رونمایی از «فرهنگ واژگان هنر»

فروغ بهمن‌پور

 مراسم رونمایی از «فرهنگ واژگان هنر»، شامگاه 24 دی‌ماه در خانه هنرمندان با حضور شخصیت‌های هنری و فرهنگی با 35 دقیقه تأخیر برگزار شد. اکبر عالمی مولف «فرهنگ جامع انیمیشن» که  مدیریت و اجرای این برنامه را بر عهده داشت، درباره مولف این اثر، گفت: «عرفان قانعی‌فرد، دانش آموخته زبان‌شناسی است. بیش از 10 سال در کشورهای انگلیسی زبان زندگی کرده و «فرهنگ واژگان هنر» هم نتیجه تلاش او در زمینه زبان‌شناسی و فرهنگ‌نگاری است.»

قانعی‌فرد نیز اشاره کرد: «وقتی دانشگاه یوسی‌ال‌ای از کسانی چون آرتور میلر یا نوام چامسکی دعوت می‌کردند، آن‌ها خود را سر وقت از واشنگتن به آنجا می‌رساندند؛ اما مملکت ما اهل هنر، احترامی برای وقت قائل نیستند و همه نوعی ناز و اطوار خاص دارند. خدا می‌داند من در این چند روز بابت دعوت از مهمانان چه کشیدم؟! هر چند دلم می‌خواست آخرین کسی باشم که به صحنه می‌آیم و از همه حاضران قدرانی می‌کنم، اما دومین نفر هستم.»

مولف«فرهنگ واژگان هنر» از اینکه دوباره به فعالیت در رشته تخصصی خود روی آورده و به دلمشغولی اصلی‌اش که همان زبان‌شناسی است، پرداخته ابراز خرسندی کرد و گفت: «پس از انتشار مجموعه گفت‌وگوهایم با جلال طالبانی و عیسی پژمان و پرویز ثابتی که در قالب کتاب‌هایی با نام «پس از 60 سال»، «تندباد حوادث» و «در دامگه حادثه» منتشر شد، دریافتم، نقد در این سرزمین رشد نکرده است؛ اول گمان کردند که گداروی بزم سلطان یا نزدیک به گرداب اهل سیاست و میهمانان چند روزه قدرت مسلط زمانه شده‌ام؛ اما همان نوشتن، دلخوشی من است. پس از انتشار آن کتاب‌ها، پیران جاهل و شیخان گمراه و جزم‌باوران تاریک‌اندیش، علیه من و آثارم قصه بافتند و حاشیه‌ها گفتند و محفل‌ها ساختند  یا برخی تصور می‌کردند که من روح سرگردان حسین فردوست هستم؛ اما به هر حال در برابر تطاول آنان نشستم و کار خود را کردم و بدون هیچ توهمی عرض کنم که میان 7-8 میلیارد نفر جمعیت کره زمین با انتشار «فرهنگ واژگان هنر» خواستم یک اثر انگشت کوچک از خود به یادگار بگذارم.»

قانعی‌فرد در پایان به سخنان رئیس‌جمهور در دیدار با اهل هنر اشاره و بیان کرد: «این روزها از گوشه و کنار خبر می‌رسد به مژدگانی که  آقای روحانی و دولت او شیفته آزادی و هنر و دوستدار خدمت به اهل قلم و هنرمند هستند و از آزادی در فرهنگ سخن می‌‌گویند؛ امید است که در عمل و اندیشه شاهد وزیدن این نسیم آزادی باشیم نه تنها در حرف و انشالله ممیزهای هنرمند و بررس‌های هنردوست وزارت فخیمه ارشاد هم بگذارند اهل هنر و فرهنگ، کار خودشان را بکنند و راه خودشان را بروند.»

سپس پرویز کلانتری، از نقاشان نامدار معاصر، نخستین کسی بود که درباره «فرهنگ واژگان هنر» سخن گفت و بیان کرد که این کتاب را دیده و از دید وی، اثری فاخر و ارزشمند است و عرفان قانعی‌فرد با دقت و وسواس تمام برای واژه‌ها، برابر فارسی انتخاب کرده و این کتاب، مرجع خوبی برای همه هنرمندان است. ضرورت وجود و انتشار چنین فرهنگی چون «فرهنگ واژگان هنر» همیشه حس می‌شد، البته پیش از قانعی‌فرد، کسانی در زمینه فرهنگ‌نویسی تلاش کرده‌اند؛ اما پژوهشگران و حتی مترجمان به فرهنگ جامع و کاملی در زمینه هنر نیاز داشتند که امیدوارم این کار، نیازشان را برآورده کند.

ایرج پارسی‌نژاد، دکتری ادبیات تطبیقی از آکسفورد و استاد پیشین دانشگاه توکیو و یوسی‌ال‌ای، از دیگر کسانی بود که در مراسم رونمایی از «فرهنگ واژگان هنر» سخن گفت و اشاره کرد که نخستین بار پرویز ناتل‌خانلری از واژه هنر در برابر «آرت» استفاده کرد.

به گفته پارسی‌نژاد، واژه‌گزینی و معادل‌یابی برای کلمات و اصطلاحات هنری، کار بسیار دشواری ست؛ اما لازم برای کلمات هنری، معادل‌سازی کنیم. به شرط آنکه این معادل، دقیقاً معنی و مفهوم واژه یا اصطلاح را برساند. وی هرچند کتاب را نخوانده بود و اشرافی بر کتاب نداشت در پایان گفت: «کار نوشتن فرهنگ اصطلاحات هنر، کار دشواری ست. امیدوارم حالا که عرفان قانعی‌فرد از بیماری مصاحبت با اهل تاریخ و سیاست بهبود یافته و شفا پیدا کرده و به دنیای واژه و زبان بازگشته، همت کند و این فرهنگ را به یک دانشنامه هنری تبدیل کند.»

رضا نیلی‌پور، استاد زبان‌شناس، از دیگر سخنرانان مراسم رونمایی از «فرهنگ واژگان هنر» بود. وی گفت: «قرار بود دکتر محمدرضا باطنی، یکی از سخنرانان این جلسه باشد؛ اما به علت کسالت یا ترافیک نتوانسته در مراسم حضور پیدا کند» و در ادامه افزود: «واژه‌ها در زبان، تک معنایی نیستند. لغات بر اثر کاربردی که دارند، معانی متفاوتی را دربرمی‌گیرند.» این استاد دانشگاه در انتها گفت: «کاری که عرفان قانعی‌فرد در زمینه معانی و مفاهیم هنر، کار ارزشمندی است و چون دانش‌آموخته زبان‌شناسی است قطعا کار خود را در آینده، پربارتر خواهد کرد و در این جلسه می‌خواهم که فرهنگ لغت توصیفی گفتار و زبان خودم را به وی تقدیم کنم.»

علی موسوی گرمارودی هم در این برنامه به طور کوتاه سخن گفت: «ایرانیان این افتخار را دارند که زبان خود را حفظ کرده و بر غنای آن افزوده‌اند و ترکیب‌پذیری زبان فارسی، هم امری بی‌مانند و قابل قیاس با هیچ زبانی نیست و می‌دانم با توجه به دانش زبانی آقای قانعی‌فرد، قطعا اثری در خور گرد آمده و تلاش وی هم شایسته احترام است.»

در پایان مراسم رونمایی از کتاب «فرهنگ واژگان هنر» هم دکتر علیرضا سمیع‌آذر، نویسنده و منتقد هنری، به جای نویسنده، کتاب را به دو پیر حاضر در جلسه اهدا کرد. نخست  احسان اشراقی (عضو فرهنگستان علوم و استاد تاریخ دانشگاه تهران) و  بعد هم عبدالرحیم جعفری، مدیر پیشین انتشارات امیرکبیر که فرهنگ دوجلدی حسن عمید و 6 جلدی دکتر محمد معین و بعدها فرهنگ آریانپور در زمان مدیریت وی انتشار یافت.

گفتنی ست که نویسنده فرهنگ واژگان هنر، در مقدمه کتاب، اثرش را به محمدرضا شجریان، عباس کیارستمی، علیرضا سمیع‌آذر و شاهرخ تویسرکانی تقدیم کرده است. در این نشست همچنین، هنرمندان و فرهنگ‌مدارانی چون میترا حجار، ابوالحسن مختاباد، افسانه بایگان، فاضل جمشیدی، جلیل عندلیبی، بهرام ساعد، مزدا انصاری، صدیق تعریف، علیرضا میرعلی‌نقی، پری زنگنه، پرویز کلانتری، علی‌اکبر مرادی، عبدالرحیم جعفری، احسان اشراقی، علی موسوی گرمارودی، قاسم شعله‌سعدی، علیرضا سمیع‌آذر، احمد مسجدجامعی، جواد مجابی، محمدعلی سپانلو و سیروس الوند حضور داشتند.