اسفندیار آدینه با صفر عبدالله، دانشمند تاجیک، درباره هویت ایرانی و تاجیکی گفتوگو کرده است. عبدالله بر این باور است که جز فارسی، ما زبانی نداریم و در جایی که سخن از زبان میرود، زبانی به نام «تاجیکی» وجود ندارد و این تعبیری است که استالین و یارانش به ملت ما بار کردند.
استاد داریوش آشوری- در کار پیرایش زبان فارسی اساس کار میباید بازشناختن آسیبهایی باشد که به این زبان، بویژه به نثر آن، از راه دست اندازیهای خودسرانه و ناشیانه و منشیانه رسیده است و بازگردانیدن آن بر پایههای درست و استوار خود …
داریوش آشوری: با جنبش مشروطیت ما وارد دورۀ تازهای میشویم که دگرگونی زبان را نیز ناگزیر میکند. با مشروطیت و زمینۀ آن ما وارد روزگاری میشویم که روی سخن ادبیات دیگر نه با امیران و وزیران یا گروه سرامدان اهل فن بلکه با عامۀ مردم است.
استاد داریوش آشوری- سه سرچشمۀ مایهدهنده برای بهکرد نثر فارسی و توانگر کردن آن و سلامت بخشیدن به آن یکی بیشتر نثرهای کهن تا قرن هفتم، دیگر زبان شعر، بویژه غزل و منظومه و مثنویها، و سوم قالبهای دستوری و سرمایۀ لغت در گفتار امروزیان است که در گویشهای مردم این سرزمین زنده است.
شهربراز- در برابر این همه تازش و دشمنی، سنگر بزرگ و پرتوانی نیست که از زبان پارسی دفاع کند و تنها میتوان به برخی دلسوزان امیدوار بود و به توانایی زبان پارسی که ققنوسوار در همهی تاریخ خود پایدار بوده است و پایدار خواهد ماند.
شهربراز- از آنجا که زبان پارسی یکی از عاملهای پیونددهندهی ایرانیان در طول تاریخ – به ویژه پس از اسلام – بوده است تجزیهطلبان و دشمنان ایران به تازگی برای رسیدن به هدفهای شوم خود نوک حمله را به سوی زبان پارسی گرفتهاند.
ایدئولوژی حاکم در دوران شوروی، صدرالدین عینی را یکی از بنیانگذارانِ الفبای لاتین و پیریلیک در تاجیکستان معرفی میکرد. بسیاری هم به این پندار وقع نهادند و باور کردند؛ غافل از این که «بنیانگذارِ» الفباهای بیگانه در تاجیکستان حتا یک اثر یا نامۀ خود را به خطی جز پارسی ننگاشته است و در واقع، از مخالفانِ خاموشِ تغییر الفبا در پایانِ دهههای 1920 و 1930 بوده است. تغییر الفبا پدیدهای شوروی بود که در تمام سرزمینهای مسلماننشینِ امپراتوری اتفاق افتاد و …
«فرهنگ واژههای فارسی در زبان عربی»، نوشتهی «محمدعلی امام شوشتری» (زادهی ۱۲۸۱ و درگذشتهی ۱۳۵۱ خورشیدی) است. همانگونه که از نام این نبیگ [=کتاب] برمیآید، گوشهای از پرتوافکنیهای زبان و ادب پارسی در زبان عربی را آنهم به گونهای دانشی و مستند مینمایاند که از نگر ریشههای بسیاری از واژهها در این دو زبان ارج فراوانی دارد.
دکتر جلال متینی- عینی با تغییر نام زبان فارسی به تاجیکی، مرزبندی تاجیکستان، و تغییر خط به سریلیک کاملاً موافق بوده است. صدرالدین عینی بسیار زود تشخیص داده بوده است که به اصطلاح باد بر بیرق استالین میخورد. پس عمر خود را وقف اموری کرده است که مورد نظر وی بوده است. و البته استالین هم در سالهای پایان عمر عینی با برکشیدن وی به مقام ریاست فرهنگستان علوم تاجیکستان از او به نحو شایستهای قدردانی کرده است.
شهربراز- پیش از اسلام و در زمان اسلام تعداد کسانی که در حجاز سواد خواندن و نوشتن داشتند به تعداد انگشتان دست بوده است. بنابراین طبیعی است که هیچ گونه اثر نوشتاری از آنان وجود نداشته باشد.