«صحاح الفرس یا لغات صحاح العجم بلسان الفارسی»، نوشته‎ی «شمس‎الدین محمدبن فخرالدین هندوشاه نخجوانی» معروف به «شمس المنشی»، تاریخ خلق اثر ۷۲۸ هجری قمری (۱۶۹۹ – ۱۵۰۰ پس از میلاد)، به زبان فارسی، ۷۰ برگ (۱۲۴ صفحه)، در ابعاد ۲۵ در ۱۸ سانتی‎متر، دست‎نویس با جوهر سیاه و قرمز، جلد چرمی، «کتابخانه‎ی دیجیتال جهان»، یونسکو

این نسخه‎ی خطی که دومین فرهنگ فارسی موجود در جهان به‎شمار می‎رود، در «کتابخانه‎ی دیجیتال جهان» با نام «تصحیح لغات و انواع در زبان فارسی» فهرست شده است. ولی در صفحه‎ی ۱۳، عنوان آن با جوهر قرمز، چنین نوشته شده است: «لغت صحاح العجم بلسان الفارسیّ». این واژ‎ه‎نامه‎ در دوران حمله‎ی مغول به ایران نوشته شده است. قالب‎بندی این فرهنگ لغت از واژه‎نامه‎های قدیمی‎تر عربی پیروی می‎کند، که در آن‎ها کلمات براساس آخرین حرف مرتب می‎شده‎اند. برای نمونه در صفحه‎ی ۲۰، در «فصل الفاء» به‎ترتیب چنین آمده است: «فراخ‎دست، فرتوت، فرهست، فهرست».

این نسخه‎ی خطی از مجموعه‎ی «باشاگیچ»، نسخه‎های خطی کتابخانه‎ی دانشگاه براتیسلاوا، اسلواکی است که در سال ۱۹۹۷ میلادی برای ثبت در فهرست حافظه‎ی جهانی یونسکو نامزد شد. «صفوت بگ باشاگیچ» (۱۸۷۰ – ۱۹۳۴) شاعر، روزنامه‌نگار و راهنمای موزه‎ی بوسنیایی بود که مجموعه‌‏ای شامل ۲۸۴ جلد نسخه‎ی خطی و ۳۶۵ جلد نسخه‎ی چاپی از گسترش فرهنگ اسلامی از ابتدا تا اوایل قرن بیستم گردآوری کرده بود. این نسخه‎ی خطی، قطعه‎ی شماره‎ی ۵۴۹ در ردیف «یوسف بلاشکویچ؛ نسخ خطی عربی، ترکی و فارسی کتابخانه‎ی دانشگاه، براتیسلاوا» قرار دارد.

در تارنمای «مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی» درباره‎ی فرهنگ‎های لغت فارسی‎ای که تنها نامشان به ما رسیده یا هم‎اکنون در دسترس‏اند، آمده است:

«نخستین فرهنگ فارسی (پس از اسلام) که نام آن به ما رسیده، رساله‌ی «ابو حفص سغدی» یا «فرهنگ ابو حفص سغدی» است که تا اوایل قرن یازدهم هجری وجود داشته … از این فرهنگ اکنون اثری نیست.

دومین فرهنگ که نامش به ما رسیده «تفاسیر فی لغه الفرس» تألیف «قطران» شاعر معروف است … از این فرهنگ هم اثری در دست نیست …

اولین فرهنگ فارسی موجود، «لغت‌نامه» یا «لغت‌فرس» تألیف «ابو منصور علی بن احمد اسدی طوسی» شاعر معروف قرن پنجم هجری است. در این کتاب بسیار تصرف کرده و مطالبی بر آن افزوده‌اند به طوری که نسخ خطی آن با هم اختلاف بسیار دارد و  حتی بین دو چاپ «هرن» و چاپ «اقبال» اختلافی فاحش موجود است…

دومین فرهنگ فارسی موجود، «صحاح الفرس» تألیف «شمس الدین محمد بن فخر الدین هند‌و‌شاه نخجوانی» مشهور به «شمس منشی» نویسنده‎ی قرن هشتم است (تالیف ۷۲۸ هـ .ق.) و آن شامل ۲۵ باب است که دارای حدود ۴۳۰ فصل و ۲۳۰۰ لغت است…»

ولی نسخه‎ای که در «کتابخانه‎ی دیجیتال جهان» قرار دارد، تنها ۷۰ برگ (۱۲۴ صفحه) دارد.

مطالعه‎ی این کتاب، به نصب هیچ‎گونه نرم‎افزار و یا ثبت‎نام و عضویت و … نیازی ندارد. برای مطالعه‎ی آن به این صفحه بروید و از ستون سمت چپ، صفحه‎ی مورد نظر را انتخاب کنید (نوشته‎ها از صفحه‎ی ۱۰ شروع می‎شوند). با تب‎هایی که در گوشه‎های بالا–چپ یا پایین–راست قرار دارند، می‎توانید کتاب را ورق بزنید و به صفحه‎ی قبل یا بعد بروید و یا در وضعیت تمام‎صفحه مشاهده کنید. ناوبَری صفحات بسیار ساده و دل‎پذیر است. برگ‎های کتاب، در صفحه شناورند و با کلیک موشواره (ماوس) بر روی آن‎ها می‎توان در وضعیت دلخواه به مطالعه پرداخت. تصویری با تفکیک‎پذیری بالا و با قالب‎بندی (فرمت) TIF از هر صفحه را نیز می‎توانید بارگذاری کنید.