واژه‌های پارسی در فرهنگ عثمانی-فرانسه

نمونه‌ای از خط و زبان ترکی عثمانی

در این جُستار برخی از واژگان فارسی رایج در زبان ترکی عثمانی معرفی شده که با اندوه باید گفت در ایران به فراموشی سپرده شده‎اند. شایان توجه است که شماری از این واژگان هنوز هم در زبان ترکی عثمانی کاربرد دارد.

خواننده‎ گرامی توجه داشته باشد که ادعای تاثیر‎پذیری ژرف زبان عثمانی از زبان فارسی نه از سوی یک ایرانی، بلکه از سوی نویسنده‌ی فرانسوی واژه‎نامه عثمانی-فرانسه گفته شده است.

واژه‎نامه‎ی عثمانی به فرانسه (Tunr From cais)، در سال 1873 چاپ شده و در پیشگفتار آن آمده است:

« … دستنویس اولیه‎ی فرهنگ عثمانی- فرانسه، کار «گی‎فر» است که منشی و مترجم شاه‎پیشین (لویی شانزدهم) فرانسه در زبان‎های شرقی بود. در سال 1811 که دولت فرانسه همسایه ایالات تحت فرمان عثمانی بود، دستگاه حکومتی ناپلئون نیاز شدید به یک فرهنگ عثمانی- فرانسه احساس می‎کرد. به ویژه وزیر امور خارجه وقت دولت فرانسه علاقه‎ی ویژه‎ای به انتشار این فرهنگ از خود نشان می‎داد.

زبان ترکی در اصل خیلی ساده و فقیر بوده است؛ اما به تدریج با استفاده از منابع ارزشمند زبان‎های عربی و فارسی غنی شده است. نویسندگان عثمانی از گذشته از واژگان این دو زبان بهره جسته‎اند. به طوری که بدون گزافه گویی می‎توان گفت که سه‌چهارم زبان عثمانی‎ کنونی از دو زبان نامبرده تشکیل شده است. از این رو، فرهنگی که بتواند مورد بهره‎برداری «قدیمی‎تر»ها و «جدید»‎ترها قرار گیرد، باید بخش‎های زیر را در بر گیرد:

1ـ همه‎ی واژه‎های ترکی اصیل.

2ـ اصطلاحات محدود خارجی که به صورت ترکی درآمده و در گفت‌وگوی‎های روز‎مره از آن بهره‎گیری می‎شود.

3ـ همه‎ی واژه‎های عربی و فارسی که به دلیل غنای زبان‎ آن‎ها نویسندگان، آن‎ها را در زبان خود [عثمانی] وارد کرده و از آن استفاده می‎شود.

به این موارد، باید فعل‎های ابتدایی و واژه‎های رایج فارسی را اضافه کنیم و …»

اینک برخی از واژه‎های فارسی که از فرهنگ مورد اشاره برگرفته شده، با شرحی کوتاه در مورد معنای آن‎ها را بخوانید:

رنک:  بزکوهی

سخن‎گذار: حاضر جواب

خجست: نام آوایی در موسیقی

خجیر: لذیذ

رزوان:  باغ انگور (و واژه‎ی رضوان در عربی به معنای بهشت نیز از این واژه گرفته شده است)

رزه: طناب چادر

آب‌گذر:  کانال

آب‌کار: سقا

آب‌دست:  وضو

پیلوچوب:  مسواک

ابزاردان:  جعبه‎ی عطر و ادویه

آبک: جیوه

پرندوش: پریشب

پرواسیدن: لمس کردن

پرواش: انکار

خانه‌پر و سایه‎پرور: خانه‏زاد

بر و فرود: در بالا و پایین، سوار شدن و پیاده شدن

بروشک:  گرد (پودر)

برهیخته: فرهیخته

برهیختن: دانش آموختن

پرهون:  دایره‎ای که وسیله‎ی پرگار کشیده شده باشد، دایره خورشید، دایره

پری‎دار: شعبده‌باز

پریر:  دیروز

پریرسال: پارسال

تارچوبه: مارچوبه

تارم: یک اشکوب از خانه و داربست

تاره: نوعی کلبه‏ی چوبی، تار موسیقی، نخ پنبه‎ای

دو کارد: قیچی بزرگ خیاطی، قیچی برای چیدن پشم گوسفند (این واژه در زبان فارسی امروزی برای قیچی ویژه‏‎ی چیدن پشم گوسفند، کاربرد دارد.)

جامکی:  قواره پارچه

… »

و ده‌ها هزار واژگان دیگر.

برگرفته از تارنمای پژوهشکده‌ی آذرپادگان

جستارهای وابسته

  • بارگیری کتاب «زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی»بارگیری کتاب «زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی» «زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی» کتابی پژوهشی است نوشتۀ دکتر محمدامین ریاحی. این کتاب نخستین‌بار در سال ۱۳۶۹ در تهران چاپ شده‌است.
  • نفوذ زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانینفوذ زبان و ادبیات فارسی در قلمرو عثمانی زنده‌یاد دکتر محمد امین ریاحی: زبان فارسی در آسیای صغیر چندین سده زبان رسمی بود و طبقۀ مبرز بدان سخن می‌گفتند و شعر می‌سرودند و کتاب می‌نوشتند. نامه‌نویسی به فارسی بود، وعظ و تدریس به فارسی بود، و در آن دیار، هزاران نسخه از متن‌های فارسی را استنساخ کرده‌اند. این‌ها همگی اسناد گویایی از نفوذ زبان فارسی در آن سرزمین است. نفوذ فارسی منحصر […]
  • زبانِ آذربایجان در گذرِ زمانزبانِ آذربایجان در گذرِ زمان پارسی‌انجمن: «زبانِ آذربایجان در گذرِ زمان» نوشته‌ی پژوهنده‌ی آذربایجانی دکتر عباس جوادی است. جوادی در تبریز زاده شد و، پس از دانش‌آموختگی از دبیرستانِ فردوسیِ تبریز و دانشگاهِ آنکارا، دکترای خود را در رشته‌های زبانشناسی، خاورشناسی و زبان و ادبِ آلمانی از دانشگاهِ کلن گرفت. ایشان در این نبیگ به سد پرسشِ همگانی درباره‌ی تاریخ و فرهنگ و […]
  • اورتایلی: برای ما ترکان فرهنگ و تمدن ایران مرتبه یونان برای اروپا را دارداورتایلی: برای ما ترکان فرهنگ و تمدن ایران مرتبه یونان برای اروپا را دارد ایلبر اروتایلی، تاریخ‌نگار و ترک‌شناس نامدار ترک، در سخنرانی‌ای در دانشگاه ازمیر به جایگاه فرهنگ ایرانی در ترکیه و پیوندهای زبان و فرهنگ و شهرآیینی ایرانی و زبان و فرهنگ ترکی پرداخت و گفت: «تاریخ گذشته‌ی ایران در دنیا جایی مستثنا دارد. فرهنگ ترکی و زبان ترکی نسبت به فرهنگ ایرانی یک فرهنگ روستایی است. ایران استاد ما است و ترکان در خدمت […]
  • رفعت یالچین: بسیاری از واژه‌های ترکی از فارسی گرفته شده‌اندرفعت یالچین: بسیاری از واژه‌های ترکی از فارسی گرفته شده‌اند رفعت یالچین بالاطه (دانشگاه اژۀ ازمیر): ازآنجایی‌که ترکیه کشوری مسلمان بود، دین باعث ورود زبان عربی به ترکیه شد اما در مقایسه با زبان فارسی، تأثیر زبان عربی محدود است. بسیاری از واژه‌هایی که در نوشتن شعر و نثر ترکی به کار برده می‌شوند، از فارسی گرفته […]
  • بارگیری «زبان آذربایجان و وحدت ملی ایران»بارگیری «زبان آذربایجان و وحدت ملی ایران» پارسی‌انجمن: ناصح ناطق در زبان آذربایجان و وحدت ملی ایران به زبان کهن آذربایجان، آذری، که پیش از ترکیْ زبان آذربایجانیان بود، پرداخته و دنباله‌ی پژوهش‌های زنده‌یادان احمد کسروی، یحیی ذکاء، عبدالعلی کارنگ و منوچهر مرتضوی را پی گرفته است. گفتنی است که همه‌ی پژوهشگران نامبرده که در زبان باستان آذربایجان پژوهیده‌اند خود […]

1 دیدگاه فرستاده شده است.

  1. در این جستار به واژگانی اشاره شده که اکنون در خود پارسی کاربری ندارند. چه خوب است به واژگان آشناتر پارسی که در ترکی استانبولی وجود دارند نیز پرداخته شود. واژگانی چون گناه.

دیدگاهی بنویسید.


*