دسته: گویشهای پارسی

سامان حسنی: از نکته‌هایی که در گردآوری گویش‌های روستایی باید بدان پُرنگر بود همانا کوتاه‌شدنِ واژه‌هاست که در این جستار به آن می‌پردازم. کوتاه‌شدنِ واژه‌ها به چند دیسه روی می‌دهد. یکی ترادیسش واک‌هایِ با آوای بلند (آ، ای، او) به واک‌های با آوای کوتاه (ـَ ، ـِ ، ـُ) است. دیگری افتادن واک‌هاست. سدیگر، افتادن واک پایانی واژه‌ها است …

سامان حسنی: گویش‌های روستایی گنجینه‌های بسیار ارزشمندی هستند که ما را درراستایِ توانمندنمودنِ زبان پارسی یاری می‌رسانند.
نوشتۀ زیر نخست می‌نگرد به واژه‌هایی که بخشی از چم آن‌ها فراموش شده‌است. آنگاه به واژه‌های هم‌چم و همدیس می‌‌پردازد. سپس به چندگونگی واژه‌ها می‌نگرد و درپایان، به چند نمونه از واژه‌هایی که در لغت‌نامه دهخدا نیامده‌است اشاره می‌کند.

پارسی‌انجمن: گویش‌های پارسی گنجینه و پشتوانه‌ی سترگ این زبان‌اند که با بررسی آن‌ها بسیاری از ناشناخته‌های زبان‌شناختی زدوده می‌شود.
در روزگار کنونی بسیاری از گویش‌های ایرانی خاموش شده‌اند و بسیاری دیگر رو به فراموشی نهاده و جای خود را به پارسی معیار یا گویش‌های دیگر داده‌اند و در این میان فن‌آوری نوین بر شتاب این روند افزوده است. پس جا دارد در این راه‌ گام‌های بلندی، تا دیر نشده است، برداریم.
آنچه در پی می‌آید، برای آنانی که به گردآوری گویش‌های ایرانی به گونه‌ی میدانی دلبستگی دارند، راهنمای سودمندی می‌تواند باشد.

در گویشهای روستایی واژه‌های بسیاری هستند که می‌توان آنها را جایگزین واژه‌های بیگانه کرد. یکی از این واژه‌ها، واژه “سِر” است که در گویشهای مرکزی ایران روایی دارد. ناگفته نماند واژه‌ای که سخن از آن است با واژه “سِر” که در فرهنگها به چم “راز و پوشیده” آمده پیوندی ندارد. واژه “سِر” دارای چندین چم است: “بی‌حس”، “خواب زمستانی” و “لایه سفت و سخت زمین”.

دکتر یحیی ذکا- واژه‌ی «تات»، داستان دراز و پیچیده‌ای دارد. دانشمندان و شرق‌شناسان درباره‌ی آن سخنان بسیار گفته و نوشته‌اند، ولی هنوز هم به درستی دانسته نشده که این واژه از چه زبانی است و ریشه و معنی آن چیست؟ در اینجا کوتاه‌شده‌ی نگر دانشمندان را یاد می‌کنیم.

امیرحسین اکبری شالچی- بازیافتن واژه‌های سره در گویش تاجیکی کار ساده‌ای نیست؛ چون سره‌جو هنگام پژوهش گفتار تاجیکان، به‌جای شنیدن واژگان سره، صدها و هزاران واژه‌ی روسی‌یی را می‌شنود که بسیاری‌شان بی‌آنکه نیازی ویژه به آنها باشد، به گویش تاجیکی راه یافته‌اند و در آن جا افتاده‌اند. به‌هرروی آنچه من در اینجا به دست می‌دهم، برخی از واژه‌های سره‌ای است که در گویش تاجیکی به کار می‌رود و می‌توان کاربرد آنها را به دیگر پارسی‌زبانان پیشنهاد کرد.

واژه‌های گویش‌های روستایی می‌توانند جایگزین درخوری برای واژه‌های بیگانه در زبان پارسی باشند. این واژه‌ها دو گونه‌اند: نخست واژه‌هایی هستند که در زندگی روستایی و کشاورزی کاربرد دارند و دیگر واژه‌هایی هستند که در شهرها و در پارسی نوشتاری جایشان را به واژه‌های بیگانه داده‌اند.

«تاریخ زبان فارسی» برجامانده‌ای گرانسنگ و ماندگار از استاد زنده‌یاد دکتر «پرویز ناتل خانلری» – پژوهشگر، ادب‌دان، چامه‌سرا، زبانشناس و سیاستمدار- است که تنها نبیگِ پایه‌ در این زمینه نیز به شمار می‌آید.

استاد میرجلال‌الدین کزازی- اگر دانش‌ورانه و بر پایه‌ی زبان‌شناسی تاریخی به پارسی کرمانشاهی بنگریم و آن را بررسیم و بکاویم، برهان‌ها و نشانه‌هایی آشکار از دیرینگی این گویش خواهیم یافت و واژه‌ها و کاربردها و هنجارهایی زبانی را در آن به دست خواهیم آورد که ما را به روزگاران کهن در تاریخ و فرهنگ ایران باز خواهد برد.