نگاهی به کتاب «فارسی: اینجا و اکنون»
مهدی مرعشی: جنگها با تمام بدیهایشان در درازای تاریخ دروازههای فرهنگ و تمدن ملتها را به روی هم باز کردهاند. این البته از برتریهای جنگ نیست. شاید اگر ملتها به جای جنگیدن با یکدیگر به میهمانی هم میرفتند تاریخ دادوستدهای فرهنگی اینک پاکیزهتر بود با این همه یکی از این دادوستدها پس از جنگهای صلیبی اشتیاقی بود که در میان خاورشناسان به دانستن زبان فارسی به وجود آمد.
ویلیام جونز (۱۷۴۶-۱۷۹۴) را شاید بتوان نامدارترین کسی دانست که پس از یادگیری زبان فارسی کتابی به نام “کتابی شکرستان در نحوی زبان فارسی” نوشت و خود را یونس اکسفوردی نامید و کتابش مرجعی شد برای شیفتگان این زبان.
با این همه کوششها ادامه پیدا کرد و در دهه ۳۰ خورشیدی “دوره دانشجویان خارجی” دانشگاه تهران با آماج آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان راهاندازی شد. در دهه ۴۰ خورشیدی دو کتاب از سوی استادان ایرانی در آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان نوشته شد: یکی کتاب “فارسی از طریق انگلیسی” بود نوشته علاءالدین پازارگادی که در سال ۱۳۴۶از سوی کتابخانهی ابنسینا منتشر شد و دیگری کتاب “فارسی برای انگلیسیزبانان” نوشتهی دکتر منوچهر ستوده بود که در سال ۱۳۴۴و از سوی مركز تاریخ و فرهنگ ایران و خاورمیانه چاپ شد.
این رشته اما خوشبختانه سر دراز داشته است و پس از انقلاب ۱۳۵۷و با مهاجرت استادان زبان و ادبیات فارسی به خارج از ایران این روند ادامه پیدا کرد. کتاب “فارسی: اینجا و اکنون” نوشتهی رضا فرخفال یکی از آخرین دستاوردها در این زمینه است.
فارسیِ امروز، امروزِ فارسی
“فارسی: اینجا و اکنون” دو کتاب است. رضا فرخفال در کتاب نخست با آموزش الفبای فارسی میآغازد و پس از آموزش حروف به مصوتهای زبان فارسی میپردازد. در زمینه آموزش عددها هم شکل فارسی آنها به زبانآموزان آموزش داده میشود و سپس در حوزه دستور زبان دانشجو با قواعد ابتدایی دستوری و زمانهای فعلها آشنا میشود. در کتاب نخست از تصویرهای زیادی استفاده میشود تا مفهومها به خوبی به زبانآموزان آموزش داده شود. در پایان هر بخش واژهنامهای هم هست که همهی واژهها و تعبیرهای استفادهشده در آن بخش به ترتیب الفبا در آن میآید.
آقای فرخفال که پیشینهی دراز در آموزش زبان فارسی دارد، میگوید: “دانشجوها در آمریکای شمالی (آمریکا و کانادا) وقتی به کلاس فارسی در دانشگاه میآیند که قبلاً یک یا دو زبان خارجی دیگر را هم یاد گرفتهاند. خب، در همان جلسههای اول کتاب فارسیشان را با مثلاً کتاب درسی اسپانیایی یا فرانسه مقایسه میکنند و اگر کتاب خوب نباشد معلوم است که واکنش آنها چیست. من اغلب کتابهای موجود در زمینه آموزش زبان فارسی را در سطوح گوناگون دانشگاهی دیدهام و تعدادی از آنها را هم در کلاسهایم به کار بردهام. باید بگویم نخستین واکنش دانشجوها همیشه این بود که کلاس فارسی “ساختار” مشخصی برای هر جلسه ندارد و من هربار باید به اولیای مربوط بخش توضیح میدادم که این نه قصور من، که مربوط میشود به کتابی که درس میدهم. اما تا کی می توانستم این را توجیه کنم و از خودم سلب مسئولیت کنم. این بود که به فکر تألیف این دو کتاب افتادم. کار را اول به صورت متنهای مکمل کتاب درسی و بعد به صورت تک درسهایی ادامه دادم که خودم مینوشتم و به کلاس میدادم و دستاورد کار سرانجام این دو کتاب شد.”
از نویسنده کتاب “فارسی: اینجا و اکنون” درباره پیشزمینههای نظری این دو کتاب میپرسم. میگوید: “من سابقه کار ادبی داشتهام و تئوریهای مربوط به زبان و ادبیات را هم قبلاً در دانشگاه خوانده بودم و برای همین مبحثهای مربوط به “آموزگان” یا “پداگوژی” زبان دست کم به لحاظ ترمینولوژی و مسایل زبانشناختی برایم بیگانه نبود. از طرف دیگر در دانشگاه مدیسون که بودم فرصت خوبی بود که با چندتایی از بهترین متخصصان آموزش زبان در آمریکا از نزدیک نشستوبرخاست داشته باشم و کارهایشان را بخوانم، به سخنرانیهایشان بروم و حتی در دفترشان مزاحم وقت آنها بشوم و مسایلم را در زمینه تدوین یک کتاب آموزش فارسی با آنها مطرح کنم و در این زمینه از آنان بیاموزم و این کار را مدتها دنبال کردم.”
نگاه فرخفال در این کتاب به زبان، بافتهای اصطلاحی متداوال در فارسی امروز را هم در برمیگیرد – مثل “خودتونو به زحمت نیندازین” یا “مخلص شماها هستم” و از این دست.
از سوی دیگر نویسنده با قرار دادن صورت محاورهای برخی واژهها در کمانک هر دو گونهی نوشتاری و گفتاری آنها را میدهد. برای نمونه: کتابخانه (کتابخونه).
عنوان کتاب بر حضور زبان فارسی در “اینجا” و “اکنون” تأکید میکند.
در این کتاب فرهنگ ایرانی ارائهشده گونهی بزکشدهای از آنچه بین مردم رواج دارد نیست. برخی ویژگیهای ایرانی همچون اهمیت ندادن به وقت هم در این کتاب میآید.
از سوی دیگر در گفتوگوهای کتاب هم شخصیتها همان طوری زندگی خود را بیان میکنند که در جهان بیرونی هستند. برای نمونه تام و سارا دو دوست هستند که در یک خانه با هم زندگی میکنند. سارا به اصفهان میرود و از آنجا کارت پستالی برای تام میفرستد و در آنجا از دیدنیهای اصفهان میگوید. نویسندهی کتاب “فارسی: اینجا و اکنون” میگوید: “آدمها در این دو کتاب فقط نام یا فقط مجموعهای از کارکردهای زبانشناختی نیستند؛ شخصیتهایی ملموس هستند که مسایل خودشان را دارند و در وضعیتهایی آشنا خودشان را بیان میکنند، آن هم به زبان زنده و امروز فارسی.”
زبانآموز با شرایط سیاسی و اجتماعی معاصر ایران هم آشنا میشود. نویسنده با اشاره به کتابی مانند “لولیتاخوانی در تهران” اشارهای به دگرگونی رژیم سیاسی ایران و اوضاع پس از آن دارد. از سوی دیگر در بحث از شرایط مذهبی در ایران همهی دینهای در ایران میآیند.
جهان خانه من است
نکتهای که در این کتاب توجه را جلب میکند، محدود نماندن مؤلف به ایران و بسط همهی مفاهیمی است که در جهان برای زبانآموز اتفاق میافتد. زبانآموز وقتی با این کتاب برخورد میکند بایسته نیست خود را در ایران ببیند و فارسی بفهمد، بخواند یا حرف بزند. میتواند در یکی از خیابانهای نیویورک باشد و فارسی حرف بزند؛ هرچند رضا فرخفال از توجه به ویژگیهای ایران هم غافل نیست و دانشجو در این کتاب با ادبیات کلاسیک ایرانی ویژگیهای فرهنگی ایران به خوبی آشنا میشود.
در کتاب شعری از نیما یوشیج آمده است: “جهان خانه من است”. این نگاهی است که مؤلف در سرتاسر کتاب حفظ میکند. در کنار شخصیت محبوب بسیاری از ایرانیان، محمد مصدق، بیل کلینتون هم به عنوان رئیسجمهور محبوب آمریکاییان شناسانده میشود. شعری هم از مجید نفیسی در کتاب میآید با عنوان: لسآنجلس.
دستورزبان فارسی
آقای فرخفال در این کتاب به زمانهای پرکاربرد در زبان فارسی میپردازد. زبانآموز در کتاب اول با زمانهای حال ساده، گذشته ساده و حال کامل آشنا میشود و با تمرینهایی کاربرد آنها را فرامیگیرد.
آموزش این مقوله در هر دو کتاب هم همراه است با متنهای معاصر فارسی که مؤلف برگزیده تا از آن راه دانشجو با رمز و راز دستور زبان فارسی آشنا شود.
رضا فرخفال میگوید: “آموزش دستور زبان دیگر به صورت سنتی در فراگیری زبان دوم مطرح نیست. یک زمانی بود که مثلاً خانم آن لمبتون، ایرانشناس معروف برای فارسی کتاب دستور زبان مینوشت و آن را همراه با متون کهن به دانشجوهایش درس میداد. حالا مفاهیم و روشها در تدرس زبان به کلی تغییر کرده است. اما این به این معنا نیست که در مفاد درسی یک کتاب مقولات دستوری گنجانده نمیشود. در این کتاب و در جلد اول مقولات دستوری آمیخته با متن خواندنی یا گفتوگویی عرضه شدهاند و توضیح و شرح مقوله دستوری هم به سادهترین شکل و به صورت عملی در پایان هر درس آمده است. مثلاً قبل از اینکه دانشجو توضیح مقوله “عبارات غیر شخصی” را بخواند مثل “باید گفت…”، “باید این فیلم را دید…” این مقوله دستوری در قالب شعر ساده و زیبایی از م.آزاد (مشرف تهرانی) آمده و دانشجو آن را میخواند و با آن مأنوس میشود: “باید عاشق شد و رفت …” خب، میبینید که انتخاب یک متن مناسب در پیوند با یک مقوله دستوری کار آسانی نیست و وقت میبرد و اشراف به زبان و ادبیات میخواهد.”
کتاب دوم، نوشتههای معاصر
در کتاب دوم دانشجو بیشتر با متن آشنا میشود و تمرینهای هر درس هم آموزش خوبی است برای نوشتن به زبان فارسی. در کتاب دوم متنهایی از زویا پیرزاد، علی خدایی، شهزاده سمرقندی، غلامحسین ساعدی و شعرهایی از احمد شاملو، منصور اوجی و … میآید. مؤلف کتاب به تارنگارها و تارنماهای فارسی به عنوان نمونهای از متن جاری و امروزی زبان فارسی هم توجه میکند و نوشتههایی از این دست را در کتاب خود آورده است تا نمونهای زنده از زبان فارسی امروز را در رسانهها ارائه داده باشد.
مؤلف کتاب میگوید: “بخشی از علاقهمندان کلاس زبان فارسی دانشجویان ایرانیتباری هستند که در مهاجرت به دنیا آمدهاند و یا اصلاً فارسی نمیدانند یا این زبان ر ا با دایره واژههای اندک تنها میتوانند صحبت کنند. این دانشجویان برای فراگیری خواندن و نوشتن به زبان فارسی است که به این کلاس میآیند.”
کتاب دوجلدی “فارسی: اینجا و اکنون” کوشش ارزندهای است در زمینه آموزش خواندن و نوشتن به زبان فارسی برای کسانی که میخواهند با “امروز” زبان فارسی آشنا شوند و بدانند در این خانه، امروز چه میگذرد.
کتاب «فارسی: اینجا و اکنون» را انتشارات Mage در آمریکا (واشنگتن) در دو جلد (آشنایی با زبان فارسی و دوره میانی Intermediate زبان فارسی) همراه با نسخه صوتی در سال ۲۰۱۳و تابستان ۲۰۱۴ چاپ کرده است. این کتاب اکنون در دانشگاههای کلرادو، براون، ارواین و استنفورد و نیز در برنامه فارسی تابستانه دانشگاه مدیسون آموزش داده میشود که از برنامههای شناختهشدهی آموزش فشرده زبان فارسی در آمریکا است.
درباره نویسنده
رضا فرخفال کار ادبی خودرا با انتشار داستان در جُنگ اصفهان در اواخر دهه ۴۰ آغاز کرد؛ نشریهای که به همت هوشنگ گلشیری و دوستانش منتشر میشد. از آن زمان تا کنون از فرخفال داستانها، مقالهها و ترجمههای گوناگونی در ایران به چاپ رسیده که از آن میان مجموعه داستانهای “آه ،استانبول” را می توان نام برد که از نظر منتقدان و دوستداران ادبیات داستانی یکی از مجموعههای ماندگار داستان ایرانی در دهه ۶۰ است.
از او همچنین ترجمه رمان “عالیجناب کیشوت” از گراهام گرین، و نیز رمان “یک روز از زندگی ایوان دنی سوویچ” ازالکساندر سولژنیتسین منتشر شده است.
در سالهای اخیر از این نویسنده بیشتر در زمینههای نظریه ادبی و فرهنگپژوهی آثاری خواندهایم. در این زمینه کتاب “حدیث غربت سعدی” او درسال ۱۳۸۶در تهران منتشر شده است.
رضا فرخفال دانشآموخته رشته تاریخ از دانشگاه پهلوی شیراز و نیز دانشآموختهی رشته ارتباطات از دانشگاه کنکوردیا ( مونترال) است. او در دانشگاهای مکگیل ( مونترال) و ویسکانن (مدیسون) زبان فارسی آموزش داده و هماکنون در دانشگاه کلرادو در شهر بولدر به آموزش زبان و تمدن پارسی مشغول است.
* برگرفته از بیبیسی با اندکی ویرایش.
جستارهای وابسته
زبان فارسی و هویت نوین ایرانی در اندیشههای محمدعلی فروغی محمدعلی فروغی: «من چون دوستدار ایرانم و به ملیت ایرانی دلبستگی دارم و ملیت ایرانی را مبنی بر فرهنگ ایرانی میدانم و نمایش فرهنگ ایرانی به زبان فارسی است نمیتوانم دل را به زبان فارسی بسته نداشته […]
زبان عربی و نقش ایرانیان شهربراز- پیش از اسلام و در زمان اسلام تعداد کسانی که در حجاز سواد خواندن و نوشتن داشتند به تعداد انگشتان دست بوده است. بنابراین طبیعی است که هیچ گونه اثر نوشتاری از آنان وجود نداشته باشد. 
دکتر حسن انوری: بیش از 60 درصد استادان زبان فارسی، آذربایجانیاند تنها من نیستم که شیفته زبان فارسیام. میتوانم شهادت بدهم که بیشتر آذربایجانیان زبان فارسی را دوست دارند. برآورد کردهاند که بیش از 60 درصد استادان زبان فارسی در دانشگاههای کشور از آذربایجان برخاستهاند. در تاریخ نیز سهم آذربایجان در پدیدآوردن آثاری به فارسی به ویژه فرهنگ فارسی شایان توجه […]
«بیتا دریاباری» از کمک دو میلیون دلاریاش به «بخش شاهنامه» کمبریج میگوید «بیتا دریاباری» از ثروتمندان نیکوکار ایرانی ساکن امریکا، دو میلیون دلار به «بخش شاهنامه» دانشکده پمبروک دانشگاه کمبریج کمک کرده است تا پژوهش، روی این اثر جاودانه استاد سخن، فردوسی توسی رونق بیشتری گیرد. آنچه در ادامه میآید، گفتوگوی «مسعود لقمان» با ایشان […]
همسانیهای زبان ایتالیایی و فارسی از زبان ایرانشناس ایتالیایی پروفسور کارلو ساکونه: ایتالیایی و فارسی مملو از حروف آوایی و مصوّت هستند که قادرند حالتی آهنگین و جذاب به آنان ببخشند، درست برخلاف زبانهایی مانند عربی و آلمانی که زبانهایی سرسخت و خشن هستند. همین امر باعث میشود از این دو زبان به عنوان زبانهای مناسب برای آواز خواندن یاد […]
دانشمند تاجیک: ایرانی هستیم و زبانمان پارسی است (بخش دوم) دکتر صفر عبدالله- ایران در طول تاریخ سرزمین واحدی بود و مثلاً کمال خجندی میتوانست در خجند زاده شود و در تبریز بمیرد یا آل خجند در اصفهان به سر بَرَد یا نشاپوریان در سمرقند حکومت کنند و ... . ایران یک زمان کشور واحدی بوده و ما را پارهپاره کردند و ما باید تلاش کنیم که زبانمان و فرهنگمان یکسان […]
دیدگاهی بنویسید.