کتابهای برگزیده
Зербинои китоби “Фарҳанги истилоҳоти фалсафа ва улуми иҷтимоъӣ” ба пеш аз инқилоби исломӣ мерасад, ҳангоме ки дар соли 1355 Пажӯҳишгоҳи улуми инсонӣ вожагони фалсафа ва улуми иҷтимоъӣ (баробарниҳодҳои мутарҷимон ва нивисандагони эронӣ)-ро бо гирдоварии Таййибабегуми Раисӣ ва вироиши Дориюши Ошурӣ мунташир ва сипас дар соли 1357 Фарҳанги фалсафа ва улуми иҷтимоъиро вогонд (=мунташир кард).
“Ойини номанигорӣ”, ҳамон гуна ки аз номаш бармеояд, роҳнамоест барои номанигорӣ дар хитоб ба касони гуногун дар ҷойгоҳҳои иҷтимоъӣ ва сиёсии гуногун (монанди шоҳону фармонравоён ва падару бародару фарзанд) ва низ барои рухдодҳои гуногуне (чун пирӯзӣ ё даргузашти наздикон ё барои дархости ёрӣ ба ҳангоми мушкил ва тангдастӣ ва монанди он).
“Вожаҳои форсии арабишуда” фарҳангвораест, ки ба баррасии вожаҳои порсии даруншуда дар забони арабӣ мепардозад ва аз решаҳо ва чигунагии дигаргунии ин вожаҳо сухан мегӯяд. Ин китобро нивисандаи донишманди он, Аддӣ аш-Шер, дар соли 1908-и тарсоӣ дар Бейрут ба чоп расондааст. Аш-шер зодаи 1867 дар яке аз рустоҳои Каркуки Ироқ буд. Ӯ, ки ба забонҳои порсӣ, курдӣ, лотин, фаронсавӣ, арабӣ, ибрӣ, калдонӣ ва туркӣ чира буд, дар Ҷанги Ҷаҳонии Нахуст ба дасти туркон кушта шуд.
Воқеъият он аст, ки забони тозӣ низ чи пеш ва чи пас аз тозиши тозиён ба Эрон дар додуситаде табиъӣ вожаҳои бисёреро аз забони порсӣ вом гирифтааст. Аммо ин вомвожаҳоро чунон дар дастгоҳи дастурии худ гуворда (ҳазм карда) ва бо вижагиҳои забонии худ ҳамоҳанг кардааст, ки бозшинохтанашон гоҳ бисёр сахт мешавад. Барои намуна, вожаҳои “муҳандис” ва “ҳандаса” аз “андоза”-и порсӣ ва вожаҳои “созаҷ” ва “сазоҷа” аз вожаи “сода”-и порсӣ сохта шудаанд.
Саргузашти пурфарозунишеби забон ва фарҳанги эронӣ дар ҳар диёр ҷудо-ҷудо бояд бадиққат мавриди баррасӣ ва шинохт қарор гирад. Ҳосили кор, аз як тараф, риштаҳои дӯстӣ ва пайванди маънавӣ миёни мо ва ҳамсоягони моро устувории бештар хоҳад бахшид. Аз тарафи дигар, чеҳраи фарҳанги ҷаҳонгири дерсоли Эрон, ин пири сарфарози қурун ва аъсорро, тобноктар хоҳад кард. Гавҳарҳои гумшудае ба бозор хоҳад омад, ки таҳқиқ дар онҳо ва баҳраҷӯӣ аз онҳо забону фарҳанги моро ғанитар хоҳад кард ва бар ҷилваю ҷамоли он хоҳад афзуд.
“Фарҳанги ривояти динӣ”, нивиштаи порсӣ аз соли 1023-и яздигирдӣ (1654-и тарсоӣ/милодӣ) аст. Манучеҳри Санҷоно, нивисандаи он, порсиро хуб намедониста ва гӯё барои ёдгирии худ ин фарҳангвораро фароҳам овардааст. Ҳарчанд кори Санҷоно пур аз бадхонӣ ва бадгирӣ аст ва бархе аз вожаҳоро дуруст нахонда ё дуруст андар наёфта, аммо фарҳангҳое аз ин даст нишонгари тародод (суннат)-и фарҳангнивисӣ дар бахше аз густараи шаҳройинии эронӣ (Гуҷарот) ва низ пайванди беҳдинони он паҳна бо забони порсӣ дар се-чаҳор садаи пеш аст.
Дуктур Ҳусйени Озарони Нахаъӣ дар соли 1303-и хуршедӣ / 1924-и милодӣ дар шаҳри Арок зода шуд ва дар Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонӣ дониш омӯхт ва солҳо дар дабиристонҳои Теҳрон ва Караҷ ва Шамирон забон ва адабиёти порсӣ омӯзиш дод ва давраи коршиносии аршад ва дуктурии худро дар Донишгоҳи Теҳрон ба поён расонд ва поённомаи дуктурии худро дар забоншиносӣ ва забонҳои эронӣ гузаронд.
Дар рӯзгори кунунӣ бисёре аз гӯишҳои эронӣ хомуш шудаанд ва бисёре дигар рӯ ба фаромушӣ ниҳода ва ҷои худро ба порсии меъёр ё гӯишҳои дигар додаанд ва дар ин миён фанноварии навин бар шитоби ин раванд афзудааст. Пас ҷо дорад дар ин роҳ гомҳои буланде, то дер нашудааст, бардорем.
Шоҳрухи Маскӯб бар ин бовар аст, ки забони форсӣ ва торихи миллии Эронзамин ду ҳанованд (омил)-и маҳанде (муҳимме) аст, ки эрониёнро аз ҳал шудан дар уммати исломӣ ва низ араб шудан нигаҳ дошт. Ба гуфтаи Маскуб: “Дуруст бар ҳамин ду омил ҳувияти миллӣ ё қавмии худро бино кардем. Яке (торих) пуштвона, тӯшаи роҳ ва такягоҳамон буд ва дигарӣ (забон) шолуда, пойгоҳ ва ҷонпаноҳ, ҳисоре, ки дар он истодем.”
Ҳаёт Неъмат, шоъир ва пажӯҳишгари самарқандӣ, фарҳанге аз вожагони осори Мавлоно Ҷалолиддини Балхиро таҳия карда ва барои чоп ба Вазорати фарҳанги Тоҷикистон супурдааст. Шамсияи Қосим (авоили моҳи декабри 2012) ба дидори ӯ рафта ва дар мусоҳибае аз кору фаъъолиятҳои ӯ дар замони иқоматаш дар Тоҷикистон ҷӯё шудааст.