Устод Бадруззамони Қариб бо пажӯҳише дар “Ҳафтпайкар”-и Низомӣ ва нивиштаҳои монавиён ба “ҳафта дар Эрони бостон” пардохтааст. Низомии Ганҷавӣ аз ангуштшумор чомасароёнест, ки пайванди рӯзҳои ҳафтаро бо ҳафт абохтар [=сайёра] нишон додааст. Дар фарҳанги эронӣ якони замон на ҳафта, ки моҳу рӯз аст ва ҳар рӯзи моҳ ба номи минуе хонда мешавад ва торихи ҳар рӯйдод низ бар пояи номи моҳ ва номи рӯз аст, ҳамчун моҳи фарвардин, рӯзи хурдод, зодрӯзи Ашу Зардушт.
Содиқи Ҳидоят на танҳо поягузори достоннивисии навин дар забони порсӣ буд, ки порсигдоне (паҳлавидоне) барҷаста низ ба шумор мерафт, ки нибегҳое чанд аз порсиг ба порсӣ гузорда буд. Вай, ки ҷоне эронӣ ва донише фарох дошт, дар посухи Сайидҳасани Тақизода, ки сухан аз бартарии бакоргирии вожаҳои ъарабӣ дар порсӣ ронда буд, чунин гуфтааст…
Озарӣ пеш аз турктозии туркон ба Эрон ва ҳамагирии туркӣ дар Озарбойҷон гӯиши мардумони Озарободагон будааст, ки ҳануз низ ба гунаҳое аз он дар бархе аз ободиҳои Озарбойҷон сухан гуфта мешавад. Ин гӯиш дар дастабандии забонҳо ва гӯишҳои эронии абохтари душастарӣ (шимоли ғарбӣ) ҷой дорад. Гунаҳои зиндаи ин гӯиш инак “тотӣ” хонда мешавад.
Дар ин ҷустор нивисанда бо баррасии гӯиши шаҳри Ҳирот ва рустоҳои перомунаш дар оғоз вижагии гӯиши ҳиротиро дар санҷиш бо гӯиши кобулӣ барнамуда, ва ҳамзамон, нишонаҳои наздиккунандаи гӯиши ҳиротиро ба гӯиши теҳронӣ нишон додааст. Дар поён, бар пояи вижагиҳои овошиносӣ ва сарфӣ бад-ин бароянд расида, ки гӯиши ҳиротӣ ҷудосон аз гӯиши кобулӣ ва наздик ба гӯиши теҳронӣ аст.
Мирзо Ъалиакбархони Нафисии Нозимулатиббои Кирмонӣ барои гирдоварии ин фарҳанг беш аз 25 сол ранҷ бурд ва фарҳанги вай, ки ба рӯзгори Ризошоҳ чопахш шуд, то пеш аз фарҳанги Деҳхудо бавандатарин фарҳанге буд, ки барои забони порсӣ нивишта шудааст, чи ин фарҳанг дарбардорандаи 158 ҳазору 431 вожа аст, ки дар ин миён 58 ҳазору 879 вожаи он низ яксара порсианд.
Ъабдулҳусейни Нӯшин, нивисанда, пажӯҳанда, ҳунарманд ва бунёдгузори намоиши навин ва ҷаҳонӣ дар Эрон, яке аз чеҳраҳои номдори рӯзгори мо буд. Аз ӯ нибеги арзандаи “Вожаномак” дар гузориши вожаҳои душвори “Шоҳнома” бар ҷой монда, ки дастакалиди гиреҳгушоест дар дасти ҳар пажӯҳандаи “Шоҳнома”-и Фирдавсии бузург.
“Меҳан” вожаест чандинҳазорсола. Дар Авесто, номаи динии ниёкони мо, ки куҳантарин санади катбии Эронзамин аст, ва дар ҷуғрофиё ва торихи мо ва дар адабиёти форсӣ бисёр ба кор рафта, ончунон ки пас аз баршумурдани ин маъхаз хоҳам дид, ки меҳан вожаи .беному нишоне нест, реша ва буни устуворе дорад
Забони порсии кунунӣ, чунон ки медонем, дунболаи забони порсиг (паҳлавӣ) аст ва порсиг низ дунболаи забони порса (порсии бостон). Ин забони порсӣ аз ҳамон оғоз коркарде фароқавмӣ ёфт ва ба гунае табиъӣ забони миёнҷӣ ва меҳании ҳамаи қавмҳои эронӣ шуд. Қавмҳои эронӣ, барканор аз ин ки ба кудом як аз забонҳо ва гӯишҳои эронӣ сухан мегуфтанд, забони форсиро низ ба ъунвони забони меҳанӣ ва миёнҷӣ аз они худ медонистанд.
Дар ин ду ҷустор Аронӣ бар боистагии посдошти Эрон ва густариши забони миллии Эрон пардохтааст ва дар ҷойгоҳи як эронии озарбойҷонӣ посухе кӯбанда ба понтуркистҳои ъусмонӣ додааст. Аронӣ дар “Озарбойҷон ё як масъалаи ҳаётию мамотии Эрон” нивисад: “Озарбойҷон, чунонки аз исмаш пайдо ва ошкор аст, мазҳари оташи муқаддасест, ки рӯшноии фикр ва ҳарорати рӯҳи эрониро дар адвори мухталифа ба ъоламиён нишон дода…”
Забони кирмониён порсии адабӣ аст ва доманаи вожаҳои гӯишии ишон чандон густарда нест. Кирмониён, ҳамчун шерозиён, бахшҳои забардорро ба зер фаро мегӯянд ва дар ҳамсанҷӣ бо порсии Теҳрон, миёни бахшҳои вожа дар Кирмон кашише бештар шунида мешавад. Гузашта аз инҳо, бештари вожаҳое, ки миёни онҳо “о” аст, ба “ав” дигар ва фарогуфта мешавад, ва бар ин поя, гӯиши кирмониён аз гӯишҳои ширину хушоҳанги порсӣ аст.