نام‌گذاری وزارتخانه‌ها در زمان رضاشاه

فرهنگستان در نهم امرداد ۱۳۱۷، فهرستی از نام‌های تازه برای وزارتخانه‌ها تنظیم کرد و پیش‌از فرستادن به دربار برای تأیید نهایی، آن‌ها را به «ریاست وزراء» تقدیم کرد تا در نشست هیئت‌وزیران بررسی و ارزیابی شود:

وزیر: فَرمَدار؛ وزارت: فَرمَداری؛ رئیس‌الوزراء: بزرگ‌فَرمَدار؛ مالیه: خواستگانی؛ financier: خواستگان؛ معارف: فرهخت – فرهنگ؛ داخله: درون؛ امور خارجه: کارهای برون؛ عدلیه: داد؛ فلاحت: کشاورزی؛ تجارت: بازرگانی؛ صناعت: تُخشایی؛ جنگ: جنگ و طُرُق: راه (سند ۱).

نخست‌وزیر وقت، محمود جم، در پاسخ خود نوشت که به نظر وزیران، واژه‌های خواستگانی برای مالیه، فرهخت برای معارف و تُخشایی برای صناعت، سنگین است و مناسب نیست و بهتر است سه واژۀ دیگر برگزیده و پیشنهاد شود (سند ۲).

فرهنگستان ایران در نشست یکصد و بیست و چهارم خود، با بررسی دوبارۀ برابرهای پیشنهادی، یازده نام برای اجزای دولت برگزید و بیستم شهریور ۱۳۱۷ به تصویب شاه رساند. سپس، در تاریخ ۲۳ شهریور موضوع را در نامۀ شمارۀ ۳۹۵، به آگاهی نخست‌وزیر رساند. فهرست تازه چنین بود:

رئیس‌الوزراء: نخست‌وزیر؛ وزارتخانه: دیوان؛ وزارت: وزیری؛ مالیه: باژ و ساو؛ معارف: فرهنگ؛ فلاحت: کشاورزی؛ تجارت: بازرگانی؛ صناعت: پیشه و هنر؛ طُرُق: راه؛ امور خارجه: کارهای برونی و داخله: کارهای درونی. واژۀ دادگستری نیز پیش‌تر به جای عدلیه تصویب شده بود (سند ۳).

وزیر مالیه، ۲۷ شهریور ۱۳۱۷ در نامه‌ای به نخست‌وزیر نوشته است که موضوع جایگزینی «باژ و ساو» به جای «مالیه» را صبح همان روز به عرض شاه رسانده و ایشان از تصویب آن اظهار بی‌اطلاعی کرده و گفته است که تصور نمی‌کند این واژه را تصویب کرده باشد (سند ۴). نخست‌وزیر این موضوع را به دربار گزارش می‌کند و رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی در تاریخ ۳۰ شهریور ۱۳۱۷ پاسخ می‌دهد که شاه مقرر کرده دربرابر «وزارت مالیه»، «وزارت درآمد» تعیین شود. در این نامه همچنین گفته شده که شاه، عنوان «وزارت برونی» را برای جایگزینی «وزارت امور خارجه» مناسب نداسته و لازم است نام مناسب دیگری برگزیده و پیشنهاد شود (سند ۵).

با این‌همه، در فاصلۀ ۳۰ شهریور ۱۳۱۷ تا ۱۴ مهر همان سال، تغییرات دیگری در مصوبات پیشین داده شده که اکنون سندی از چگونگی و تاریخ انجام آن در فرهنگستان ایران در دست نیست. فهرست نهایی به همراه تغییرات تازه در یکی از بخشنامه‌های وزارت دارایی (۱۴ مهر ۱۳۱۷) چنین است:

وزارت: (تا وصول دستور ثانی همان واژۀ سابق به کار برده شود)؛ رئیس‌الوزراء: نخست‌وزیر؛ ریاست وزراء: نخست‌وزیری؛ هیئت وزاء: هیئت وزیران؛ مالیه: دارایی؛ معارف: فرهنگ؛ تجارت: بازرگانی؛ صناعت: پیشه و هنر؛ داخله: کشور؛ عدلیه: دادگستری؛ طُرُق: راه؛ فلاحت: کشاورزی (سند ۶).

برگرفته از: تارنمای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی

آگاهی: برای پیوند با ما می‌توانید به رایانشانی azdaa@parsianjoman.org نامه بفرستید. همچنین برای آگاهی از به‌روزرسانیهای تارنما می‌توانید هموندِ رویدادنامه پارسی‌انجمن شوید و نیز می‌توانید به تاربرگِ ما در فیس‌بوک یا تلگرام یا اینستاگرام بپیوندید.