“Фарҳанги Қаввос”, нивиштаи Фахруддини Муборакшоҳи Қаввос ё Фахруддини Камонгар, аз фарҳангҳои куҳани порсӣ аст, ки дар садаи ҳафтум дар панҷ бахш дар Ҳиндустон нивишта шудааст. Нивисандаи онро бояд поягузори фарҳангнивисӣ дар Ҳиндустон ба шумор овард, чи ба пайравӣ аз ин фарҳанг фарҳангҳои бисёре чун “Дастур-ул-фазл”, “Зуфонгӯё”, “Баҳр-ул-фазоил” ва “Шарафнома” дар Ҳиндустон нивишта шудаанд.
Даврони Сосониён даврони пуршукӯҳи шаҳройинии эронӣ аст. Фарҳанг дар рӯзгори Сосониён ба чунон шукуфоӣ расида буд, ки агар ба жарфӣ ба андешаҳои андешакорони даврони исломӣ, ки бештари онон эронӣ буданд, бингарем, дармеёбем, ки решаҳои ҳамаи ононе, ки хираде рӯшан ва сухане барои гуфтан доранд, ба ин рӯзгор мерасад.
Агар қарор бошад, ки барои телефуни ҳамроҳ истилоҳи “телефуни пӯён” (ё гӯшии пӯён)-ро ба кор барем, бисёре аз мушкилоти забон ва тарҷума ҳал хоҳад шуд. Қабл аз ҳама, бо роиҷ шудани ин истилоҳ вожаи “пӯён” батанҳоӣ метавонад ҷои мубойлро бигирад. Яъне метавон дигар “телефуни пӯён” нагуфт ва фақат “пӯён”-ро ба кор бурд.
Забони порсӣ бо ҳамаи зояндагӣ ва зоёӣ метавонад аз шеваҳо ва намунаҳои вожасозӣ, бавижа дар корвожа (феъл), аз порсиг (порсии миёна) пайравӣ ва баҳраҷӯӣ кунад ва тавоноии худро дар баробари ниёзҳои рӯзона, бавижа дар паҳнаи дониш ва киругӣ (саноъат) бияфзояд. Ин шева метавонад яке аз роҳҳои дурусту баҳинҷори вожасозӣ бошад.
Ёддошти нахуст ба вожаи “фаровон” мепардозад. Ёддошти дувум гардониш ва гузориши банде аз нивишторгони монавӣ аст. Ёддошти севум дар бораи чам (маъно)-ҳои гуногуни “сухан” аст ва ин ки чигуна сухан аз “гуфтор” ба “кор” дар Шоҳнома дигариши чамӣ ёфтааст. Вопасин ёддошт ҳам дар бораи вожаи “қаҳрамон” аст ва ин ки чигуна ин вожа аз порсиг ба ъарабӣ рафтааст.
“Саҳоҳ-ул-фурс” дар шумори фарҳангҳои куҳани порсӣ ва азони садаи ҳаштуми маҳӣ аст. Ин вожанома, ки нивиштаи Муҳаммад пури Нахҷавонӣ аст, дар 25 дару 431 бахш ва 2300 вожа фароҳам шудааст.
Дар ин фарҳанг шуморе вожаҳои сода ва омехтаи сара ҳастанд, ки метавонанд ба кори порсинивисони имрӯз оянд. Барои намуна, вожаҳое ҳамчун “потоба” ба ҳамтоии “кафш” “потоба гушудан” ба ҳамтоии “истироҳат кардан”, “поандоз” ба ҳамтоии “фарш”, ки дар ин фарҳанг омадаанд.
Вақте мебинам, ки бисёре аз ҳамтаборони мо, ки худашон тоҷиканд, вале бо осори гузаштагонамон аз тариқи забонҳои дигар ва бахусус русӣ ошно мешаванд, бовар кунед, нангам меояд. Дигаронро намедонам, вале барои ман нанг ва ъор аст, ки бобои маро бароям дигарон ба забонҳои дигар муъаррифӣ кунанд!