Тамоми бузургоне, ки ба ин забон нивиштаанд, чи Рӯдакию Фирдавсӣ ва чи Пури Синову Берунӣ, чи Хайёму Мавлавӣ ва чи Ҳофизу Саъдӣ, худро порсизабон медонистанд ва дар саросари ҷаҳон “порсизабон” ба шумор меоянд. Порсӣ забонест, ки имрӯз ҳам бо офаридаҳои тозаи худ мояи ифтихори мост.
“Шоҳнома” корномаи сипанди эрониёни бостон, гаронсангтарин ва пурарҷтарин нивиштаи порсӣ ва яке аз волотарину бузургтарин нивиштаҳои адабии ҷаҳон аст. Ҷуз инҳо, шоҳномахонӣ ва шоҳномапажӯҳӣ роҳе бас ширин аст барои ҳар он кас, ки хостори ошноии жарфпоя бо ториху фарҳанги Эронзамин ва низ порсинивисии баҳанҷору ойинманд аст.
Забони форсӣ забони ҳеч як аз ақвому хурдафарҳангҳои эронӣ нест, балки як забони фароқавмӣ ё миёнҷӣ аст. Фақат мутаъаллиқ ба қавме ба номи “форс” нест ва забони муштарак ва мероси фарҳангиву тамаддунии ҳамаи мардумони Эронзамин ба шумор меояд ва онҳоро ба якдигар пайванд медиҳад.
Дар соли 1327 Сайид Ҳасани Тақизода суханоне дар бораи забони порсӣ ва торихи Эрони Бостон дар Донишкадаи адабиёти Донишгоҳи Теҳрон ронд, ки на танҳо пуштвонае донишӣ надошт, ки сахт ёва ва эронситезона ҳам буд. Суханоне ҳамчун набуди донишу фарҳанг ва адаб дар Эрони Бостон(!) ва…
“Фармонҳои шоҳаншоҳии Ҳахоманишӣ” ганҷинае гаронсанг аз вожаҳои забони ориёӣ ё порсии бостон аст. Забоне, ки порсии имрӯз дунболаи он ба шумор меояд. Ин нибег (китоб) нивиштаи Ралф Норман Шорп, устодёри пешини забонҳои ориёӣ ва порсӣг (паҳлавӣ)-и Донишгоҳи Шероз аст, ки дар соли 1346 нивишта шуда.
Гӯишҳои эронӣ пуштвонае сутург барои забони порсиянд ва агар рӯзе фарҳанге ҳамасӯя барои забони порсӣ нивишта шавад, он фарҳанг бояд бар бунёди фарҳангҳои гӯишҳои гуногуни эронӣ низ бошад. Яке аз ин гӯишҳо гӯиши беҳдинони Язду Кирмон аст, ки худи ишон онро гӯиши “дарӣ” хонанд.
Бузургмеҳри Луқмон: Имрӯза, бештар, забони порсии рӯзгори Ҳахоманишиёнро “порсии бостон” ва рӯзгори пас аз он то фурӯ уфтодани Сосониёнро “паҳлавӣ” номанд, лек порсигӯёни бостон, худ забони хешро чунин намехондаанд. Гӯишварони забони порсии бостон забони хешро порса (pārsa) “порсӣ” ва аиря (airya) “ориёӣ” мегуфтанд.
Акнун чандин сол аст, ки ҳам аҳли фарҳанг, ҳам ҳукуматдорон дар Тоҷикистон зӯр мезананд, ки мақоми пешинаи Наврӯзро барқарор кунанд. Аммо чӣ тавр як кас ҳамзамон ба ду асп савор шавад? Яъне ҷашнҳои миллии пешин ҳамон вақт пурра барқарор хоҳад шуд, ки давлат тақвими миллиро эҳё ва ҷорӣ кунад.
Мо бояд ба хатти хеш баргардем. Ба ҳар қимате, ки бошад. Ин ъузри бадтар аз гуноҳи моро бибинед, ки ҳатто аз забони шоъирони мо, аз забони рӯшанфикрони мо чунин суханоне бармеояд, ки бозгашт ба хатти порсӣ ҳазина дорад! Оқо, яъне шумо ҳозир нестед, ки барои бозгашт ба асли худ, барои пойдории ҷойгоҳи торихии худ ва билохира барои пешрафти фарзандони худ моя гузоред?
Ман ва ҳамзабононам ҷое дар торихи Афғонистон гум шудем. Ман аз қиссаи пурғуссаи порсии дарӣ бо шумо сухан мегӯям. Аз марсияҳое, ки чашмро гирён мекунад ва дилро бирён. Ин сӯзи ҷигарро магар метавон дар пайкари вожаҳо рехт? Вожаҳо медаранду пора мешаванд ва пероҳан бар тани худ хок мекунанд. Вожаҳо лабу даҳонамро месӯзонанд ва гӯё тиккаҳои гудохтаи оташанд дар миёни ангуштонам.