دسته: ریشه‌شناسی

شهربراز: نام دانه‌ی «برنج» از ریشه‌ی سانسکریت «وریهی-ز» (vrihi-s) است که در پارسی کهن به گونه‌ی «بریزی» (brizi) و در پارسی میانه به گونه‌ی «برینج» (brinj) و در پارسی دری/ نو به گونه‌ی «برنج» و در پشتو به گونه‌ی وریزه (vrize) درآمده است. در پارسی دری به ریخت «کُرَنج» و «گُرَنج» هم آمده است.

پارسی‌انجمن: «اوستا» کهن‌ترین نوشته‌ی بر جای مانده از زبانهای ایرانی باستان به شمار می‌آید که دربردارنده‌ی هزاران واژه در زمینه‌ی آیین و فرهنگ و دانش ایرانیان باستان است. با نگر به آنچه از اوستا بر جای مانده و گزارشها و گواهیهایی که به دست ما رسیده روشن است که این زبان کهن از نگر دانشی نیز در جهان باستان درخور نگرش بوده است. فرجام‌آهنگ پژوهش زیر آشنایی با ریشه‌شناسی چند واژه‌ی پزشکی است که در اوستا و زبانهای ایرانی باستان به کار رفته‌‌اند.

پارسی‌انجمن: جستار زیر دربردارنده‌ی چهار یادداشت جداگانه درباره‌ی چند واژه و گزاره‌ی پارسیگ[=پهلوی] است. یادداشت نخست به واژه‌ی «فراوان» می‌پردازد. یادداشت دوم گردانش و گزارش بندی از نوشتارگان مانوی است. یادداشت سوم درباره‌ی چمهای[=معنی] گوناگون «سخن» است و اینکه چگونه سخن از «گفتار» به «کار» در شاهنامه دگرش چمی یافته است. واپسین‌یادداشت هم درباره‌ی واژه‌ی «قهرمان» است و اینکه چگونه این واژه از پارسیگ به عربی رفته است.

پارسی‌انجمن: برای گردآوری داده‌های ارزنده از فرهنگ و زبان و ادب ایران باستان، میانه و نو جستارهای گوناگونی میان سالهای ۱۸۹۵ تا ۱۹۰۴ از سوی دانشمندان ایرانشناس بنام و استادان برجسته‌ی فرهنگ و زبانهای آریایی نوشته و چاپ شد که با نام «بنیاد دانشهای وابسته به زبانهای ایرانی»[=اساس فقه‌اللغه ایرانی] شناخته می‌شود و ارزش دانشی آنها تا به امروز زبانزد استادان فرهنگ و زبانهای ایرانی است. نبیگ «تاریخچه‌ی واجهای ایرانی» بخشی از همین پژوهشهاست که پس از سدواندی سال دکتر واهه دومانیان آن را به پارسی گردانده است.

پارسی‌انجمن: در این جُستار دکتر کامران کسائی برآن است تا نمونه‌هایی از واژه‌های پارسیِ پرکاربردی را که امروزه آگاهانه یا ناآگاهانه عربی پنداشته می‌شوند و در گفتار و نوشتار بیشتر به شیوه‌ی واژه‌های تازی و ساختار آن زبان با آنها رفتار می‌شود بررسد و نیز برنماید که این واژه‌ها اگرچه به نگر عربی می‌آیند لیک ریشه‌ی پارسی دارند. وی همچنین روندی را که به عربی پنداشته شدن این واژه‌ها انجامیده می‌شناساند.

شهربراز: امروزه بیشتر در زبان پارسی گاه‌های خوراک‌ِ روزانه را «صبحانه» و «ناهار» و «شام» می‌گوییم، ولی در بسیاری از شهرها و نیز گویش‌ها نام‌های دیگری هم به کار می‌رود. در اینجا چند نام (ناشتایی، چاشت، ناهار و شام) را برمی‌رسم.

پارسی‌انجمن‌: دانش ریشه‌شناسی با واژه سروکار دارد و شاخه‌ای از زبانشناسی تاریخی به شمار می‌آید. در جستار «ریشه‌شناسی و زبان فارسی» دکتر احمدرضا قائم‌مقامی به ابزارهای ریشه‌شناسی می‌پردازد و اینکه ریشه‌شناس به چه چیزهایی باید ابزارمند باشد و چگونه باید آواشناسی و دگرگونیهای آوایی و همچنین دگرگونیهای معنایی و پیکره‌ی زبانی را در نگر آورد و همچنین توانایی شناخت وام‌واژه‌ها را داشته باشد.

«فرهنگ ساختاری واژگان پارسی»‌ که فرهنگِ الفبایی ریشه‌ها و وندهای زبانِ پارسی به شمار می‌آید، در دو پوشینه به پارسی سره فراهم گردیده‌است. پوشینه‌ی یکم، یا خودِ فرهنگ، به سامانِ الفبایی است. نکته‌ها و گزارشها و پیش‌آگاهیها و راهنماییهای بایسته نیز در پوشینه‌ی دوم یا پیوستها آورده شده است.