Ҳушдори дуктур Шафеъии Кадканӣ дар бораи барномаҳои забонии душманон

Порсӣ Анҷуман: Забони порсии кунунӣ, чунон ки медонем, дунболаи забони порсиг (паҳлавӣ) аст ва порсиг низ дунболаи забони порса (порсии бостон). Ин забони порсӣ аз ҳамон оғоз коркарде фароқавмӣ ёфт ва ба гунае табиъӣ забони миёнҷӣ ва меҳании ҳамаи қавмҳои эронӣ шуд. Ба дигар сухан, қавмҳои эронӣ, барканор аз ин ки ба кудом як аз забонҳо ва гӯишҳои эронӣ сухан мегуфтанд, забони форсиро низ ба фарном (ъунвон)-и забони меҳанӣ ва забони миёнҷӣ аз они худ медонистанд ва онро арҷ мениҳоданд.

Дуктур Шафеъии Кадканӣ, устоди барҷастаи забон ва адабиёти форсӣ, бо ишора ба ин воқеъиятҳои торихӣ дар бораи рӯдаррӯ қарор додани забонҳои маҳаллӣ бо забони фароқавмӣ ва меҳании порсӣ ҳушдор медиҳад. Ӯ ёдовар мешавад, ки инглисиҳо чи гуна бо сиёсати пару бол додан ба забонҳои маҳаллие чун урду забони порсиро дар Ҳинд аз миён бурданд ва русҳо чи гуна бо ин сиёсат дар пайи решакан кардани забони порсӣ аз Осиёи Миёна ҳастанд. Тарҳу нақшае, ки фарҷомаш гусасти ҳарчи бештари қавмҳо ва тираҳои эронӣ аз якдигар хоҳад буд.

Нуктаи муҳимми дигар дар суханони ишон ин аст, ки ба ворунаи ончи намоёнда мешавад, аз миён рафтани забони порсӣ ба парвариш ва гуволиш (тавсеъа)-и забонҳои маҳаллӣ намеанҷомад, балки роҳро бар густариши забонҳои истеъмории русӣ ва инглисӣ ҳамвор мекунад. Порсӣ мондааст, зеро ҳамаи қавмҳои эронӣ дар дарозои торих онро ба намояндагӣ пазируфтаанд ва бо нивиштану сурудан бар ин забон ва офариниши шоҳкорҳои бузург онро пурбор ва моявар сохтаанд. Пушт кардан ба забони порсӣ ва такравии забонӣ, яъне рӯёрӯ шудани забонҳои маҳаллӣ ба гунаи так-так ва ҷудогона бо забони инглисӣ ва русӣ. Ва чи касест, ки надонад фарҷоми чунин рӯёрӯие чи хоҳад буд?

Дар зер матни суханони дуктур Шафеъии Кадканӣ ба ҳамроҳи парвандаи шунидории ин суханон оварда шудааст.

Онҷо (Оксфурд) як фарди инглисӣ, ки исмаш, ҳама чизаш инглисӣ буд, ъузви кумпонии Ҳинди Шарқӣ буд, омада, забони форсӣ ёд гирифта ва ба форсӣ шеър гуфта ва шеър дар сабки ҳиндӣ… Шумо то бихоҳед як мисраъи дигареро бифаҳмед… Шумоҳое, ки забони модариятон ҳаст, шумо, ки баъзеҳоятон фавқи лисонс ва дуктури адабиёти форсӣ ҳастед, маҳол аст шеъри Бедилро бифаҳмед. Бедил як манзумаи бисёр-бисёр мунсаҷам ва печидаест, ки кудҳои (code) ҳунарияшро ҳар зеҳне наметавонад инкуд (encode) кунад, ба истилоҳи забоншиносҳо.

Ва ин одам омада ва ба сабки Бедил шеър гуфта ва чи қадр ҷолиб ва ъолӣ… Одам бовараш намешавад, ки ин қадр инҳо… Баъди он, вақте ки мусаллат шуданд, гуфтанд: гӯри бобои забони форсӣ, шумо забони форсӣ бароятон хуб нест. Шумо биёед урдуро, ки як забони маҳаллист, инро бигиред бузургаш кунед ва ҳамин корро карданд. Медонистанд, ки забони форсӣ “Шоҳнома” дорад, “Маснавӣ” дорад, Саъдӣ дорад, Ҳофиз дорад, Низомӣ дорад, метавонад бо Шекспир куштӣ бигирад. Вале забони урду чизе надорад, ки бо Шекспир куштӣ бигирад.

Баъд аз муддате бачаи ҳиндӣ мегӯяд: Гӯри бобои ин забони урду. Ман, ки метавонам Шекспир бихонам, чиро ин шеърҳои заъифу ин адабиёти чи-чи…-ро бихонам? Аслан забонамро инглисӣ мекунам! Чунонки карданд. Бибинед, онҳое, ки рӯи забонҳои маҳаллии мо фишор меоваранд, ки ман оқо ба лаҳҷаи кадканӣ беҳтар аст шеър бигӯям, ӯ медонад чи кор мекунад. Ӯ медонад, ки дар лаҳҷаи кадканӣ “Шоҳнома” вуҷуд надорад, “Маснавӣ” вуҷуд надорад, Низомӣ вуҷуд надорад, Саъдӣ вуҷуд надорад. Ин лаҳҷа вақте ки хеле ҳам бузург бишавад, чаҳор-то достони кӯтоҳ ва ду-се шеъри банди тунбонӣ меросаш хоҳад шуд. Он бача ҳам мегӯяд ман фотиҳаи инро хондам. Ман Шекспир мехонам ё Пушкин мехонам. Алъон шумо фикр мекунед русҳо чи кор мекунанд дар Осиёи Миёна? Дар сарзамини Осиёи Миёна русҳо алъон сиёсаташон ҳамин аст. Ҳар қавмияти кӯчакеро пару бол медиҳанд.

Мегӯянд халқи қазоқ ва…, бигӯед гӯри бобои адабиёти форсӣ ва Саъдиву Ҳофиз. Шумо биёед лаҳҷаи худатонро, мусиқии худатонро… Ва мо бароятон каф мезанем, мо бароятон дупортмон дар Маскав ташкил медиҳем. Мутолеъоти қавми қазоқ ва чиву чи … Он бачаи қазоқ муддате ки хонд, мегӯяд ин забон ва фарҳанги қазоқӣ чизе надорад. Ман Достоюфскӣ ва Чехуф ва Пушкин мехонам. Лермонтуф мехонам. Фотеҳа мехонам бар забон ва фарҳанги миллии худам. Рус мешавад. Забони форсӣ… Ин назари ман нест, ки бигӯед ман як шувинисти форсӣё ҳастам.

Забони форсӣ дар ҳамаи курраи Замин бо рубоъиёти Хайём ва “Маснавӣ”-и Ҷалолиддин ва “Шоҳнома” ва Саъдиву Ҳофизу Низомӣ ва… шинохта мешавад. Шекспир бо он наметавонад куштӣ бигирад. Пушкин бо он наметавонад куштӣ бигирад. Аммо бо он лаҳҷаи маҳаллӣ, ки ташвиқат мекунанд, баъд аз муддате наваи ту, набераи ту, мегӯяд шошидам ба ин забони маҳаллии худам. Ман рус мешавам, инглисӣ мешавам. Шекспир мехонам, Лермонтуф мехонам, Пушкин мехонам. Инро мо ҳеч беҳеш таваҷҷуҳ намекунем. Мо намехоҳем ҳеч забони маҳаллиеро, Худой накарда…, чун ин забонҳои маҳаллӣ пуштвонаи фарҳангии мо ҳастанд.

Мо агар ин забонҳои маҳаллиро ҳифз накунем, бахши аъзаме аз фарҳанги муштаракамонро ъамалан намефаҳмем. Вале ин забони байналақвомӣ, ки қарнҳову қарнҳову қарнҳо ҳамаи ин ақвом дараш мусоҳимат (ҳамкорӣ ва ҳамёрӣ) доранд…, ҳеч қавме бар ҳеч қавми дигаре тақаддум надорад дар сохтани амвоҷи ин дарёи бузург. Мо ба ин бояд хеле бештар аз инҳо аҳаммият бидиҳем. Ҳамин кор алъон дар Осиёи Миёна дорад мешавад, се насл, чаҳор насли дигар бигзарад, бачаҳои қазоқ ва узбаку тоҷик рус ҳастанд (хоҳанд шуд). Алъон мунқатеъ ҳастанд, бо мо ҳеч иртиботе надоранд.

Путин иҷоза намедиҳад ба инҳо, ки хатти ниёконашонро ёд бигиранд. Намехоҳанд “Гулистон”-у “Бӯстон”-и Саъдӣ ва Низомӣ бихонанд, санги қабри падарбузургашонро наметавонанд бихонанд инҳо. (Инглистон) он шибҳиқорраи Ҳиндро ҳам ҳаминтурӣ кард. Аввал забони форсиро аз байн бурд, баъд гуфт: шумо урду бихонед. Урду чи дорад, ки бо Шекспир куштӣ бигирад? Хеле муҳим аст. Мо инро бояд бидонем. Ин забони байналақвомии мо мунҳасир дар форсизабонон нест, ҳамаи ақвом мусоҳиматкунандагон дар халлоқияти ин фарҳанг ва забон ҳастанд.

Барои огоҳии бештар бад-инҷо низ дар нигаред.

Огоҳӣ: Барои пайванд бо мо метавонед ба роёнишонии azdaa@parsianjoman.ir нома бифристед. Ҳамчунин, барои огоҳӣ аз барӯзрасониҳои торнамо метавонед ҳамванди Рӯйдоднома-и Порсӣ Анҷуман шавед ва низ метавонед ба торбарги мо дар Фейсбук ё Телегром бипайвандед.

 این مطلب را به خط فارسی در “اینجا” بخوانید