فریدون جنیدی- از سوی بنیاد فرهنگی دکتر افشار یزدی نامهای به نام « تاریخ و زبان در افغانستان» به چاپ رسید که دری تازه از پژوهش را در تاریخ و فرهنگ مرزی که از دو سدهی پیش «افغانستان» نامیده شد، باز میکند و برخی از پیوندهای آشکار میان مردمان دو سوی این مرز (و گاه سهسوی این مرز) را بازمینماید.
فریدون جنیدی میگوید که با بسته شدن آموزشگاههای پارسیزبان در ازبکستان، فرزندان رودکی سمرقندی در شهرهای سمرقند، بخارا، تاشکند و ترمذ مجبورند زبان ازبکی بخوانند و از خواندن فارسی محروماند.
محمدعلی فروغی: «من چون دوستدار ایرانم و به ملیت ایرانی دلبستگی دارم و ملیت ایرانی را مبنی بر فرهنگ ایرانی میدانم و نمایش فرهنگ ایرانی به زبان فارسی است نمیتوانم دل را به زبان فارسی بسته نداشته باشم.»
در بخارا خانمی ۳۰ ساله مشغول تزیین سفرهای برای فروش زردآلو بود. با دوستی فرانسوی از کنار او میگذشتیم. بعد از کمی گپ و گفت٬ دریافت که ایرانی هستم. پول زردآلوها را نگرفت و گفت که اگر بیشتر پافشاری تمام سرمایهام را در آب رود میریزم. او ادامه داد که اینجا پر از ایرانیتبار است؛ چراکه همهی ما ایرانی هستیم.
«همزباني و بيزباني» نام كتابي به خامهی شيوا و شيرينِ شاعر همروزگار افغانستانی «محمدكاظم كاظمي» است. این کتاب نخستینبار در سال 1382 به چاپ رسید و پس از نایابی آن، در زمستان 1390 بازچاپ شد.
دکتر جلال متینی- ادامهی حیات زبان فارسی در دوران حکومت مهاجمان ترک و ترکمان و … معلول بیفرهنگی آن اقوام از یکسو، و وجود زبان و فرهنگ غنی فارسی از سوی دیگر است. اگر آنان زبانی داشتند که با آن میتوانستند کارهای اداری خود را انجام دهند، بیشک کوششهای صفاریان و سامانیان و حتا فردوسی نیز به جایی نمیرسید و از زبان فارسی از سدهی پنجم هجری به بعد کمتر اثری بر جای میماند.
مسعود لقمان: «آموزشِ زبانِ مادری»، در کنارِ زبانِ فارسی که زبانِ رسمی، دیوانی، ملی و تمدنی است، خواستهای است که میتواند ازسویِ همگان پیگیری شود لیک «آموزش “به” زبانِ مادری» و زدودنِ زبانِ فارسی از سامانۀ آموزشی واژگونهی نصِ صریحِ قانونِ اساسیِ جمهوریِ اسلامیِ ایران و همچنین مؤلفههای وحدتبخشِ ایرانیان است.
زندهیاد فریدون مشیری- زادگاه مهر بود و مهرآیین کشوری / چون درخشان گوهری در پهنهی پهناوری / جای جا، در سرزمینهای فراخش / مردمانی پاکجان / گونهگون آیین و دین /
گونگون آداب، اما یک زبان / پارسی، جانمایهی همبستگیشان بود / همزبانی چهرهساز زندگیشان بود
دکتر جلیل دوستخواه- بر ماست که درهمهی کاربُردهای زبان، بیشترین دقّت را به خرج دهیم و از هرگونه آشفتهکاری و بیبند و باری در گفتار و نوشتار خودداری ورزیم و از راه دادن تعبیرها و ترکیبهای بیگانه با ساختار و هنجار زبان به بافت آن و عرضهداشت گفتارها و نوشتارهای درهم جوش و ملقمهوار بپرهیزیم.
دکتر جلیل دوستخواه در این یادداشت میگوید که «چشمداشت ما از خواهران و برادرانمان در تاجیکستان، اینست که تاریخ و فرهنگ و زبان مشترکمان را فدایِ گرایشها و رویکردهای روزمرّهی سیاسی نکنند.»