امیرحسین اکبری شالچی
آنطرف: وَراَنبَر
ابدی: هرگزی
ابله: گاوریش
ابله: گَردَنگ/گَردَنگَل
ابله: هُزاک
اتاق: یاخته
اتصال: یَکدِش
احتیاط: ژرفی
احتیاطکننده: ژرفی
احمق: گاودِل/گاوریش/گاوگون
احمق: گَردَنگ/گَردَنگَل
احمق: ویر
احمق: هُرگ
احول: گشتک
اخلاصمندی: یکرنگی
ادا کردن: گُزاردن/گُزاریدن
اداکننده: گُزارنده
ادای حرف زدن کسی را درآوردن: والوچانیدن
ادراک: ویر
اراده کردن: یازیدن
اراده: یازِش
ارگاسم: یوخه
استفراغ: هَراش/شکوفه
اسیر کردن: گرگبند کردن
اسیر: گرفت
اسیر: گرگبند
اطاعت نمودن: گردن نهادن
اطاق: یاخته
اعتبار: وَرسنگ
اعترافکننده: هَستو
اعنتکننده: یارمند
امتزاج: یَکدِش
انتخابشده: گزین/گزینش
انحنادار: گَنگ
انسانهای خاص: ویژگان قلیل
ایضاً: هاس
ایمان آوردن: گرویدن
باتمکین: گرانسرشت/گرانسنگ
باتمکین: گردونسرشت
باطل: بیهوده
باطل: هَنجام
باوقار: گرانسرشت/گرانسنگ
بخار: وَشْم
بخیل: ژَکور
برج: وَرده
بلیغ: گشادهزبان
بنّا: گِلیگَر
بنّا: والادگر
بول: گمیز
به غضب درآوردن: گرم کردن
به قهر درآوردن: گرم کردن
به یک منوال: یکنورد
بیتالمقدّس: گَنگ/گَنگِ دژهُخت/گنگ دژهوخت
بیتالمقدس: هوخت/هُوخست
بیثبات: گاری
بیحدّ و حساب: گزاف/گزافه
بیدوام: یکسان
بیریا: یکدله
بیریا: یکرنگ
بیعانه: گرفته
بیعقل: گاوگون
بیعقل: ویر
بیعقل: هُرگ
بیعیب: ویژه
بیماحصل: یاب
بینفاق: یکدله
بینفاق: یکرنگ
تجاوز کردن (از حدّ و اندازۀ خود): گاف
تجسّس: یوش
تحریک کردن (به جنگ): وَژولیدن
ترجمه: وَستی
ترک حیله کردن: گربه از بغل افکندن
ترک کردن: هِشتن
ترک کردن: هیلیدن
ترک مکر کردن: گربه از بغل افکندن
تضرّع: گَرزِش
تظلّم: گَرزِش
تعبیر خواب: گزارش/گُزاره
تعبیرکنندۀ خواب: گزارشگر
تعجیل کردن: گرم کردن
تعجیل: شتابزدگی
تعجیل: گَزاوْرَنگان
تعجیل: هایهای
تعویذ: هیکل
تفحّص: یوز
تفحّص: یوش
تفسیر: گزارش/گُزاره
تقاضا کردن: وَژولیدن
تقاضاکننده: وَژولنده
تقلید کردن: والوچانیدن
تمام کردن (دوستی را با کسی): یکرو کردن
تمرّد کردن: نافرمانی کردن/ گردنی کردن
تمکین: هَنگ
تمکین: یَنگ
تمنّا: یاسه
تمنّا: یوبه
جاده: هنجار
جراحت: والانه
جرم: گرفت
جماعت حاضر: همگنان
جماعکننده: هاونکوب
جنایت: گرفت
جوشن: وَشینه
جهاز عروس: وَردَک/وَردوک
حاجت: وایا/وایِست
حاصل کردن: وَرز/وَرزه
حجّام: گَرا
حجره: وَرواره
حجره: یاخته
حرارت: وَر
حرفه: وَرز/وَرزه
حریص (در کار): وَشکول
حریص کردن: گرم کردن
حریف: همباز
حزین (آواز): ژَخنامرئی: ویدا
حساب: هماره
حصار قلعه: گِلناک/گُلناک
حفظ (از حفظ کردن): ویر
حق: هَستو
حق: هوده/هُده
حقایق اشیا: هَستو
حقیر: هاژ
حلوا: ویلانج
حلیم: گندمبا
حمّال: گرانپشت
حمّام: گرمابان
حمّام: گرماوه
حمایل: هیکل
حمله کردن: گراییدن
حمله: گِرای
حوادث فلکی: گرموسرد چرخ
حیران شدن: هاژوییدن
حیران: هاژ/هاژه
حیرانمانده: هامی
حیله ورزیدن: گربه در انبان داشتن
حیله: گِریس/گِریسه
حیله: هَرنوت
خاص: ویژه
خاصان (آدمهای خاص): ویژگان
خاصه: ویژ
خاصه: ویژه
خالص: ژاو
خالص: ویژ
خالص: ویژه
خالی: ونْک
خامطبع: گاوریش
خباثت: هَرنوت
خبث: هَرنوت
خرج: هزینه
خسوف: گرفت
خسیس: ژَکور
خصمانه (حرف): هفتوهشت
خصوص: ویژ
خصومتآمیز (حرف): هفتوهشت
خلاصه: ژاو
خلاصه: ویژ
خلاصه: ویژه
خواص (آدمهای خاص): ویژگان
خیر و شرّ: گرموسرد
دارالشفا: هَروانگه/هَروانه
دارالملک: همایونگاه
دایم: همارا/هماره
دباغی: وَرز
دغلباز: گربهسان
دفع: گسیل
دلّاک: گَرا
دِین: وام
دیوث: گَردَنگ/گَردَنگَل
ذخیره نهادن: گره زدن
راضی: همداستان
راعت: وَرز
رتیلا: گال
رجزخوانی: گاوتازی
رسم: یَنگ
رشد کردن: گَوالیدن
رغبت نمودن: گراییدن
رغبت: گِراه/گِرای
رفاهیت: گردران
رفعت: والا
رفیع: هول
رفیق ( ِشریک در توشه و مأکول): همزاد
رفیق: همتَک
رقصک: وَشت
رقصیدن: وَشتن
زارع: وَرزه/وَرزی
زحل: کیوان
زحمت زیاد: گُرم
زراعتکننده: وَرزه
زکام: هَنگ
زلف: گُلاله
زیاد: وسناد
زیبق: ژیوه
ساکت (آدم): گرفتهلب
سبق: وَر
سرعت: هَنگار
سطبر: هَنگفت/هُنگفت
سفله: ژَکور
سقف (خانه): والاد
سلاح: گَدْر/گَدْرَک
شاکر: همداستان
شأن: وَرج
شبه: وام/فام
شبه: وَش
شبه: هَمال
شبه: همانا
شبه: یاخته
شبهه: گِراه
شبیه: همانند
شجاع: گُربُز
شجاع: گُردگیر/گردن
شجاع: گُندآور
شجاع: گَو
شجاع: هَرْو
شجاع: هَزو
شجاعت: یارا
شدّت و رخا: گرمسرد
شرح: گزارش/گُزاره
شرح: وَستی
شریک: هامال
شریک: هَمال
شریک: همباز
شفاعتکننده: وَرفان
شفیع: وَرفان
شکل: یازند
شوکت: وَرج
صابر: گرانسنگ
صاحب جاه و مرتبه: گرانسایه
صاحب عجب: گردونسرشت
صاحب قدرت: گردن
صاحبان قدرت: گردَنان
صادقالعقیده: یکرنگ
صافوبیغش: وَن
صانعالصنایع: گَرگَر
صبح صادق: گاه
صبور: ژَکفَر
صبوری: ژَکفَری
صحرا: گور
صحرا: هامون
صدا: وَنْک
صدا: ویله
صدای مهیب و سهمناک: ژَغند
صدای مهیب: هَرین
صدای وحشتناک: ژَغاز
صدمه: هَنگ
صعوه: هوژه
صفت: گُواش
صلح به نفاق و مکر: گرگآشتی
صمغ: ژَد
صوفی: گرمخیز
ضایع: یاب
ضخیم: هَنگفت/هُنگفت
ضرب و صدمه: هَنگ
ضروری: وایا/وایِست
طاعت: هیر
طالب: یوز
طرح کردن: گُزاریدن
طرز: هنجار
طریق: هنجار
طریق: هَند
طلبکننده: یوز
طوق گردن: یاره
ظالم: گُرداس
ظاهر کردن: وَعَستن
ظاهر: هویدا
ظرف شراب: گَبرَکی
ظرف: وَند
ظفر: گشاد
ظفر: ویل
ظهر: گرمگاه
عاجز: وامی
عاشق بیصبر: گرمروان
عاشق: گرمدل
عاقل: هَشومند
عاقل: هشیوار
عاقل: هَنگ
عاقل: هوشمند
عالیرتبه: گرانسایه
عبادت: هیر
عبارت: گزارش/گُزاره
عبد: گَرا
عجله: گَزاوْرَنگان
عجیب: وَرسنگ
عدس: وانْج
عذر آوردن: گردن خاریدن
عشقه: گشتبرگشت
عطش (زیاد اسب و شتر): هوشاز
عظیم: گُته
عفو: گذشت
علاج کردن: گُزَردن
علاج کردن: ویدن
علاج: گُرِز/گریز/گُزَرد/گُزیره
علاج: وید
عمارت ( ِنقاشیکرده): والاد
عمارت (گِلی): والاد
عمق: ژرفی
عمقیت: ژرفی
عندلیب: هزارآوا/هزاردستان/هزارداستان
عنوان: وَرنامه
عیش: گردران
غرامت: گرفت/گرفته
غربال: هَلهال
غرور: هستی
غم: گَرد
غم: گُرم
غمخواری: هَنگ
غیب شدن: وَیدیدن
غیب: وید
غیبت (از کسی): هَرنوت
فاحشه: ژَغاو
فاحشه: گُلنده
فاحشه: هِریوه
فاحشه: یَله
فاش شدن: گل شدن
فایده: گَرد
فایده: هوده
فتح: گشاد
فتح: ویل
فتنه: هَلالوش
فتویدهنده: وَچَرگر
فحش: یافه/یاوه
فرار کردن (از ترس جان): وَرمال کردن
فرار کردن: وَرمالیدن
فرار: گریغ
فرصت: ویل
فرصت: یارا
فرق سر: هَپاک/هَباک
فصل: هنگامه
فصیح: گشادهزبان
فضله: هار
فقر: وَنْک
فقیر: گرانجان
فکر عمیق: ژرفی
فلس: یون
فوت کردن: هیکل بستن
فوت: هُش
فهم: ویر
قاعده: هنجار
قاعده: هَند
قاعده: یاسه
قاعده: یَنگ
قالب: والاد
قامت: بالا/والا
قانع: گرانسنگ
قانون: هنجار
قانون: هَند
قانون: یاسه
قانون: یَنگ
قبیله: هَنگ
قحبه: ژَغاو
قحبه: یَله
قدر: وَرج
قدرت: والا
قدرت: هَنگ
قدرت: یاره
قرار دادن: هِشیدن
قرار: آرام/هال
قرضدار: وامی
قرین: هامال
قرین: هَمال
قرین: همبر
قصبه: گَردَر
قصد کردن: گراییدن/گِرایَستن
قصد کردن: یازدن
قصد کردن: یازیدن
قصد: گِراه/گِرای
قصد: گرایش
قصد: هَنگ
قصد: یازِش
قصدکنان: یازان
قصدکننده: یازند
قطّاعالطریق: ژَکور
قطع کردن: گَزیدن
قناعتکننده: گرانسنگ
قوّت: یاره
قورت: هُفت
قوسوقزح: گِرم
قوم: هَنگ
قوی: گَبْز
قوی: گردن
قویهیکل: هَیتال
قیر: گَزْف/گَژْف
قیمتی: گرانمایه
کاسه: گنبده
کاهل: گرانسرشت
کاهل: گردونسرشت
کاهل: هَنجام
کبیر: گُته
کتاب تفسیر خواب: گزارشنامه/گُزارنامه/گزارهنامه/گُزَرنامه
کتاب تفسیر: گزارشنامه/گزارهنامه
کتف: هُویه
کثافت: وَژَن/وَشَن
کریم: گشادهدل
کریهمنظر: وَرَخچ
کسوف: گرفت
کموزن: وَرام
کُمیت: هَیگَر
لاشیء: هیش
لاطایل (حرف): گاف
لاعلاج: هاینه/هایینه/هرآینه/هرآیینه
لایزال: هرگز/هرگزی
لایزالی: هرگزی
لایق: گُزایِش
لذیذ و زودهضم: گواران
لقمه: گَراس
لون: وین
لون: هنجار
لون: یون
الم: ویدا/وَیدا
مؤاخده: گرفت
مال دنیا جمع کردن: گره زدن
ماوراءالنهر: وَرارود/وَرْزرود
مبالغه: واله
مبهوت: هُرگ
متابع: همداستان
متحیّر: هار
متعفّن: گَندای
متفق: یکرو
متقاضی: وَژولنده
متکبّر: گرانسر/گرانسرشت
متکبّر: گردونسرشت
مجال: یارا
مجمع: هنگام/هنگامه/هَنگه
مجموع: گِرده
مجموع: همگنان
مجنون: هار
محرّف: وُریب
محرم اسرار: همراز
محقّر: هاژ/هاژه
محمود: هَژیر
محنت و راحت: گرموسرد
محیل: گُربُز
محیل: گربهسان
مدام: همواره
مددکار: یاررَس
مددگار: یاررَس
مدفوع: هار
مدوّر: گِرده
مدیون: وامی
مراد: گَر
مراد: وایا/وایِست
مرتبه: والا
مرتبه: وَرج
مروارید (بهرشتهکشیدهشده): گَریواره
مرید: وِرد
مزاح: گَواز
مزاحمت: گَش
مساوی: یکانداز
مساوی: یکسان
مشکلبرمشکل: گرهبرگره
مصاحب: همنشین
مطلوب: وَندا
معبّر: گزارشگر
معتبر: وَرسنگ
معترف: هَستو
معدوم: هیش
معده: یَمینه
معرکه: هنگام
معرکه: هنگامه/هَنگه
معرکهگیر: هنگامهگیر
معشوق جفاکننده: گرگمست
معکوس: گشتک
مفتی: وَچَرگر
مفرد: یَله
مفقود: یافه
مفقودالاثر: گمکردهپی/گمنشان
مفلس: وَنْک
مقدار: هَنگ
مقدار: یاره
مقّر: هَستو
مقراض: گاز
مقروض: وامی
مقصد: وایا/وایِست
مقنعه: گَواشْمه
مقنعه: ورپوشه
مکّار: گُربُز/گربهسان
مکر ورزیدن: گربه در انبان داشتن
مکر: گِریس/گِریسه
مکر: هَرنوت
ملامت کردن: گرفته زدن
ممدّ: یاررَس
منتخَب: گزین/گزینش
منحرف: وای
منشور ( ِپادشاهان): گشادنامه
منفعت: گَرد
موافق: همآواز/همداستان
موافق: یکدله
موافق: یگانه
موافقت: همآواز
موت: هُش
موت: هوش
موجود: هسته
موحّد: یگانهگوی
موسم: هنگام
مهار: وَرْس
مهد: گَواره
مهد: گهواره/گاخواره
مهرههای گردن حیوانات: هار
مهمل: هَنجام
میل کردن: گراییدن/گِرایَستن
میل: گِرای
میل: گرایش
میلکننده: گِراه
ناحق: بیهوده
ناقص: ویدا
ناموافق: گردونسرشت
نامی: یاز
نبی: وَخشور
نجات: یَله
نجاست: وَژَن
نجس: ژیژ
نسّاج: همگر
نظیر: وَن
نظیر: هامال
نظیر: همانا
نظیر: همبر
نظیر: یاخته
نعره: ژَخار
نعره: ویله
نفع: گَرد
نفقه (ۀ روزانه): هزینه
نفیس: گرانمایه
نقشکننده: گُزارنده
نقصان کردن: وَیدیدن
نقلونبات: گاگا
نمو کردن: گَوالیدن
نمو کردن: یازیدن
نمو: یازِش
نموکننده: یاز
نهایت عظمت را یافتن: گل شدن
واحد: یگان
وادع: گسیل
وافر: هَنگ
واهمه کردن: هراسیدن
واهمه نمودن: گَزیدن
وجود: هَیی
وسوسه: گَش
وصله: وُژَنگ/وَژَنگ
وفات یافتن: هیکل بستن
وقار: هَنگ
وقار: یَنگ
وقّاصی: وَشت
وقت: هنگام
هذیان: یافه
هذیان: یان/یاوه
هضم شدن: گواردن/گواریدن
هضم: گوارش/گوارِشت
هلاکت: هوش
همسنّ: همزاد
همقدر: همسنگ
همگان: مجموع
هممقدار: همسنگ
هموزن: همترازو
هموزن: همسنگ
هیأت: یازند
یکجهتی: یکرنگی
* برگرفته از تارنگار نویسنده
جستارهای وابسته
سرچشمههای پارسی سره منوچهر فروزندهفرد: دکتر شالچی از پارسیپژوهان بنام است و نوشتارهایی پارسی و شیرین و اندریافتنی مینگارد که برای آشنایی با شیوهی سرهنویسی سودمند تواند بود. وی در این نوشتار به سرچشمههای پارسی سره میپردازد و سرهگرایان را در یافتنِ سرچشمههای واژگان شایسته رهنمونی […]
بارگیری فرهنگ فدایی (برخی واژگان سرهی پارسی) پارسیانجمن: فرهنگ فدایی واژهنامهی نبیگ[=کتاب] «داستان ترکتازانِ هند» نوشتهی میرزا نصرالله خان فدایی اسپهانی است که به روزگار ناصرالدین شاه قاجار در هندوستان به پارسی سره نوشته و چاپ شده و سپس نگارندهی آن با یاری دستیار خویش، میرزا محمدعلی کشکول شیرازی، واژههای آن را گردآوری کرده و آن را جداگانه و به نام «فرهنگِ هر چهار کاخ داستان […]
بارگیری «واژهنامهی زبان پاک» کسروی پارسیانجمن: احمد کسروی تبریزی ـ تاریخنگار، زبانشناس و اندیشمند ـ از سرهنویسان بنام بود که با چیرگی بر برخیاز زبانهای ایرانی و فرنگی و نیز با دانشی گسترده در زمینهی زبانشناسی، واژههای بسیاری را زِ نو زنده کرد یا برساخت که بخشی از آنها اکنون در گفتار و نوشتار روزانهی پارسیزبانان به کار […]- واژهنامۀ سره برگرفته از پیشگفتار فرهنگ دهخدا امیرحسین اکبری شالچی: در پیشگفتار فرهنگ دهخدا از نویسندگانی کهن یاد شده که کوشیده بودهاند واژگان پارسی را به همتایی واژگان تازی به کار گیرند. بزرگترین آنان دو مغز بزرگ ایرانِ تاریخی، بیرونی و پورسینا، هستند. دهخدا واژگان بهکاررفتۀ هر کدام از آنان را جداجدا آورده. من گزیدۀ آنها را در اینجا بههم کردهام و واژهنامۀ کوچک کنونی را پدید […]
واژههای سره در پارسی تاجیکستانی امیرحسین اکبری شالچی- بازیافتن واژههای سره در گویش تاجیکی کار سادهای نیست؛ چون سرهجو هنگام پژوهش گفتار تاجیکان، بهجای شنیدن واژگان سره، صدها و هزاران واژهی روسییی را میشنود که بسیاریشان بیآنکه نیازی ویژه به آنها باشد، به گویش تاجیکی راه یافتهاند و در آن جا افتادهاند. بههرروی آنچه من در اینجا به دست میدهم، برخی از واژههای […]
واژهیاب (فرهنگ برابرهای پارسی واژگان بیگانه) ابوالقاسم پرتو «واژهیاب»، فرهنگ برابرهای پارسی واژگان بیگانه در سه دفتر است که از سوی استاد «ابوالقاسم پرتو» گردآوری شده است. آماج فراهمآورندهی «واژهیاب» نمودنِ واژگان پارسی برابر واژههای بیگانهای است که به زبان فارسی راه یافته است. واژهیاب دنبالهای بر «فرهنگ کوچک» زندهیاد ذبیح بهروز و آغازهای بر «فرهنگ بزرگ» است […]
دیدگاهی بنویسید.