ساختارشناسی فعل‌های فارسی

«ساختارشناسی فعل­‌های فارسی» پژوهش دکتر محسن حافظیان است که به سه زبان فرانسه، فارسی و انگلیسی از سوی ناشران زیر چاپ شده است:

– انتشارات l’Harmattan (پاریس، به زبان فرانسه، ۲۰۰۱)، به نام Les verbes persans, Morphologie et Conjugaisons

– نشر گل آفتاب (ایران، به زبان فارسی، ۱۳۸۳)، به نام «ساختارشناسی و شکل‌های تصریفی فعل‌های فارسی»

– انتشارات Multissage  (کانادا، به زبان انگلیسی، ۲۰۰۹)، به نام Persian Verbs, Morphology and Conjugations

حافظیان از نوشتن این کتاب، هدف‌های زیر را دنبال کرده است:

– شناساندن فهرست کم و بیش کاملی از فعل‌هایی که در فرهنگ‌های زبان فارسی آورده شده‌اند. فعل‌هایی که در این فهرست آمده‌اند به سطح‌های گوناگون زبان و به ناحیه‌های گوناگون فارسی‌زبانان تعلق دارند. با این همه، بیشتر فعل‌های نمایه‌های کتاب، گزیده‌ای از فعل‌های پربسامد فارسی در ایران امروز است.

– شناساندن یک الگوی ساختاری فراگیر برای فعل‌های فارسی. ساختارشناسی فعل‌های ساده، محور تمامی بررسی‌های بوده است. فعل‌های ساده‌ی یادشده می‌توانند پایه‌ی فعل‌های مشتق یا ترکیبی باشند.

– کمک به حل دشواری‌هایی که در کاربرد فعل‌های فارسی روی می‌نمایند.

– شناساندن مختصر بافت جمله‌هایی که شکل تصریفی فعل‌ها در آن به کار می‌روند. با این همه، بحث‌های مربوط به بافت جمله‌ها تنها در حدی آورده شده‌اند که شکل تصریفی فعل را بتوان در آن نشان داد.

بخش‌های گوناگون این کتاب نیز چنین‌اند:

– ساختارشناسی فعل‌های فارسی

– دستور مختصر زبان فارسی (در حوزه‌ی فعل‌ها)

– نمایه‌های صرف فعل‌ها (ساده، پیشوندی و ترکیبی)

– فهرست فعل‌های فارسی با ترجمه‌ انگلیسی و فرانسه‌ی  آن‌ها (در چاپ‌های فرانسه و انگلیسی)

در کتاب‌های ارزشمند و رایج دستور زبان فارسی، آنجا که مربوط فعل‌­های فارسی می‌شود، می‌بینیم که معمولا فعل‌های زبان فارسی، بنا به دگرگونی بن‌های آن‌ها، به دو دسته‌ی «فعل‌های منظم» و «فعل‌های نامنظم» بخش شده­اند. به گفته‌ی نویسنده این بخش‌­بندی دقیق‌تر و آموزشی‌­تر خواهد بود اگر بنیان آن را بر دگرگونی  ساختاری از نگاه ریخت­‌شناسی (Morphologie ) و نویسه­‌شناسی (Graphémologie) فعل­‌ها و بن‌­های آن‌ها بگذاریم.

با این رویکرد و با بررسی فعل‌های فارسی به آسانی دیده می‌شود که همه‌ی فعل‌های فارسی را می‌توان در سه گروه جای داد؛ سه گروهی که با ساختارهای روشنی از یکدیگر جدا شده­اند. در این بررسی، نشانه‌ی مصدری وند  َند است. روند شناسایی این سه گروه به شرح زیرند:

– گروه آ که بن۲ آن‌ها نتیجه‌ی حذف چند نویسه از بن۱ است:

آوردن: بن۱. آورد، بن۲. آور.

– گروه ب که بن۲ آن‌ها نتیجه‌ی تبدیل چند نویسه‌ی پایانی بن۱ به گروه نویسه‌ای دیگر است:

زدن: بن۱. زد، بن۲. زن.

گشتَن: بن ۱. گشت، بن ۲ . گرد

– گروه ج که بن۲ آن‌ها نخست با حذف و سپس تبدیل گروه نویسه‌های پایانی بن۱ به دست می‌آید:

مُردن: بن۱.مُرد، بن۲. میر

اندودَن: بن ۱. اندود، بن ۲. اندا (ی)

تنها فعلی که بن ۲ آن از تبدیل تمامی نویسه‌های بن ۱ به دست می آید،  فعل دیدن است:

دیدن: بن ۱. دید، بن ۲. بین

این کتاب با فهرستی از ۵۸۶ فعل و ۸۵ نمایه (از فعل‌های ساده و پیشوندی و ترکیبی) برای همه‌ی دانش‌آموزان و دانشجویان زبان فارسی سودمند و کارگشاست و می‌تواند به ما در دریافت و درک بهتر زبان رسمی و ملی‌مان دید بهتری بدهد و گره‌هایی از کارهای آموزشی بگشاید.

از «اینجا»، «اینجا» و «اینجا» می‌توانید نمونه‌هایی از بخش‌های «ساختارشناسی فعل­‌های فارسی» را ببینید.

«ساختارشناسی فعل‌های فارسی» را از «اینجا» بارگیرید.