احمد کسروی: «… کار زبان را خوار نباید گرفت هر توده‌ای که به نیکی می‌گراید باید زبانش نیز پیراسته و آراسته گردد. زبان آیینه‌ی اندیشه‌هاست. زبان نمونه‌ی خویهاست … »

– (۱۹۹۶)؛ نوشته‌های کسروی در زمینه‌ی زبان فارسی؛ به کوشش حسین یزدانیان؛ سوئد: کتاب ارزان؛ ۶۲۸ رویه.

حسین یزدانیان -گردآورنده‌ی نوشته‌های کسروی در زمینه‌ی زبان فارسی- در آغاز کتاب چنین نوشته است:

«از سالها باز، از آغاز جنبش مشروطه در ایران، درباره‌ی زبان فارسی و پیراستن و رسا گردانیدن آن سخنانی به میان آمده و گفتارها نوشته شده و کسانی در آن زمینه کوشیده‌اند که از برجسته‌ترین و شایسته‌ترین آنان باید شادروان احمد کسروی را به حساب آورد.

این خردمند بی‌مانند و دانشمند بزرگ -که همه‌ی نوشته‌ها و پژوهشهای وی نشانی از خردمندی و دانش و آگاهی سرشار اوست- از آغاز جوانی به یاد گرفتن زبانهای گوناگون پرداخته و جز از ترکی آذربایجان که زبان مادرزادی‌اش بوده، فارسی و عربی و انگلیسی و اسپرانتو و ارمنی (هر دو زبان ارمنی باستان و ارمنی کنونی) را نیک یاد گرفته و زبانهای فارسی باستان را از پهلوی و ساسانی آموخته و به نیم‌زبانهای ایرانی و همچنین به زبانهای روسی و فرانسوی و آلمانی کمابیش آشنایی پیدا کرده. از سوی دیگر به شعر و ادبیات ایران در دوره‌ی اسلام پرداخته ژرفای آن را کاویده و در آن زمینه آگاهیهای بسیاری به دست آورده که از همه‌ی اینها در کار زبان فارسی سود جسته است.

با چنین مایه‌ای از دانش و آگاهی بوده که به کار نوشتن کتاب و پیراستن زبان آغازیده و در گام نخست کتابهایی مانند: «آذری یا زبان باستان آذربایجان» و «شهریاران گمنام» و «نامهای شهرها و دیه‌های ایران» را نوشته که در نتیجه در میان دانشمندان به ویژه شرقشناسان اروپا و آمریکا بنام و سرشناس گردید تا آنجا که به پنج آکادمی بزرگ جهان به اندامی پذیرفته شده است.

امیدمند است این کتاب راهنمایی باشد برای کسانی که به کار پیراستن زبان فارسی می‌کوشند، و راهگشایی باشد برای کسانی که می‌خواهند برای واژه‌هایی که سیل‌آسا به زبان فارسی یورش آورده چاره اندیشند، و سرانجام برای کسانی که می‌خواهند در اندیشه‌ها و نوشته‌های کسروی بپژوهند.

سپس نیز در میان کوششهای دیگر خود، پیراستن زبان فارسی را بایای خود شمرده، چه وی از هر کسی بیشتر « صلاحیت» داشته تا درباره‌ی زبان فارسی سخن راند و از راست و کج و درست و نادرست، از آشفتگی و نابسامانی و راه چاره‌ی آنها گفتار راند، ایراد گیرد، داوری کند و سرانجام در پیراستن و آراستن و رسا گردانیدن آن بکوشد. به ویژه که وی در کار پیراستن مغزها و بسامان گردانیدن اندیشه‌های مردم ایران بوده و به آن تلاش داشته تا ایرانیان را از گمراهیها و آلودگیهایی برهاند، ریشه‌ی نادانیها را بکند و به بیراهیها چاره اندیشد و یک دیگرگونی ژرفی در اندیشه‌ها و باورها، در جهانبینی و برداشت آنان از جهان و زندگانی پدید آورد و چراغی فرا راه مردم بگزارد. در این راه بوده که نیاز فراوان به زبان پیراسته و رسا می‌دیده، زبانی که مردم یکسره با معنای کلمه‌ها سر و کار داشته باشند، زبانی که از واژه‌های پست چاپلوسانه، از واژه‌های دشوار و بی‌معنی پیچیده دور باشد، و سرانجام زبانی که بر پایه‌های خود استوار بایستد و در به روی هر بیگانه‌ای نگشاید.

این است که می‌بینیم کسروی از همان آغاز کوششهای خود (آذر ۱۳۱۲) تا بازپسین سال زندگانیش (اسفند ۱۳۲۴) دمی داستان زبان و پیراستن و رسا گردانیدن آن را از یاد نبرده و پیوسته در آن زمینه گفتار و کتاب نوشته و گام به گام پیش آمده و روش نویسش ویژه‌ای بنیاد گزارده که خوشبختانه این روش اکنون جا برای خود باز کرده و انبوهی در نوشتن کتاب و گفتار از آن پیروی دارند.

پس ناگزیری است که اکنون هر خردمند پاکدل و هر کسی که دل از مهر ایران و زبان آن انباشته، و در آرزوی آن است که ایرانیان با مغزی سالم و اندیشه‌ای درست و توانا و رسا و با خردی نیرومند و رفتاری شایسته ایران را چراغ راه آسیا و آسیا را چراغ راه جهان گردانند، و به جهانیان درس آدمیگری و شهریگری آموزند، آگاهیهایی در زمینه‌ی کوشش کسروی در راه زبان فارسی داشته باشند و برای چنان کسانی است که این گفتارها گردآوری شده و در این کتاب پدید آمده است.

***

نویسنده‌ی ناچیز این یادداشت (که خود را شاگرد کوچکی از آن استاد توانا و برانگیخته‌ی بزرگ می‌پندارد) از دیرباز به گرد آوردن گفتارها پرداخته و اینک آن را به رویه‌ی کتاب به همه‌ی دانشوران و دلبستگان زبان فارسی ارمغان می‌گرداند تا بخوانند و ببینند که کسروی با چه دشواری و رنج در راه پیراستن زبان می‌کوشیده و با هماوردانی که زبان مادرزادی خود را نمی‌دانستند و به نوشتن یک صفحه با زبان فارسی درست توانا نمی‌بودند و به پروراندن سخنی و به روشن گردانیدن زمینه‌ای شایستگی نمی‌داشتند و راه دلیل آوردن را نمی‌شناختند و با این حال یک زبان تلخ و سرزنش‌آمیزی را به کار می‌بردند، روبرو بوده. ببینید که با همه‌ی دسته‌بندیها و فرهنگستان‌سازیها در برابر وی، او چگونه استوار می‌ایستاده و از میدان بیرون نمی‌رفته و هر بار از راه دیگری به پاسخ آنان می‌پرداخته و بیراهیها و نادانیهای آنان را نشان می‌داده. آری اینها را بخوانند و آگاهیهای دربایست را به دست آورند تا فریب دروغگویانی که به ریشخند و سرکوفت می‌پردازند، نخورند.

اکنون هر خردمند پاکدل و هر کسی که دل از مهر ایران و زبان آن انباشته، و در آرزوی آن است که ایرانیان با مغزی سالم و اندیشه‌ای درست و توانا و رسا و با خردی نیرومند و رفتاری شایسته ایران را چراغ راه آسیا و آسیا را چراغ راه جهان گردانند، و به جهانیان درس آدمیگری و شهریگری آموزند، آگاهیهایی در زمینه‌ی کوشش کسروی در راه زبان فارسی داشته باشند و برای چنان کسانی است که این گفتارها گردآوری شده و در این کتاب پدید آمده است.

در گردآوری کوشش شده همه‌ی آن چیزهایی را که کسروی درباره‌ی زبان فارسی چه به رویه‌ی گفتار بلند و چه به رویه‌ی کوتاه نوشته، با به دیده گرفتن تاریخ نوشته در اینجا بیاورد. همچنین کافنامه و زبان پاک را ـ با اینکه بارها جداگانه چاپ شده ـ در جای خود بگنجاند و آن را با پیش گفتاری که محمدعلی جزایری، دکتر در زبانشناسی، با دلبستگی نوشته بیاراید و در پایان کتاب نیز «واژه‌نامه‌ی زبان پاک» را که دکتر بهمن بنی‌احمدی بسیجیده بر آن بیافزاید.

این یادآوری نیز بجا خواهد بود که چون برخی گفتارها عنوان یکسانی داشته و یکنواخت می‌نموده گردآورنده عنوانهایی برابر آنچه در متن گفتار آمده بر آن گزارده و جز این نه چیزی افزوده و نه چیزی کاسته و هر گفتاری آن چنان که بوده و در هر زمان با هر روشی که نوشته شده رونویس گردیده است.

گردآورنده امیدمند است این کتاب راهنمایی باشد برای کسانی که به کار پیراستن زبان فارسی می‌کوشند، و راهگشایی باشد برای کسانی که می‌خواهند برای واژه‌هایی که سیل‌آسا به زبان فارسی یورش آورده چاره اندیشند، و سرانجام برای کسانی که می‌خواهند در اندیشه‌ها و نوشته‌های کسروی بپژوهند.

تهران اسفند ۲۵۳۶ (۱۳۵۶)»

نوشته‌های کسروی در زمینه‌ی زبان فارسی را از «اینجا» (۱۰.۴ مگابایت) بارگیرید.

—————————————————

دیگر نِبیگهای «پارسی‌انجمن»

پارسی سره

پرتو، ابوالقاسم (۱۳۷۷)؛ واژه‌یاب (فرهنگ برابرهای پارسی واژگان بیگانه)؛ سه دفتر؛ چاپ دوم. بارگیری دفتر نخست (۷۲۲ رویه) از«اینجا»، دفتر دوم (۷۴۶ رویه) از«اینجا»و دفتر سوم (۷۲۳ رویه) از«اینجا».

جلالی، تهمورس (۱۳۵۴)؛ فرهنگ پایه (واژه‌های پارسی و بیگانه زبانزد در فارسی کنونی به پارسی سره)؛ کتابخانه‌ی ابن سینا؛ چاپ نخست. بارگیری از «اینجا» (۱۳ مگابایت).

شاملو، محسن (۱۳۵۴)؛ واژه‌های فارسی؛ تهران: پدیده. بارگیری از «اینجا» (۱ مگابایت).

فرهنگستان ایران (۱۳۱۹)؛ واژه‌های نو (از خردادماه ۱۳۱۴ تا اسفندماه ۱۳۱۹)؛ تهران: دبیرخانه فرهنگستان. بارگیری از «اینجا» (۵ مگابایت).

فرهنگستان زبان پارسی (۱۳۹۰)؛ واژه‌نامه پارسی سره. بارگیری از «اینجا» (۲ مگابایت).

وحیدی، حسین (۱۳۷۵)؛ واژگان اقتصادی (انگلیسی-عربی-فارسی)؛ انتشارات تهران با همکاری ماهنامه‌ی چیستا؛ چاپ نخست. بارگیری از «اینجا» (۵ مگابایت).

هاجری، ضیاالدین (۱۳۸۶)؛ فرهنگ بیست هزار؛ به‌آفرین. بارگیری از «اینجا» (۲۴ مگابایت).

فرهنگ

آریان‌پور کاشانی، منوچهر (۱۳۸۴)؛ فرهنگ ریشه‌های هندواروپایی زبان فارسی؛ اصفهان: جهاد دانشگاهی. بارگیری از «اینجا» (۱۰ مگابایت).

اسدی توسی (۱۳۱۹)؛ لغت فُرس؛ پیرایشِ عباس اقبال؛ با سرمایۀ عبدالرحیم خلخالی؛ تهران: چاپخانۀ مجلس. بارگیری از «اینجا» (۱۰ مگابایت).

افنان، سهیل محسن (۱۹۶۹)؛ واژه‌نامه‌ی فلسفی (ف‍ارس‍ی‌، ع‍رب‍ی‌، ان‍گ‍ل‍ی‍س‍ی‌، ف‍ران‍س‍ه‌، پ‍ه‍ل‍وی‌، ی‍ون‍ان‍ی‌ و لات‍ی‍ن‌)؛ بیروت: دارالمشرق. بارگیری از «اینجا» (۱۰ مگابایت).

امام‌شوشتری، محمدعلی (۱۳۴۷)؛ فرهنگ واژه‌های فارسی در زبان عربی؛ تهران: انجمن آثار ملی. بارگیری از «اینجا» (۱۶ مگابایت).

اوحدی بلیانی، تقی‌الدین  (۱۳۶۴)؛ سرمه‌ی سلیمانی؛ پیرایش و گزارش محمود مدبری؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی. بارگیری از «اینجا» (۷ مگابایت).

برهان، محمدحسین‌بن‌خَلَف تبریزی (۱۳۴۲)؛ برهان قاطع (پنج پوشینه)؛ محمد معین؛ کتابفروشی ابن‌سینا.بارگیری از «اینجا».

بریجانیان، ماری و رییسی، طیبه‌بیگم (۱۳۷۳)؛ فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.  بارگیری از «اینجا» (۸ مگابایت).

پارسی‌انجمن (۱۳۹۵)؛ نام‌های ایرانشهری؛ زیر نگر پرویز شاه‌چراغی؛ ویراستاران دانشیک: علیرضا حیدری و فرشید ابراهیمی؛ پارسی‌انجمن. بارگیری از «اینجا».

حسین، محمد بشیر؛ فهرست فعلهای فارسی با معنای آنها؛بارگیری از «اینجا» (۵ مگابایت).

حسینی مدنی تتوی، عبدالرشید پسر عبدالغفور (۱۳۳۷)؛ فرهنگ رشیدی به همراه معربات؛ دو پوشینه؛ پژوهش و ویراستاری محمد محمدلوی عباسی؛ تهران: کتابفروشی بارانی. بارگیری پوشینه‌ی نخست از «اینجا» (در ۸۲۱ رویه و کمتر از هشت مگابایت) و پوشینه‌ی دوم از «اینجا» (در ۷۹۹ رویه و کمتر از هشت مگابایت).

عمید، حسن (۱۳۸۹)؛ فرهنگ فارسی عمید. بارگیری از «اینجا» (۶ مگابایت).

خانلری (کیا)، زهرا (۱۳۴۸)؛ فرهنگ ادبیات فارسی؛ بنیاد فرهنگ ایران. بارگیری از «اینجا» (در ۸.۴ مگابایت و ۵۸۰ رویه).

مصاحب، غلامحسین و … (۱۳۸۱)؛ دایره‌المعارف فارسی؛ کتاب‌های جیبی. دفتر یکم، پیشگفتار و … | دفتر دوم، درآیه ا | دفتر سوم، درآیه ب | دفتر چهارم، درآیه پ | دفتر پنجم، درآیه ت | دفتر ششم، درآیه ث، ج و چ | دفتر هفتم، درآیه ح و خ | دفتر هشتم، درآیه د و ذ | دفتر نهم، درآیه ر، ز و ژ | دفتر دهم، درآیه س | دفتر یازدهم، درآیه ش | دفتر دوازدهم، درآیه ص، ض، ط و ظ | دفتر سیزدهم، درآیه ع و غ | دفتر چهاردهم، درآیه ف | دفتر پانزدهم، درآیه ق | دفتر شانزدهم، درآیه ک | دفتر هفدهم، درآیه گ | دفتر هیژدهم، درآیه ل | دفتر نوزدهم، درآیه م | دفتر بیستم، درآیه ن | دفتر بیست‌ویکم، درآیه و | دفتر بیست‌ودوم، درآیه ه و ی | دفتر بیست‌وسوم، فرهنگ واژه‌ها و ترمها

معین، محمد (۱۳۸۶)؛ فرهنگ فارسی؛ دو پوشینه؛ اَدِنا.  از «اینجا».

مقدم، محمد (۱۳۴۲)؛ راهنمای ریشه‌ی فعل‌های ایرانی (در زبان اوستا و فارسی باستان و فارسی کنونی)؛ علمی. بارگیری از «اینجا» (در ۵.۲ مگابایت). 

نورایی، علی (۲۰۱۳)؛ فرهنگ ریشه‌‌ی واژگان فارسی. بارگیری از «اینجا» (در ۲۲ مگابایت و ۸۸۴ رویه).

BARTHOLOMAE, CHRISTIAN (1904); ALTIRANISCHES WORTERBUCH; STRASSBURG.  ‘Download here‘

Cheung, Johnny (2007); Etymological Dictionary of the Iranian Verb; Leiden. ‘Download here‘

تاریخ زبان پارسی

 گل‌گلاب، حسین و کیا، صادق (۲۵۳۷)؛ فرهنگستان ایران و فرهنگستان زبان ایران؛ انتشارات فرهنگستان زبان ایران، شماره‌ی ۱۹. بارگیری از «اینجا».

مسکوب، شاهرخ (۱۳۸۵)؛هویت ایرانی و زبان فارسی؛ فرزان روز؛ چاپ سوم. بارگیری از «اینجا».

ناتل خانلری، پرویز (۱۳۶۵)؛ تاریخ زبان فارسیِ؛ سه دفتر. بارگیری دفتر نخست (۷۲۲ رویه) از «اینجا»، دفتر دوم (۷۴۶ رویه) از«اینجا»و دفتر سوم (۷۲۳ رویه) از «اینجا».

لوائی، محمدعلی (۱۳۱۶)؛ توانایی زبان پارسی؛ تهران: چاپخانه‌ی مجلس شورای ملی. بارگیری از «اینجا».

دستورزبان پارسی

باطنی، محمدرضا (۱۳۴۸)؛ توصیف ساختمان دستورزبان فارسی (بر بنیاد یک نظریه‌ی عمومی زبان)؛ امیرکبیر. بارگیری از «اینجا» (۶.۶ مگابایت).

لوائی، محمدعلی (۱۳۱۶)؛ وندهای پارسی؛ تهران: چاپخانه‌ی مجلس شورای ملی. از «اینجا» (۴ مگابایت).

معین، محمد (۱۳۳۷) مفرد و جمع و معرفه و نکره (طرح دستور زبان فارسی – ۵)؛ دانشگاه تهران.  بارگیری از «اینجا» (۱۱ مگابایت).

نگهت سعیدی، محمد نسیم (۱۳۹۲)؛ دستور معاصر زبان دری؛ چاپ دوم؛ کابل: نشر امیری. بارگیری از «اینجا» (۹  مگابایت).

همایونفرخ، عبدالرحیم (۱۳۶۴)؛ دستور جامع زبان فارسی؛ به کوشش رکن‌الدین همایونفرخ؛ علمی.بارگیری از «اینجا» (۱۷  مگابایت).

دبیره‌

بهروز، ذبیح (۱۳۶۳)؛ خط و فرهنگ؛ چاپ دوم؛ فروهر. بارگیری از «اینجا» (۲۳۸رویه و ۴ مگابایت).

دستور خطّ فارسى؛ فرهنگستان زبان و ادب فارسی. بارگیری از «اینجا» (کمتر از یک مگابایت).

زبانها و گویشهای ایرانی

پهلوان، چنگیز (۱۳۹۲)؛ خودآموز کردی کرمانجی (مجموعه‌ی زبان‌های حوزه‌ی تمدن ایرانی). بارگیری از «اینجا» (زیر ۱ مگابایت).

پهلوان، چنگیز (۱۳۹۲)؛ خودآموز کردی سورانی (مجموعه‌ی زبان‌های حوزه‌ی تمدن ایرانی)؛ نشر فراز. بارگیری از «اینجا» (زیر ۱ مگابایت).

جنیدی، فریدون (۱۳۶۰)؛ نامه پهلوانی (خودآموز خط و زبان پهلوی اشکانی، ساسانی)؛ نشر بلخ. بارگیری از «اینجا» (۱۰ مگابایت).

رجایی بخارایی، احمدعلی (۱۳۷۵)؛ لهجه بخارایی؛ دانشگاه فردوسی مشهد؛ چاپ دوم.  بارگیری از «اینجا» (۴ مگابایت).

فرهنگستان زبان پارسی (۱۳۹۱)؛ واژه‌نامه کوچک پارسی میانه. بارگیری از «اینجا» (۴ مگابایت).

فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۱۳۹۱)؛ راهنمای گردآوری گویش‌ها برای گنجینه‌ی گویش‌های ایرانی؛ تهران. بارگیری از «اینجا» (زیر ۱ مگابایت).

فره‌وشی، بهرام (۱۳۸۱)؛ فرهنگ فارسی به پهلوی؛ دانشگاه تهران؛ چاپ سوم. بارگیری از «اینجا» (۱۶ مگابایت).

کسروی تبریزی، احمد (۱۳۲۵)؛ آذری یا زبان باستان آذربایجان. بارگیری از «اینجا» (۱ مگابایت).

مکنزی، دیوید نیل (۱۳۷۳)؛ فرهنگ کوچک زبان پهلوی؛ برگردان مهشید میرفخرایی؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. بارگیری نسخه پارسی و انگلیسی از «اینجا».

ناطق، ناصح (۱۳۵۸)؛ زبان آذربایجان و وحدت ملی ایران؛ بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. بارگیری از «اینجا» (۴  مگابایت).

هوشنگ‌جی جاماسپ‌جی (۱۸۶۷)؛ واژه‌نامه‌ی کهن زند – پهلوی (An Old Zand-Pahlavi Glossary). بارگیری از «اینجا» (۷  مگابایت).

KAVASJI EDALJI KANGA (1909); ENGLISH-AVESTA DICTIONARY; FELLOW OF THE UNIVERSITY OF BOMBAY. ‘Download here‘

NYBERG, HENRIK SAMUEL (1974);  A MANUAL OF PAHLAVI II (Ideograms, Glossary, Abbreviations, Index, Grammatical Survey, Corrigenda to Part I); Germany. ‘Download here‘

پارسی در دیگر زبانها

آذران، حسین (۱۳۸۲)؛ واژه‎های ایرانی در زبان سوئدی؛ نشر بلخ؛ ۲۲۸ رویه. بارگیری از «اینجا» (کمتر از ۲ مگابایت).

الشیر، السیّد ادّی (۱۳۸۶)؛ واژه‌های فارسیِ عربی‌شده، برگردان حمید طبیبیان؛ امیرکبیر. از «اینجا» (اندکی بیش از ۵ مگابایت).

ریاحی خویی، محمدامین (۱۳۶۹)؛ زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی؛ پاژنگ؛ چاپ نخست. از «اینجا» (کمتر از ۵ مگابایت).

زبان‌شناسی

– (۱۹۹۶)؛ نوشته‌های کسروی در زمینه‌ی زبان فارسی؛ به کوشش حسین یزدانیان؛ سوئد: کتاب ارزان؛ ۶۲۸ رویه. بارگیری از «اینجا» (۱۰.۴ مگابایت).

ناتل‌خانلری، پرویز (۱۳۴۷)؛ زبان‌شناسی و زبان فارسی؛ بنیاد فرهنگ ایران؛ چاپ سوم. بارگیری از «اینجا» (۴ مگابایت).

برای بارگیری نِبیگهای دیگر یا آشنایی بیشتر با آنها به نبیگخانه‌ی پارسی‌انجمن بنگرید.

 

آگاهی: برای پیوند با ما می‌توانید به رایانشانی azdaa@parsianjoman.org نامه بفرستید. همچنین برای آگاهی از به‌روزرسانیهای تارنما می‌توانید هموند رویدادنامه پارسی‌انجمن شوید و نیز می‌توانید به تاربرگ ما در فیس‌بوک یا تلگرام بپیوندید.