«در هوای بخارا و سمرقند» نوشته‌ی «نرگس شاه‌علی»، استادِ زبانِ پارسی در دانشگاهِ تاشکند، است که در آن درباره‌ی جایگاهِ زبانِ پارسی در ازبکستان که شمارِ پارسی‌زبانانش پیرامونِ هفت میلیون تن است سخن گفته است.
«پارسی‌انجمن» این یادداشت را بی دگرگونی در دنباله می‌آورد تا خوانندگانِ گرامی با شیوه‌ی نوشتنِ پارسی‌زبانانِ فرارود نیز بیشتر آشنا شوند.
***
زبان فارسی با میراث غنی معنوی خود در طول قرنها مورد توجه دانشمندان بوده است. دانشمندان معروف جهان، مترجمان و خاورشناسانی، چون هیاتی، برون، مسّی، برتلس، برتالد و سایر چهره‌های سرشناس جهان به منظور آموزش آثار بی‌زوال با این زبان تألیف شده، به زبان فارسی روی آورده و این زبان را آموخته‌اند. روندی که تا حال ادامه دارد.
ازبکستان مستقل، که معنویت را در محور قرار داده است، به زبان فارسی توجه خاصی ظاهر کرده است. در دوران استقلال ازبکستان این روند رشد کرده، از جانب دانشمندان خاورشناس تحقیقات و پژوهشهایی انجام یافته و کارهای پژوهشی در این زمینه همچنان ادامه دارد.
در ازبکستان زبان فارسی تاجیکی در مکتبها، لیتسیی یا مدرسه متوسطه، فاکولته و گروهها تدریس می‌شود. در حال حاضر در این کشور ۳۰۰ مکتب تاجیکی فعالیت می‌کند. برای ملت تاجیک با زبان خود آموزش دیدن و علم آموختن شرایط مساعد فراهم شده و این وضع برای کسی پوشیده نیست.
هرچند زبان تاجیکی بخشی از زبان فارسی محسوب می‌شود، این زبان در ازبکستان به عنوان زبان خارجی تدریس نمی‌شود. این زبان ملت تاجیک، یکی از ملتهای ازبکستان بوده، نمایندگان این ملت با زبان تاجیک سواد گرفته، در توسعه علم و فرهنگ و سیاست در این کشور سهم فعال دارند.
تاجیکان در برنامه‌های رادیو و تلویزیون شرکت کرده و در نشریه‌ها با زبان خود مطالب را چاپ می‌کنند.
در دوران استقلال کشور تعداد شاعران و نویسندگانی که به زبان فارسی تاجیکی انشا می‌کنند، به بیش از ۲۰۰ نفر رسیده است. پیمان، جعفر محمد، عبدالله سبحان، پریسا، حیات نعمت، اسد گلزاده بخارایی، عبدالله رحمان و دلشاده از جمله چهره‌های سرشناس ادب فارسی تاجیکی هستند.
در حالی که ادبیات تاجیک ادبیات فارسی محسوب می‌شود، اما حروف سیریلیک از نظر علم منبع‌شناسی محدودیتهایی در پی داشته و در آموزش آثار گرانبهای تاریخی و ادبی قرون گذشته مانع می‌شود.
به این دلیل در ازبکستان زبان و ادب فارسی (زبانهای فعلی ایران و افغانستان) نخست به عنوان وسیله پژوهش منابع غنی ادبی و تاریخی، و دوم به حیث زبان خارجی مورد آموزش و تدریس قرار گرفته است.
خاورشناسان ازبک در معرفی آثار دانشمندان، شاعران و نویسندگان ایران و افغانستان و مطلع ساختن جمعیت کشور از دستاوردهای علمی و فنی این ممالک بزرگ کوششهایی کرده‌اند. به خصوص پس از کسب استقلال در سال ۱۹۹۱ در دانشگاههای کشور بخشهای خاورشناسی و در شهر تاشکند پژوهشگاه دولتی خاورشناسی افتتاح شد. همچنین، در شهرهای سمرقند و تاشکند مدارس ویژه با آموزش زبانهای شرقی فعال شدند. در این نهاد از طریق زبانهای شرقی، ادبیات، تاریخ، فلسفه، فرهنگ، رسوم و عادات، اقتصاد و سیاست به گسترش روابط ازبکستان با کشورهای شرق مساعدت می‌شود.
در میان زبانهای شرقی، زبان فارسی موضوع مهم و خاصی را داراست. با توجه به قرابت زبان و ادبیات و تاریخ ایران به فرهنگ و ادب ازبک در مؤسسات تحصیلات عالی زبان و ادب فارسی، به خصوص، حروف پیشین ازبکها و تاجیکان با نام «حروف نیاگان» تدریس می‌شود.
حالا متخصصان این بخش دستخطها را در خزینه دستخطهای پژوهشگاه خاورشناسی فرهنگستان علوم ازبکستان به نام ابوریحان بیرونی مورد پژوهش قرار داده و بیش از ۱۰۰ دانشمند در این جا کارهای علمی و پژوهشی انجام داده‌اند.
ترجمه‌های قبلی آثار فارسی به قلم شاه اسلام شا‌محمداف بود. آقای شا‌محمداف در کنار مقالات زیاد درباره ادبای ادبیات فارسی آثار رودکی، عمر خیام، بیدل، جامی، فردوسی، سعدی، و فانی را ترجمه کرده و منتشر کرده است.
در دوران استقلال ازبکستان بخش ترجمه رشد کرده و بیش از ۱۰۰ اثر معروف ادب فارسی به زبان ازبکی ترجمه شده است.
در مجموع، در کنار معرفی آثار گرانبهای ادبیات فارسی اشعار ادبای معاصر ایران نیز به خوانندگان ازبک معرفی شده است. در سال ۱۹۹۶ اشعار پروین اعتصامی، شاعر ایرانی، به زبان ازبکی ترجمه و نشر شد. حلیمه احمداف، شاعر ازبک، شعرهای «در سکوت لبانم ناله می‌شکند» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» فروغ فرخزاد را ترجمه کرده است. همچنین، اشعار شهریار، شاعر زبردست ایران، به ازبکی ترجمه شده است.
درست است که هنوز در بخش ادب فارسی و تاجیکی کارهای زیادی باقی مانده، اما حالا دانشمندان زیاد جوانی هستند که برای انجام این کارها کمر همت بسته‌اند.
***
آگاهی: برای پیوند با ما می‌توانید به رایانشانی azdaa@parsianjoman.org نامه بفرستید. همچنین برای آگاهی از به‌روزرسانیهای تارنما می‌توانید هموندِ رویدادنامه پارسی‌انجمن شوید و نیز می‌توانید به تاربرگِ ما در فیس‌بوک یا تلگرام یا اینستاگرام بپیوندید.
جستارهای وابسته
فرهنگ واژگان مولانا در گفت‌وگو با شاعر سمرقندی حیات نعمت، شاعر و پژوهشگر سمرقندی، فرهنگی از واژگان آثار مولانا جلال‌الدین بلخی را آماده کرده و برای چاپ به وزارت فرهنگ تاجیکستان سپرده است. شمسیه قاسم پیش از بازگشت حیات نعمت به سمرقند به دیدار او رفته و در گفت‌وگو از کار و کوشش‌های او در زمان بودنش در تاجیکستان جویا شده است که در زیر […]
بارگیریِ «زبان و ادبِ فارسی در فرارود» پارسی‌انجمن: «زبان و ادبِ فارسی در فرارود» نوشته‌ی دانشمندِ درگذشته‌ی تاجیکستانی، زنده‌یاد رحیم مسلمانیان قبادیانی، است. 
نامه‌ی سرگشاده‌ی پارسی‌انجمن به سررشته‌دارانِ تاجیکستان می‌دانیم که سده‌ی بیستم سده‌‌ای بسیار تلخ و دردناک برای زبانِ پارسی در آسیای میانه یا فرارودان بود. در این سده، زبانِ پارسی در تاجیکستان ضربه‌هایی بسیار سخت خورد، آسیبهایی بسیار دید، و سست و ناتوان گردید. اکنون، در زمانِ فرخنده‌ی استقلال، امید است که آنچه زبانِ ما در سده‌ی بیستم از کف داد در سده‌ی بیست‌ویکم دوباره به دست آورد […]
ویژه‌نامه‌ی «پارسی‌انجمن»: زبانِ پارسی در فرارود در این ویژه‌نامه، «پارسی‌انجمن»، در جُستارهایی چند، به زبان و ادبِ و دبیره‌ی پارسی در فرارود و نیز چه‌بود و چیستیِ تاجیکان از نگاهِ تاریخی و فرهنگی و زبانی می‌پردازد.
بارگیری «لهجه بخارایی» احمدعلی رجایی پارسی‌انجمن: لهجه بخارایی نوشته‌ی زنده‌یاد احمدعلی رجایی بخارایی است که در آن به «اصالت لهجه‌ی بخارایی»، «مختصات دستوری لهجه‌ی بخارایی»، «برخی جمله‌ها و گفت‌وگوهای روزانه»، «نمونه‌ای از نثر نویسندگان کنونی بخارا» و «نموداری از لغات متداول در بخارا» پرداخته است. این نبیگ نشانگر پیوستگی پارسی‌زبانان با همزبانانِ همفرهنگی است که از سالها […]
خوانش تازه‌ای از سرود مردم بخارا دادخدا سیم‌الدین‌اف (فرنشین پیشین پژوهشگاه زبان و ادبیات فرهنگستان علوم تاجیکستان): دو پاره شعر از سروده‌های مردم بخارا، که پیشتر موردِتوجه چندی از دانشمندان چون عبدالحسین زرین‌کوب و احمدعلی رجایی قرار گرفته‌بود، بار دیگر در پژوهش تازه‌ای از دکتر علی‌اشرف صادقی بررسی گردیده‌است. این جستار در نقد نظر دکتر صادقی […]
از سایت پارسی انجمن درخواست می شود طی نامه سرگشاده ای از مسئولان ارشد کشور خودمان ایران و نیز مسئولان تاجیکستان بخواهد در جهت تغییر رسم الخط تاجیکستان از سریلیک به پارسی تلاش مضاعف نمایند .
هنگامی که ناهنجاری‌های روزافزون در رایاتار را می‌بینم خرسند می‌شوم که تاجیکان این دست نوشته ها را نمی‌توانند بخوانند وگرنه روی ما از این که هست پیششان سیاهتر می‌شد.