به «ایران پهناور فرهنگی» بیاندیشم

مسعود لقمان: هر چند با نگر به پیشینه و پیوستگی دیرپای تاریخی-فرهنگی کردان عراق امروزی با ایرانیان، بسیار شگفت‌انگیز می‌نماید؛ اما باید با شرمساری گفت که برای نخستین بار در دهه‌های کنونی است که استادان دانشگاه و مدیرانی از اقلیم کردستان عراق برای گسترش پیوندهای فرهنگی به ایران آمده‌اند و در این راستا، نشست «زبان پارسی، وضعیت کنونی و پیشینه آن در کردستان عراق» را به کوشش پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، ۲۴بهمن‌ماه، برگزار کردند. این نشست هر چند، چندی پیش برگزار شده؛ اما چون سخن‌ها کهنه نشده است در «پارسی‌انجمن» می‌آید.

در آغاز این نشست، «احسان هوشمند» -پژوهشگر مسائل قومی- گذری به تحولات کردستان عراق از دوران زمامداری صدام تا کنون زد و به رخدادهای خونباری، چون بمباران شیمیایی حلبچه و عملیات انفال که طی آن هزاران نفر از مردم کرد به دست رژیم بعثی عراق کشتار شدند، اشاره کرد و سپس از همراهی کردان عراقی با ایرانیان در نیمه دوم جنگ تحمیلی گفت.

کرد هر جای جهان که باشد، ایرانی است

با چنین پیشگفتاری، نخستین سخنران این نشست فرهنگی، «دکتر میرجلاالدین کزازی» -استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران- بود. ایشان حضور استادان دانشگاه صلاح‌الدین اربیل در سرزمین نیاخاکی خود و در میان دانشجویان را به فال نیک گرفت و گفت: «من بی‌پروا به آواز بلند می‌گویم که در بزمی یکسره ایرانی هستیم. من با سیاست بیگانه‌ام و سخن من از روی سودمندی سیاسی نیست و اگر چه ایران از دید مرزبندی سیاسی، کشوری دیگر است، اما کردان از دید من، یکی از نژاده‌ترین و ناب‌ترین تیره‌های ایرانی‌‌اند و می‌توان گفت که ایرانیان راستین و سرشتین، کردان هستند.» ایشان در ادامه با اشاره به پراکندگی کردها در کشورهای گوناگون گفت: «کرد هر جای جهان که باشد -در ایران، عراق،‌ ترکیه، سوریه، ‌لبنان یا هر کشور دیگری- آنگاه که دهان می‌گشاید و سخن می‌آغازد به بانگ بلند می‌گوید که من ایرانی‌ام.» کزازی با بیان  اینکه  ایران از دورترین روزگاران تاریخی خویش و از روزگار رازناک و مه‌آلود اسطوره، ‌سرزمین تیره‌های گوناگونی بوده است، کردان را یکی از تیره‌هایی نامید که تا امروز پاییده‌اند و زبان و فرهنگ ایرانی را همچنان پاس داشته‌اند.

این پژوهنده نامدار فرهنگ ایرانی درباره دیرینگی زبان کردی هم گفت: «زبان کردی از ژرفای فرهنگ و تاریخ ایران با ما راز می‌گوید و ریشه زبان‌های ایرانی در طول تاریخ را می‌توان در گویش‌های کردی بازشناخت و هنوز هم پاره‌ای از واژگان کردی به ایران باستان و زبان اوستایی باز می‌گردد.» ایشان سپس به نمونه‌هایی زبان‌شناختی و نحوی از این دست اشاره کرد و افزود که: «کردان، آیین‌ها و جشن‌ها ایرانی را نغزتر از ما برمی‌گزارند و هر جای جهان که باشند از دید فرهنگ، منش، تاریخ و پیشینه نیاکانی هم با دیگر تیره‌های ایرانی یکسان‌اند و هم از بسیاری دیگر از تیره‌ها ایرانی‌تر مانده‌اند که این را می‌توان در رفتار، در آیین، در زبان و دیگر نمودها و هنجارهای فرهنگی و تاریخی دید.»

دکتر میرجلاالدین کزازی: زبان شکرین و شورانگیز پارسی با زبان کردی هیچ ستیزی ندارد؛ چراکه پارسی به نواده می‌ماند و زبان کردی به نیا؛ پس چگونه نیا و نواده می‌توانند با هم سر ستیز داشته باشند؟!

کزازی کردان را مرزبانان تاریخی ایران‌زمین دانست و گفت: «اگر آنان بیرون از مرزهای این سیاسی ایران‌ هم باشند، از مرزهای فرهنگی و منش ایرانی پاسداری می‌کنند.»

کزازی در بخش دیگری از سخنانش درباره ارتباط زبان پارسی و زبان کردی گفت: «زبان شکرین و شورانگیز پارسی با زبان کردی هیچ ستیزی ندارد؛ چراکه پارسی به نواده می‌ماند و زبان کردی به نیا؛ پس چگونه نیا و نواده می‌توانند با هم سر ستیز داشته باشند؟! هر کدام که دیگری را براند، خود را خوار داشته است و اگر بخواهیم زبان پارسی را به شایستگی بشناسیم باید نیا یا هر زبان کهن ایرانی را شناخته و آموخته باشیم.»

این استاد زبان فارسی در پایان ابراز امیدواری کرد که ایرانیان به ایران پهناور فرهنگی و همدلی بیاندیشند و در روزگاری که روزگار گسستن‌هاست، بیش از هر چیز به همگرایی و همسویی بیشتر با ایرانیان خارج از مرزهای ایران فکر کنند.

هیچ شاعر کلاسیک کردزبانی را نمی‌توان یافت که بر زبان فارسی تسلط وافی و کافی نداشته باشد

در بخش پسین این نشست «دکتر طلعت طاهر حمدعلی» -رئیس بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه صلاح‌الدین شهر اربیل- درباره تأثیر زبان و ادبیات پارسی در کردستان عراق سخن گفت و با اشاره به جایگاه پارسی به عنوان زبان نخست جهان عرفان و دومین زبان جهان اسلام که مورد بهره اندیشمندان و عارفان و شاعران بزرگی بوده است که خارج از حوزه جغرافیایی ایران‌زمین زیسته‌اند، لیکن در قلمرو جغرافیای زبان فارسی همچون قله‌هایی سر برافراشته‌اند؛ از میانرودان (بین‌النهرین) گرفته تا هندوستان و از بغداد تا پاکستان و شبه‌قاره هند و تا پارسی‌گویان سمرقند و بخارا و تاجیکستان و بالاخره اقلیم کردستان عراق یاد کرد و به کردزبانانی اقلیم که در این در فرهنگ جهانی، چهره‌های ماندگار و صداهای نامیرایی آفریده‌اند و مرزبندی‌های جغرافیایی را درنوردیده‌اند و آثار خویش را در حافظه ابدی زبان و تاریخ ادب پارسی به ثبت رسانیده‌اند، اشاره کرد و گفت: «هیچ شاعر کلاسیک کردزبانی را نمی‌توان یافت که بر زبان فارسی تسلط وافی و کافی نداشته باشد و در دیوانش، اشعار فارسی، خصوصا غزل عرفانی -به عنوان مرده‌ریگ فرهنگ ایرانی- یافت نشود و در حال حاضر نیز مطالعه و ترجمه آثار نویسندگان و شاعران معاصر ایران در اقلیم کردستان عراق در اولویت کار محققان و موسسات پژوهشی و دانشگاهیان قرار دارد.»

رئیس بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه صلاح‌الدین همچنین با اشاره به اینکه از دیرباز بسیاری از کتب دینی، دستوری، فرهنگ، عروض و قافیه در کردستان عراق به زبان فارسی نگاشته شده است، افزود: «کردها هر چند همسایه اعراب و ترک‌ها بوده‌اند، ولی به علت غنی‌بودن ادبیات فارسی و وجود وزن عروضی در میان شاعران فارسی‌زبان، از شاعران و آثار فارسی تاثیر پذیرفته‌اند. این روند تاثیر زبان فارسی بر زبان کردی از طریق اشعار باباطاهر همدانی وارد شعر و ادبیات مکتوب کردی شده و در این میان تاثیر حافظ، سعدی، مولانا، شیخ شبستری، بیدل، خاقانی و نظامی به وضوح نمایان است.»

استاد دانشگاه صلاح‌الدین با اشاره به اینکه طی نیمه دوم قرن بیستم اشعار شاعران و نویسندگان فارسی‌زبانی چون نیما یوشیج، سهراب سپهری، احمد شاملو، صادق هدایت، فروغ فرخزاد بیشترین تاثیر را بر شاعران و نویسندگان کرد عراق مخصوصا گوران، شیخ نوری شیخ صالح، شیر کوبیکه س و عبدا… پشیو داشته و این روند تا به حال نیز ادامه دارد، گفت: «ادبیات غالب در اقلیم کردستان عراق، ادبیات فارسی است و اکثر آثار این شاعران و نویسندگان برجسته به زبان کردی ترجمه و در اختیار همگان قرار گرفته است و بدین‌دلیل امید می‌رود در آینده، دانشگاه تهران و دیگر موسسات پژوهشی ایران با همکاری دانشگاهیان و مترجمان اقلیم کردستان همکاری لازم را به عمل آورند.»

دکتر طلعت طاهر حمدعلی: ادبیات غالب در اقلیم کردستان عراق، ادبیات فارسی است و اکثر آثار شاعران و نویسندگان برجسته ایران به زبان کردی ترجمه و در اختیار همگان قرار گرفته است

ایشان همچنین با اشاره به آشنایی و علاقه وافر ساکنان اقلیم کردستان عراق به زبان و ادبیات فارسی و تاثیرپذیری دیرینه ادبیات فارسی و کردی از یکدیگر افزود: «بنا به درخواست دانشکده ادبیات، گروه زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۹۹۸ میلادی در شهر اربیل اقلیم کردستان و در دانشگاه صلاح‌الدین و بدون هیچ‌گونه مساعدت و یاری موسسات آموزشی و گسترش زبان فارسی و دانشگاه‌های ایران، آغاز به پذیرش دانشجو کرد.» ایشان هدف از تاسیس این بخش را ارزش‌بخشیدن و گسترش روابط فرهنگی و تمدن مشترک میان کردان عراق و ایرانیان دانست.

رئیس بخش ادبیات فارسی دانشگاه صلاح الدین اربیل به نیازهای این رشته در کردستان عراق نیز اشاره کرد و افزود: «در حال حاضر از کمبود منابع و کتابخانه‌ای مجهز برای ادبیات فارسی در رنج هستیم و این کتاب‌ها و منابع را با مشقت تهیه می‌کنیم که همین‌جا از ریاست دانشگاه تهران به خصوص دانشکده ادبیات آن درخواست می‌کنیم که در تأمین منابع علمی،‌ تبادل استاد و دانشجو، گرفتن بورس تحصیلی برای دریافت مدرک کارشناسی ارشد و دکترای زبان و ادبیات فارسی و چاپ و انتشار آثار شاعران و نویسندگان کردزبان پارسی‌گوی در ایران همکاری و با تشکیل کار گروه مشترک و برگزاری همایش و کنگره‌های ادبی در راستای رسیدن به این اهداف ما را یاری کنند.»

این گزارش پیش‌تر در روزنامه‌ی قانون منتشر شده است.