Кишвари кунунии Тоҷикистон бахше аз сарзаминҳои эронии куҳанбунёди Фарозрӯд (Фарорӯд, Варорӯд, Варазрӯд) бо пешинаи ҳазоронсолаи забони форсӣ ва фарҳанги муштарак бо дигар гурӯҳҳои эронӣ, яке аз натиҷаҳои барномаи ёдкардаи русиён аст. Аммо ба рағми ҳамаи ин тамҳидҳо ва бозиҳои ҳадафманд тоҷикон дар ҳамин колбади сиёсии кунунӣ низ – ҳатто бо гунҷонида шудани бахше аз онҳо дар даруни хаткашие номбурдор ба “Узбакистон” – ҳамчунон форсизабонони эронифарҳанганд ва дилу ҷонашон пайванду паймоне ногусастанӣ бо Эрон ва эронӣ дорад.

Фарҳангистони забону адаби форсӣ охирин вожаҳои мусавваби худро дар бахши вожаҳои ҳамагонӣ ва вижа эълом кард. Аз ҷумлаи ин вожаҳо ба “пешниҳода” ба ҷойи “прупӯзол” ва “саросарнамо” ба ҷойи “понуромо” метавон ишора кард.

Маънои “риёзиёти исломӣ” чист? Оё бо ин ҳисоб риёзиёти урупоиёнро ҳам “риёзиёти масеҳӣ” номид? Оё агар дониши Ибни Сино ва Розӣ “пизишкии исломӣ” аст, пизишкии Вилём Ҳорвей ва Ҳенри Грейи инглисӣ ва дигар пизишкони урупоиро ҳам бояд “пизишкии масеҳӣ” хонд? Дар миёни ин риёзидонон ё пизишкони “исломӣ” гоҳ эрониёни зартуштӣ ё яҳудӣ ё масеҳӣ низ дида мешаванд. Оё бояд дастоварди онҳоро аз “пизишкии исломӣ” ҷудо кард? Манзурам он аст, ки ин гуна номгузориҳо ғайриъилмӣ ва гоҳ боғараз аст.

Забони порсӣ аз гаронбортарин, равонтарин, гӯётарин, зеботарин ва барои густариш аз тавонотарин забонҳои ҷаҳон аст. Бадбахтона, ин забони бузургу зебо монанди сарзамини бархостгоҳи он дар Дунбола

Миршоҳӣ муътақид аст, ки марзҳои ҷуғрофиёиву аҳаммияти масоили сиёсӣ боъис шуда, ки мардуми форсизабони кишварҳои Эрон, Афғонистон, Тоҷикистон ва Узбакистон бо таваҷҷуҳ ба доштани забону адабиёти муштарак аз якдигар дур шаванд.

Ҳамон гуна ки медонед, забони гуфтори мардуми Тоҷикистон, забони форсӣ аст ва мардуми ин кишвар форсиро бо чунон лаҳҷаи ширине суҳбат мекунанд, ки бар дилу ҷо менишинад. Аммо мутаассифона, мо иртиботи чандоне бо мардуми Тоҷикистон надорем. Яке аз муҳимтарин далоили ин кор тафовути хатти мардуми кишвари Тоҷикистон бо дигар форсизабонон аст. Тоҷикҳо навиштаи форсиро ҳамчунон бо хатти русӣ менависанд ва иллати онро ҳам бояд дар замоне ҷуст, ки ин кишвар таҳти сайтараи Иттиҳоди Ҷамоҳири Шӯравӣ қарор дошт.

Мир Ҷалолиддини Каззозӣ ба ин пурсиш, ки чиро ба порсии сара сухан мегӯяд, посух дод. Ин устоди забон ва адаби порсӣ, ки ба гуфтаи худаш, ду даҳа аст, ки ҷуз вожагони порсӣ вожае дигар ба кор набурдааст, дар зодрӯзи шасту панҷсолагияш дар гуфтугӯ бо ИСНО (Хабаргузории донишҷӯёни Эрон) ба пурсише, ки бисёре аз дилбастагон дӯст доранд дар бораи он бидонанд, посух дод: Ин ки чаро ҷуз вожагони порсӣ аз вожаҳои забонҳои дигар баҳра намебарад?

Бо он ки шумори вожаҳои арабӣ дар забони порсӣ фаровон аст, вожаҳои бисёре низ аз забони порсӣ ба забони арабӣ роҳ ёфтааст. Дар садаи фарҷомин дониста шуда, ки шумори анбӯҳе аз вожаҳои забони арабӣ аз забонҳои равоманд дар Миёнрӯдони бостон ва забонҳои эронӣ ва ҳамчун порсӣ баргирифта шуда ва сипас баробар бо забони арабӣ дучори дигаршудагиҳои овоӣ шуда ва аз он вожаҳои дигар баргирифта шудааст.

“Афсуни порсӣ”, чомае аз дуктур Ҳусейни Хатибии Нуриро дар инҷо гӯш кунед.