فرهنگستان ایران با عضویت گروهی از دانشمندان و ادیبان و دو تن از سران ارتش در سال ۱۳۱۴ آغاز به کار کرد و مهم‌ترین کار آن برابریابی برای واژه‌های بیگانه بود که شامل برگرداندن نام برخی از وزارتخانه‌ها به فارسی نیز می‌شد. در این گزارش کوتاه، با نگاهی به برخی از اسناد فرهنگستان ایران، پیشنهادها و برابریابی‌های فرهنگستان رضاشاهی را برای نام ساختارها و دستگاه‌های اداری بررسی کرده‌ایم.
عباس سلیمی آنگیل: «نهاد» و «نهان» دو واژه‌ی فارسی‌اند که واگویه‌ی استانبولی آنها «نیهاد» و «نیهان» می‌شود. سریال‌های تلویزیونی ترکیه‌ای، اگرچه قصه‌ای نو یا نگاهی ویژه‌ای ندارند و به‌حق آبکی شمرده می‌شوند، به یاری سیاست‌های فرهنگی این چهار دهه چنان شیفتگانی در ایران دارند که امروزه «نیهاد» و «نیهان» (با واگویه‌ی استانبولی) دو نام پرهوادار در میان خانواده‌های ایرانی‌اند!
علی بلوکباشی: زبان رمزی زبانی است ساختگی که دو یا چند تن و یا یک گروه از مردم در میان خود قرار می‌دهند تا هنگامی که بخواهند معنا و راز سخنانشان برای دیگران پوشیده و پنهان بماند با آن گفت‌وگو کنند.
از دیرباز، زبانهای رمزی ساختگی میان ایرانیان به کار می‌رفته‌اند. این زبانهای گونه‌ی نوشتاری نداشته‌اند. در قدیم این گونه زبانها را «لوترا» می نامیدند.
پارسی‌انجمن: زبانِ آسی یکی از زبانهای نوینِِ ایرانی است و با زبانهای خوارزمی و سغدی نزدیکیهایی بسیار دارد. زبانِ آسی به دو گویش است: گویشِ ایرونی و گویشِ دیگوری. گویشِ ایرونی پایه‌ی زبانِ ادبی است و بیشتر آسها بدین گویش سخن می‌گویند.
گفت‌وگوی پیمان متین با گارنیک آساتوریان: ایران یک ساخت طبیعی چند هزارساله است. هیچ قسمتی از این سرزمین و هیچ قومی از آن طی جریانات سیاسی یا جنگ و تجاوز به آن ملحق نشده است. هر که در این خطه زندگی می‌کند در آنجا ساکن بوده و به وجود آمده است.
محمود فتوحی: یک بار احسان به من گفت: همین الفبا که در ایران رایج است چه‌قدر مشکل دارد؟ من شنیده‌ام که کلمۀ «استضعاف» را ۱۴۴ جور می‌شود نوشت! عثطزآف، اصطظعاف، اسطذئاف، عصتظعاف … بعد با عین عین و عر عر زبان فارسی را به مسخره گرفت. گفتم: صدای «ش» در خط انگلیسی چند جور نوشته می‌شود؟ …
کورش جنتی: پادورزی (مخالفت) با نوواژه‌ها عمری به درازای تاریخ واژه‌گزینی دارد. آگاهی به این تاریخچه و سرنوشت نوواژه‌هایی که با آنها پادورزی شده است به پارسی‌زبانان کمک می‌کند تا برخورد پخته‌تر و سنجیده‌تری با نوواژه‌های پارسی داشته باشند.
عباس سلیمی آنگیل (دبیر کارگروه آسیب‌شناسی پارسی‌انجمن): برخی قانون‌ها را برای به کار نبستن تصویب کرده‌اند. همان‌گونه که کسی از مرغ زینتی چشمِ تخم گذاشتن ندارد (گیریم گاهی هم تخمی بگذارد)، از این قانون‌ها هم نباید توقعی داشت. «قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» در بالاسر همه‌ی قانون‌های زینتی ایستاده است و بر همه‌شان فخر می‌فروشد.
«کروچَنده» یکی از تازه‌ترین واژه‌هایی است که فرهنگستان زبان و ادب فارسی ساخته است. این واژه به چِم یا معنای مزه‌هایی است که هنگام خوردن در دهان آوای کروچ‌کروچ می‌دهند. کروچنده به جای واژه‌های انگلیسی «کرانچی» و «کرانچینس» گذاشته شده است.
چندی پیش با دوستی درباره‌ی ساخت «مثل چی + کارواژه (فعل)» سخن می‌گفتم. در پایان به این نتیجه رسیدیم که این ساخت برای بزرگ‌نمایی به کار می‌رود، نه همانندسازی.