شهربراز
در زمینه‌ی واژه‌سازی علمی و فنی نیاز به گسترش دامنه‌ی واژگان زبان پارسی کنونی داریم. نه تنها واژگان بلکه باید وند (پیشوند و پسوند)های بیشتری را هم به دستگاه واژه‌سازی بیافزایم. وگرنه مجبور می‌شویم که برای چند پیشوند به کار رفته در واژه‌های بیگانه، یک پیشوند پارسی را به کار ببریم.
واژه‌ی «فرا» در فرهنگ دهخدا و در برخی کاربردهای آن در ادبیات پارسی به تنهایی معنای «نزدیک و به سوی» دارد. نمونه از حافظ:
سر فرا گوش من آورد و به آواز حزین
گفت ای عاشق دیرینه‌ی من خوابت هست؟
در حالت پیشوندی «فرا-» به معنای «آن سوی…/ پس از … / بالاتر از ..» به کار می‌رود؛ اما به نظر می‌رسد این روزها پیشوند «فرا-» پیشوند دوست‌داشتنی عده‌ی زیادی شده است و برای هر چیزی و هر کاری از «فرا-» استفاده می‌کنند. در زیر چند نمونه را می‌آورم:
– فرامدل در برابر meta-model
– فرادانش در برابر meta-knowledge
– فرامتن در برابر hypertext
– فراروانشناسی در برابر para-psychology
– فراواقع‌گرایی در برابر surrealism
– زبانشناسی فرازمانی در برابر diachronic linguistics
حال آنکه بر پایه‌ی پیشنهادهای دکتر محمد حیدری ملایری و دکتر میرشمش‌الدین ادیب سلطانی باید از پیشوندهای زیر استفاده کرد:
– برای meta: پیشوند «مَتا-» از پارسی باستان و همریشه با پیشوند یونانی
– برای para: پیشوند «پارا-» یا «پَرا-» از پارسی باستان
– برای hyper: پیشوند «هیپر-» وام از یونانی با تلفظ فرانسوی. پیشنهاد من: اَپَر از ایرانی باستان و پارسی باستان
– برای over: در معنای «بیشتر» (مانند overestimate) پیشوند «بیش-»
جالب آنکه در زمینه‌ی کارهای مالی نیز در برابر over-the-counter («روی پیشخوان») از اصطلاح «فرابورس» استفاده می‌شود. گفتیم که معنای پیشوند «فرا-» یعنی «آن سوی» حال آنکه این نوع بازار سهام در ایران برای سهام شرکت‌هایی است که هنوز وارد «بورس اصلی» نشده‌اند و «پیش از» ورود به آن مرحله‌اند که در بورس رسمی معامله شوند. یا با تعریفی دیگر «سهام شرکت‌هایی که بیرون از بازار بورس اصلی و به طور مستقیم بین افراد معامله می‌شود.» بنابراین «فرابورس» کاملا غلط است!
اصطلاح دیگری که به تازگی با پیشوند دوست‌داشتنی «فرا-» ساخته شده است «فرادرمانی» است که نمی‌دانم در برابر چه واژه‌ی انگلیسی ساخته شده است. اگر برابر homeopathy باشد که اشتباه است؛ زیرا این روش به معنای «هماننددرمانی» است که در زبان عربی برای آن «معالجة المثلیه» را ساخته‌اند. اگر هم برابر انگلیسی ندارد و نوواژه‌ای در پارسی است باز از نظر مفهومی و دستور واژه‌سازی به نظر من اشتباه است.
جستارهای وابسته
چند پیشنهاد برای بهبود فرهنگ دهخدا شهربراز- بی‌گمان، فرهنگ دهخدا یکی از آثار سُترگ زبان پارسی است و شادروان علی‌اکبر دهخدا حق بزرگی بر گردن تمام پارسی‌گویان و پارسی‌نویسان دارد؛ اما آنچه امروزه به صورت فرهنگ دهخدا در دست ماست، مانند هر کاری که در گذشته انجام گرفته است، ایرادهایی دارد که گاهی برای کارهای پژوهشی و زبانشناسی مشکل می‌سازد. در این جستار به چند مورد به کوتاهی […]
عبدالله: زبانی به نام «تاجیکی» وجود ندارد (بخش نخست) اسفندیار آدینه با صفر عبدالله، دانشمند تاجیک، درباره هویت ایرانی و تاجیکی گفت‌وگو کرده است. عبدالله بر این باور است که جز فارسی، ما زبانی نداریم و در جایی که سخن از زبان می‌رود، زبانی به نام «تاجیکی» وجود ندارد و این تعبیری است که استالین و یارانش به ملت ما بار […]
آسیب‌شناسی جنبش پارسی‌گرایی احمد کسروی: «جنبش زبان فارسی که نتیجه کوششهای چندین کسان است یگانه آسیب آن همانا بی‌مایگی نویسندگان و تندروی ایشان می‌باشد. ... برای جلوگیری از این آسیب باید ازیکسو کار را با شکیبایی و آرامی پیش برد و ازسوی دیگر، کتابهای باستان را که ازجمله آنها کتابهای پهلوی است دردسترس نویسندگان گذاشت.» […]
بارگیریِ «نخستین دستورِ» پرتو پارسی‌انجمن: «نخستین دستور» نوشته‌ی ابوالقاسم پرتو است که پارسی‌دوستان او را با نبیگِ سه پوشینه‌ای «واژه‌یاب» می‌شناسند.
پرتو درباره‌ی آن چه او را برانگیخت تا این دستور را به پارسیِ سره نویسد، نوشته است: «زبانِ فارسی برایِ آن که درست گفته و و درست نوشته شود، ابزارهای خودی می‌خواهد. با «مصدرِ مرخم» و «صیغه‌های مبالغه» و ... نمی‌توان […]
خانلری از دریچه‌ی الهی زنده‌یاد دکتر صدرالدین الهی: با درود و احترام و سلامی که برای دکتر پرویز ناتل خانلری دارم، مردی در ارتفاع بلعمی، ابونصر کندری، صاحب بن عباد، خواجه نظام‌الملک طوسی، خواجه نصیرالدین طوسی و قائم‌مقام فراهانی، وزیری دبیر و دبیری بزرگ. که باز خواهد ماند و باز با فاصله گرفتن از او قیمت قضاوت‌های صاف‌تر از بلور او را تاریخ و فرهنگ ما خواهد […]
تُنُک شدن زبان عباس سلیمی آنگیل: بهره‌گیری از واژه‌های بیگانه گاهی به مرگ واژه‌های زبان فارسی می‌انجامد و گاهی هم آنها را از تک‌وتا می‌اندازد. واژه‌ی «ریلکس» امروزه به جای واژه‌های «خون‌سرد» ، «خویشتن‌دار»، «آرام»، «چیره» و... به کار می‌رود. همچنین، کارواژه‌ی «ریلکس کردن» جای «آرمیدن» و «آسودن» و ... را گرفته است؛ همانند رخدادی که پیش‌تر برای «خرسند» […]
فرادرمانی اصطلاحیه که بیماریهایی که با دانش درمان نمیشه رو درمان میکنه(به گفته خودشون)مثل بیماری های روانی و…
و منظورشون اینه که بالاتر از درمان عادی یا آنسوی درمان عادی یا بهتر از درمان عادی و برابر بیگانه نداره پس به نگر من درست انتخاب شده
درود یاشار . پس در این صورت باید فرا عادی درمانی باشه ؛ فرا درمانی از دید من هم نادرسته چون به هر حال، درمان در اون هست. سپاس
سلتم وسپاس؛
به نظرم لازم است هم فرهنگستان وهم اساتید محترمادبیات پارسی, درگفتمان سازی پیرامون واژه گزینی و واژه پردازی کارجدی انجام دهند وهم دراین زمینه ازغنای گویشهای فرعی زبان پارسی بیشتر استفاده کنند و وام بگیرند
دکتر محمد رضا احمدی- راهبردنگار(همین واژه راهبرد نمی دانیم چقدر درست ومناسب است؟!!)