پارسیانجمن: دستور(دکتر) جلالِ متینی در جُستارِ «دقیقی، زبانِ دری و لهجهی آذری» به دیگرسانیها و همسانیها پارسیِ دری با پارسیِ آذری (زبانی که دستِ کم تا پیش از صفویه و ترکتازیِ ترکی در آذربایجان زبانِ مردمِ کوچه و بازار بود) پرداخته است.
گفتنی است که در سدهی پنجمِ اسلامی شماری از چامهسرایانِ(شاعرانِ) اَرانی و آذربایجانی به واژههایی چند در چامههای چامهسرایانِ خراسانی و فرارودی(ماوراءالنهری) برخوردند که چِم آنها را اندرنمییافتند. ناصرخسرو خواهشی که قطرانِ تبریزی در اینباره ازش داشته را در «سفرنامه»اش بازگو کرده و نیز اسدیِ توسی «لغتِ فرس» را بدین چرایی نوشته شده است.
استاد متینی بر پایهی چامههایی که از دقیقی بر جای مانده و به پشتوانهی سخنانی چند از دو نبشتهی استیگانِ(معتبرِ) زبانِ پارسی از سدهی پنجمِ اسلامی به پژوهش در این زمینه پرداخته و برنموده که قطرانِتبریزی چمِ(معنیِ) چه واژههایی از دیوانِ دقیقی را از ناصرخسرو قبادیانی پرسیده است. وی همچنین واژههای انبازین(مشترک) میانِ دو گویشِ پارسی (یکی از خراسان و دیگری از آذربایجان) را فهرست کرده است.
دستاوردِ پژوهش استاد متینی چنین است: «در قرنِ چهارم و پنجمِ هجری، زبانِ دری و لهجهی آذری که یکی در شرقِ ایرانزمین رایج بوده است و دیگری در غربِ این سرزمین، هر دو لهجههایی از زبانِ فارسی به شمار میرفتهاند که در اصول و کلیات با هم تفاوتِ اساسی نداشتهاند؛ تقاوت آنها محتملا فقط در برخی از واژهها بوده است و نیز یقینا در نحوهی تلفظِ کلمات مشترک نیز اختلاف داشتهاند.»
«دقیقی، زبانِ دری و لهجهی آذری» را از «این جای» بارگیرید.
***
آگاهی: برای پیوند با ما میتوانید به رایانشانی azdaa@parsianjoman.org نامه بفرستید. همچنین برای آگاهی از بهروزرسانیهای تارنما میتوانید هموندِ رویدادنامه پارسیانجمن شوید و نیز میتوانید به تاربرگِ ما در فیسبوک یا تلگرام یا اینستاگرام بپیوندید.
جستارهای وابسته
لغتِ فُرسِ اسدی توسی بزرگمهر لقمان: «لغتِ فُرس» گردآوردهی اسدی توسی از نویسندگانِ سدهی پنجمِ اسلامی است. فرجامآهنگِ اسدی آن بود که چامهسرایانِ ارانی و آذربایجانی را که به پارسی و پهلویِ آذری (زبانی که پیش از ترکی زبانِ آذربایجانیان بود) چامه میسرودند با واژههای پارسیِ گویشِ خراسانی نیز آشنا کند و گویا این فرهنگ به خواهشِ یکی از همین چامهسرایانِ […]
استاد شهریار: آذربایجان کانونِ زبانِ پهلوی و نژادِ آریا بود+آوا استاد شهریار: «کانونِ زبانِ پهلوی آذربایجان بوده، مرکزِ ایران آذربایجان بوده، کانونِ نژادِ آریا، دروازهی شرق، دروازهی غرب، همه، آذربایجان بوده است.» این گفتهها نشاندهندهی آگاهیِ تاریخیِ شهریار است. او به نیکی از این راستیِ تاریخی آگاه بود که زبانِ آذربایجان پیش از ترکتازیِ ترکان گویشی از زبانِ پارسی با نامِ پهلویِ آذری بوده و بر […]
زبان آذربایجان، پیش از ترکی در این رایاپخش (پادکست)، مانیِ پارسا با همراهیِ شهریارِ صیامی، با سر زدن به گوشه و کنارِ آذربایجان و نوشتههای کهن، چند و چون زبانِ کهنِ آذربایجان را بررسیدهاند و نشان دادهاند که این زبان که در روزگاری دراز و تا پیش از ترکتازیِ ترکی زبانِ آذربایجانیان یا آذریها بوده، چه ویژگیها داشته […]
زبان فارسی و حکومتهای ترکان استاد جلال متینی در این جستار به اینکه چگونه زبانِ پارسیِ دری زبانِ رسمیِ ایرانشهریان شد پاسخ میدهد و در این میان جایگاهِ زبانِ پارسی را به روزگارِ فرمانرواییِ سررشتهدارانِ ترک […]
بارگیریِ «گویشِ آذری» از روحی انارجانی پارسیانجمن: گواهیها و پژوهشهای دانشمندان به استواری نشان میدهد که پیش از ترکی، گویشِ پهلویِ آذری تا سالهای انجامینِ سدهی دهم و نیز تا نیمهی سدهی یازدهمِ مَهی در همهی آذربایجان روایی داشته است. از این گویشِ ایرانی ـ که شوربختانه با ترکتازی ترکان به آذربایجان جایش را ترکی گرفت ـ نمونههایی درخور برجای مانده که بزرگترین نمونهی […]
بارگیریِ «فرهنگِ واژههای کهن در زبانِ امروزِ آذربایجان» پارسیانجمن: آذربایجان سدها سال جایگاهِ آتشِ ورجاوندِ ایرانزمین بوده و آذرگشسپ، سرداران و پهلوانانِ ایرانی را برایِ نگهبانی از میهن نیرو و امید میبخشیده، چونانکه فردوسی از آن جای با نامِ نشستگاهِ بزرگان و سران و سالارانِ ایران یاد کرده است:
بشد تا درِ آذرآبادگان | نهادِ بزرگان و جایِ […]
گوه به پژوهشهای بی مایهتان، بدخواهان خبیث تورک ستیز
واکنشی جز این از تورکپنداران نمیتوان چشم داشت.