درباره‌ی نامِ «پارسی‌انجمن»

پارسی‌انجمن: گروهی از خوانندگانِ «پارسی‌انجمن» درباره‌ی نامِ انجمن و چراییِ پیش‌افتادنِ گزارواژه^(صفت) (پارسی) بر نام‌واژه (انجمن) در این نام پرسیده‌اند.

در پاسخ باید گفت که نامِ «پارسی‌انجمن» آمیخته‌ای از «پارسی» و «انجمن» است، و همان‌گونه که رفت، نخستین گزارواژه و دومی نام‌واژه باشد. در زبانِ پارسی، همچون زبانِ پارسیگ (پهلوی)، گزارواژه ‌تواند پیش یا پس از نام‌واژه‌‌یِ وابسته‌اش آید. در نوشته‌های پارسی و پارسیگ نمونه‌ها بس فراوان‌اند، آن‌سان که در شاهنامه ـ که سرِ سخنِ پارسی است ـ گزارواژه بیشتر پیش از نام‌واژه آید. نمونه‌هایی چند (از شاهنامه‌ی چاپِ بروخیم^۱):

همی داشتم چون یکی «تازه‌سیب» | که از باد ناید به من بر نهیب (۱/۱۰)

مر او را ز «دوشیدنی‌چارپای» | ز هر یک هزار آمدندی بجای (۱/۲۸)

بدان «تیززهرآب‌گون‌خنجر»ش | همی کرد چاک آن «کیانی‌بر»ش (۱/۹۰)

تو نیز ای بخیره «خرف‌گشته‌مرد» | ز بهر جهان دل پر از داغ و درد (۱/۹۰)

«فروزنده‌میغ» و «برآرنده‌تیغ» | به جنگ اندرون جان ندارم دریغ (۱/۱۲۹)

«گراینده‌گرز» و «نماینده‌تاج» | فروزنده‌ی ملک بر تخت عاج (۱/۱۳۰)

«گراینده‌گرز» و «گشاینده‌شهر» | ز شادی به هر کس «رساننده‌بهر» (۱/۱۹۴)

«نشاننده‌شاه» و «ستاننده‌گاه» | روان گشته فرمانش چون هوروماه (۱/۲۳۷)

تو خون برادر بریزی همی | ز «پرورده‌مرغـ»ـی گریزی همی (۱/۲۸۲)

که هر کس که تخم جفا را بکشت | نه «خوش‌روز» بیند نه «خرم‌بهشت» (۱/۱۰۰۰)

نگه کن که ز این «بیهده‌کارکرد» | چه آید به پیشت به روز نبرد؟ (۲/۵۰۰)

بد آگاهی آورد از پور من | از آن نامور «پاک‌دستور» من (۴/۱۰۹۶)

چنان‌بد که در پارس یک روز تخت | نهادند زیر «گل‌افشان‌درخت» (۶/۱۴۴۷)

کتایون بشد با پرستار شست | یکی دسته‌ی «تازه‌نرگس» به دست (۶/۱۴۵۷)

گشاد آن در گنج «پرکرده‌جم» | بداد او سپه را دو ساله درم (۶/۱۵۱۳)

تو دانی که این «تابداده‌کمند» | سر «ژنده‌پیلان» درآرد به بند (۶/۱۶۵۶)

سر «تنگ‌تابوت» کردند خشک | به دبق و به قیر و به موم و به مشک (۶/۱۷۹۵)

ببخشید «کرده‌گناه» ورا | ز زنگار بزدود ماه ورا (۷/۱۹۷۱)

چو روزی به شادی همی بگذرد | «خردمندمردم» چرا غم خورد؟ (۷/۲۱۴۹)

گزارواژه پیش از واژه‌ی انجمن:

فرستاده گیو است و پیغام من | به دستوری نامدارانجمن (دهخدا، درآیه‌ی انجمن)

با نشانه‌ی پیوندگر:

تویی «کرده‌ی کردگار» جهان | شناسی همی آشکار و نهان (۱/۱)

پسر گر به نزدیک تو بود خوار | مر او هست «پرورده‌ی کردگار» (۱/۱۳۷)

چو «پیوسته‌ی خون» نباشد کسی | نباید بر او بودن ایمن بسی (۲/۳۸۹)

کسی کو بود «سوده‌ی روزگار» | نباید به هر کارش آموزگار (۵/۱۱۶۱)

زبانِ پارسیگ نیز چنین است و در آن گزارواژه ‌تواند پیش یا پس از نام‌واژه‌‌یِ وابسته‌اش آید. نمونه‌ها نیز فراوان‌اند، لیک چند نمونه از دینکردِ سوم، نوشته‌ی ترفان و گزارشِ چترنگ و نهشِ نیواردشیر^۲:

«veh dēn» به چمِ «دینِ به»:

Dk iii, M 47 abar x^vadāyīh ud dēn az nigēz ī “veh dēn”.

«nōg dīdēm» به چمِ «نودیهیم (= دیهیمِ نو)»:

^TM 31 II āmad nōg farrah, “nōg dīdēm” ud peymōg ī brāzāg az vahman ud bay hamōzāg ō pēš tō, x^vadāy.

«nēk jahišn» به چمِ «بختِ نیک»:

VC 33 vazurgmihr ī bōxtagān abar avēšān sālār kird ud rōzgār-ē vizīdag ped “nēk jahišn” ud yazdān.

پی‌نوشت:

۱. نمونه‌ها برگرفته از نبیگِ^(کتابِ) «شاهنامه و دستور» نوشته‌ی محمود شفیعی است. برایِ آگاهیِ بیشتر بدان درنگرید:

شفیعی، محمود (۱۳۷۷)؛ شاهنامه و دستور یا دستورِ زبانِ فارسی برپایه‌ی شاهنامه‌ی فردوسی و سنجش با سخنِ گویندگان و نویسندگانِ پیشین؛ چاپ دوم؛ دانشگاه تهران.

برایِ نمونه‌هایی دیگر، جدا از سروده‌ها و چامه‌ها، بنگرید به:

ناتل خانلری، پرویز (۱۳۶۵)؛ تاریخِ زبانِ فارسی؛ سه پوشینه؛ نشر نو؛ پوشینه‌ی سوم، رویه‌ی ۱۶۴.

۲. نمونه‌ها برگرفته از نبیگِ «زبانِ پارسیگ (پهلوی): دستورِ زبان، واژه‌سازی و واج‌شناسی» است. برایِ آگاهیِ بیشتر بدان درنگرید:

اشه، رَهام. زبانِ پارسیگ (پهلوی): دستورِ زبان، واژه‌سازی و واج‌شناسی، پارسی از: مریم تاج‌بخش و بزرگمهر لقمان، خردنامگِ ۳، چاپِ نخست. تهران: کتابِ سده، زمستانِ ۱۳۹۷.

آگاهی: برای پیوند با ما می‌توانید به رایانشانی azdaa@parsianjoman.org نامه بفرستید. همچنین برای آگاهی از به‌روزرسانیهای تارنما می‌توانید هموند رویدادنامه پارسی‌انجمن شوید و نیز می‌توانید به تاربرگ ما در فیس‌بوک یا تلگرام یا اینستاگرام بپیوندید.