расида буд, ки дастурҳое, ки барои забони порсӣ нивиштаанд, бар пояи дастури забони ъарабӣ будаанд ва аз ин рӯ тавоноии гузориши забони порсиро надоранд ва нокоромаданд. Ӯ, ки худ донишомӯхтаи забоншиносӣ аз Фаронса буд ва дастуре, ки барои забони порсӣ нивишта, ҳануз низ беҳтарин дастури забон аст, кӯшид, то донишҷӯёне баргузида, ҳамчун Самараро, барои ёдгирии забоншиносии навин ба Урупо бифристад.

Самара низ аз онҷо, ки пеш аз рафтан ба Ландан дар солҳои 1338 ва 1339 ду пӯшина аз Фарҳанги Деҳхудоро нивишта буд ва бо Фарҳанги Муъин низ ҳамкорӣ дошт, дар Донишгоҳи Ландан баосонӣ дар риштаи забоншиносӣ пазируфта шуд ва тавонист дар соли 1347 дуктурои хешро аз ин донишгоҳ ва дар ин ришта бигирад.

Самара, ки аз бунёдгузорони дониши овошиносӣ дар донишгоҳҳои Эрон аст, дар бораи чироии дилбастагияш ба ин ришта дар гуфтугӯе чунин гуфтааст: “Баъд аз ду соли таҳсил дар давраи фавқи лисонс ва гузарондани воҳидҳои ъумумӣ [дар Юниверситӣ Колеҷи Донишгоҳи Ландан], кам-кам эҳсос мекардам, ки аз овошиносӣ ва воҷшиносӣ хушам меояд ва ин ришта аз забоншиносӣ бештар таваҷҷуҳи маро ҷалб мекард. Бахусус, аз шахсияти устодам Уконур хеле хушам меомад ва бархӯрду рафтори ӯро хеле дӯст доштам. Масалан, аз ин ки қаҳрамони крикет буд, хушам меомад.

Рӯзҳои якшанбе дар телевизиюн медидам як устоди донишгоҳ, бо он диде, ки мо нисбат ба устоди донишгоҳ ва худи донишгоҳ доштем, мисли як одами маъмулӣ бозӣ мекунад. Барои мо устоди донишгоҳ як пирмарди ҷоуфтода бо ҳаракоти хеле мулоиму вазин буд. Аммо вақте медидем, устоди мо, ки дирӯз дар клос буд, ҳоло либоси крикет пӯшида ва бо тӯп дорад ин тарафу он тараф медавад, ба назарам, хеле ҷолиб меомад. Ин Уконур бароям шахсияти хеле ҷолибе буд. Ин қазия шояд ба лиҳози равонӣ дар ман асари зиёде дошта ва саранҷом боъис шуд, ки ба овошиносӣ ъалоқа пайдо кунам, чун Уконур овошиносӣ дарс медод ва овошиноси маъруфе дар Инглистон буд.

Албатта, ъалоқаи ман ба овошиносӣ ъиллати дигаре ҳам дошт. Вақте худамро равонковӣ мекунам, ки чиро ба овошиносӣ ъалоқа пайдо кардам, гумон мекунам, ки яке аз далоили он шояд ин буд, ки рӯҳи тақлид дар ман нисбатан қавист ва гуфтори хелеҳоро метавонам тақлид кунам ва мисли худашон ҳарф бизанам… Хеле аз садоҳоеро, ки пруфесур Уконур дар клоси овошиносӣ тавлид мекард, ё наҳваи тавлиди онҳоро мегуфт ва хеле аз донишҷӯён наметавонистанд онҳоро тавлид кунанд, ман тавлид мекардам ва мавриди ташвиқи Уконур ҳам қарор мегирифтам. Ин буд, ки батадриҷ эҳсос кардам риштаи хубест ва мавриди ъалоқаам аст ва саранҷом баъд аз ин ки ду сол давраи ъумумии забоншиносиро хондам, барои давраи тахассусӣ ба гурӯҳи овошиносӣ рафтам.”

Самара пас аз бозгашт ба Эрон, дар соли 1347, дар гурӯҳи забоншиносии Донишгоҳи Теҳрон оғоз ба кор кард. Ӯ гурӯҳи забоншиносиро аз гурӯҳи фарҳанг ва забонҳои бостонӣ ҷудо кард ва барномаҳояшро аз нав нивишт ва нахустин мудири гурӯҳи забоншиносии ҳамагонӣ буд ва бо панҷ сол кӯшиши шабонарӯзӣ аз ин гурӯҳ гурӯҳе пӯё ва намуна сохт.

Самара, саранҷом, дар урдибиҳишти 1376 баногаҳон аз донишгоҳ бознишаста шуд. Ӯ худ ин замони талхи зиндагияшро чунин ривоят кардааст: “Ман дар ниҳояти шӯру шавқу ъалоқа машғули тадрис ва кори донишгоҳӣ будам, ки ногаҳон ҳукми бознишастагӣ ба дастам расид. Ёдам ҳаст, ки васати терм буд ва ман доштам барои рафтан ба сари клос омода мешудам, ки ҳукми бознишастагиямро тӯи сандуқчаам дидам. Баъд рафтам сари клос ва ҳукми бознишастагиро барои донишҷӯёнам хондам ва дидам, ки ҳама таъаҷҷуб кардаанд.

Ба ҳар ҳол, бознишастагӣ як амри табиъӣ аст, мунтаҳо ба шарти он ки бамавқеъ бошад. Ман замоне бознишаста  шудам, ки ҳануз хеле нерӯ ва шавқ ба кор доштам. Ман ҳатто орзу дорам, ки дар роҳи донишгоҳ биюфтаму бимирам ва на бар асари беморӣ дар рахтихоб. Ман ъошиқи тадрис ва донишгоҳ ва донишҷӯёнам ҳастам… Бовар бифармоед, пас аз он ки бознишаста шудам… ҳануз як нафар аз Донишкадаи Адабиёт ба ман нагуфта, хаста набошед. Ин барои ман бисёр таъаҷҷубовар аст. Ангор ман аслан дар Донишкадаи Адабиёт вуҷуди хориҷӣ надоштаам!”

Яке аз корҳои арзандаи Самара нивиштани нибегҳое барои омӯзиши забони порсӣ ба бегонагон будааст. Дар ин росто, пеш аз инқилоб, нибеги “Омӯзиши забони муҳовараӣ ба хориҷиён”-ро нивишт. Пас аз он низ панҷ пӯшина Озфоро нивишт, ки бунёди равише тоза дар омӯзиши забони форсӣ ба бегонагон буд. Ин нибег, ҳам инак, яке аз нибегҳои поя дар саросари ҷаҳон дар заминаи омӯзиши забони порсӣ аст ва то кунун ба 20 забон низ гардонда ва чоп шудааст.

Самара ҳамчунин бо ҳамкории пруфесур Рустамуф ду пӯшина нибег барои донишҷӯёни қазоқизабони донишгоҳҳои Қазоқистон ба номҳои “Даричае ба забони форсӣ” ва “Роҳнамои забони форсӣ” нивиштааст. “Овошиносии забони форсӣ”, нивиштаи ишон, низ барҷастатарин нибеги омӯзишӣ дар заминаи овошиносӣ дар донишгоҳҳои Эрон аст, ки ба корбурди дониши овошиносӣ дар забони порсӣ мепардозад.

Гузидае аз суханони ишонро, ки нишонгари дилбастагии жарфи ӯ ба забони порсӣ ва Эрон аст, дар зер бибинед ва бишнавед. Ин суханонро ишон дар нишасти бузургдоште, ки Анҷумани забоншиносии Эрон дар урдибиҳиштмоҳи 1397 барои вай барпо дошта буд, бар забон рондааст:

Гуфтанист, ки ойини хоксупории зиндаёд устод Ядуллоҳи Самара душанбеи шишуми исфандмоҳи 1397 дар рӯбарӯи Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ баргузор шуд.

Огоҳӣ: Барои пайванд бо мо метавонед ба роёнишонии azdaa@parsianjoman.ir нома бифристед. Ҳамчунин, барои огоҳӣ аз барӯзрасониҳои торнамо метавонед ҳамванди Рӯйдоднома-и Порсӣ Анҷуман шавед ва низ метавонед ба торбарги мо дар Фейсбук ё Телегром бипайвандед.

 این مطلب را به خط فارسی در “اینجا” بخوانید