Author: admin

Имрӯза бо тағйиру таҳаввуле, ки дар таркиби қавмию нажодии афрод сурат гирифта, суҳбат аз қавми сараву поки порс ё ҳар қавми дигаре бемаъност. Бад-ин ҷиҳат, ҳар он касро, ки аз нажоди эронисту забони модариаш порсист, мешавад “порс” номид. Садриддин Айнӣ дар соли 1919 ҳеч ибое надошт, ки тоҷиконро “форсиён” биномад ва дар мақолае навишта буд: “Бадбахтона, мо, форсиён, ҳанӯз дар кӯчаи бехабарӣ тамошогарӣ мекунем” (“Танвири афкор”, 1919). Ва “форсиён” барои устод Айнӣ ва бузургони дигари даврон мутародифи вожаи “тоҷик” буд.

Забони “савоҳилӣ”, “своҳӣлӣ” ё “кӣ суоҳилӣ”, ки бумиён ба он “саҳилӣ” мегӯянд, фарогиртарин забони қорраи Офриқост. Ин забон, ки аз шохаи забонҳои бонту аст, аз Шохи Офриқо то Музомбик (Угондо, Кениё, Тонзониё, Зангбор, Руондо, Бурундӣ, Молӣ, Зомбиё, бахшҳое аз Сумолӣ, шимоли Музомбик ва ховари Кунгу)-ро дар бар мегирад. Дар ин забон афзун бар вожаҳое аз дигар забонҳои Офриқо, вожаҳои бисёре ҳам аз забонҳое чун порсӣ, арабӣ, пуртуқолӣ ва инглисӣ дида мешавад.

Дуктур Ҳусйени Озарони Нахаъӣ дар соли 1303-и хуршедӣ / 1924-и милодӣ дар шаҳри Арок зода шуд ва дар Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонӣ дониш омӯхт ва солҳо дар дабиристонҳои Теҳрон ва Караҷ ва Шамирон забон ва адабиёти порсӣ омӯзиш дод ва давраи коршиносии аршад ва дуктурии худро дар Донишгоҳи Теҳрон ба поён расонд ва поённомаи дуктурии худро дар забоншиносӣ ва забонҳои эронӣ гузаронд.

Дар рӯзгори кунунӣ бисёре аз гӯишҳои эронӣ хомуш шудаанд ва бисёре дигар рӯ ба фаромушӣ ниҳода ва ҷои худро ба порсии меъёр ё гӯишҳои дигар додаанд ва дар ин миён фанноварии навин бар шитоби ин раванд афзудааст. Пас ҷо дорад дар ин роҳ гомҳои буланде, то дер нашудааст, бардорем.

Шоҳрухи Маскӯб бар ин бовар аст, ки забони форсӣ ва торихи миллии Эронзамин ду ҳанованд (омил)-и маҳанде (муҳимме) аст, ки эрониёнро аз ҳал шудан дар уммати исломӣ ва низ араб шудан нигаҳ дошт. Ба гуфтаи Маскуб: “Дуруст бар ҳамин ду омил ҳувияти миллӣ ё қавмии худро бино кардем. Яке (торих) пуштвона, тӯшаи роҳ ва такягоҳамон буд ва дигарӣ (забон) шолуда, пойгоҳ ва ҷонпаноҳ, ҳисоре, ки дар он истодем.”

Ҳаёт Неъмат, шоъир ва пажӯҳишгари самарқандӣ, фарҳанге аз вожагони осори Мавлоно Ҷалолиддини Балхиро таҳия карда ва барои чоп ба Вазорати фарҳанги Тоҷикистон супурдааст. Шамсияи Қосим (авоили моҳи декабри 2012) ба дидори ӯ рафта ва дар мусоҳибае аз кору фаъъолиятҳои ӯ дар замони иқоматаш дар Тоҷикистон ҷӯё шудааст.

Забони паҳлавӣ ё порсии миёна наздик ба як ҳазора забони расмии ду хонадони эронии Ашконӣ ва Сосонӣ будааст. Вожаҳои фаровоне аз забонҳои авестоӣ ва порсии бостон ба забони паҳлавӣ расида ва аз онҷо вориди забони порсии нав шудаанд. Ҳамчунон ки сангрезаҳои кафи рӯдхона ҳарчи бештар дар гузари об бошанд, бештар собида мешаванд, вожаҳо ҳам дар дарозои замон ҳарчи бештар ба кор гирифта шаванд, кӯтоҳтар мешаванд. Бар ин поя, дар гузари табиъии вожаҳо аз паҳлавӣ ба порсии нав дигаргуниҳое рух додааст:

Рӯзи одинаи 21 озармоҳ дар Маркази “Биниши нав” филми мустанади “Мехвора” (дар бораи дабираи мехӣ), тозатарин сохтаи Баҳроми Рӯшанзамир, ба намоиш даромад. Ин филм 24-дақиқаӣ ба шиносоӣ ва баррасии раванди дигаргуниҳои хатҳои мехӣ дар даврони бостон мепардозад ва низ нигоҳе ба корҳо ва дастовардҳои як ҷавони ҳамадонӣ ба номи Суҳайли Дилшод дорад, ки устувонаи бобилии Куруши Бузургро ба ҳамон гунаи суннатияш месозад.

Вожасозӣ масъалаест мавридӣ ва сайри забони форсӣ ва вожасозӣ дар ин чиҳил-панҷоҳсола ҳам пуштибони ин муддаъо аст. Ҳукмҳои куллӣ аз ин даст, ки метавон ва бояд дар баробари ҳар вожаи хориҷӣ як вожаи форсӣ гузошт, ҳукмест нодуруст ва нашуданӣ. Ҳукм ба ин ки ба ҳеч ваҷҳ вожа набояд сохт ва вожаҳои хориҷиро ба ҳамон сурат пазируфт, низ ҳукмест нодуруст ва ношуданӣ. Ва ё тасаввури ин ки дар баробари тамоми мафҳумҳо ва номҳои тозаи фарҳанги урупоӣ дар китобҳои куҳан ногузир баробарӣ ёфт мешавад, содаандешона аст.

Бештари мо бо нуфузи забони арабӣ бар забони порсӣ ва вомвожаҳои арабии воридшуда дар забони порсӣ ошноем, аммо шояд надонем, ки забони арабӣ ҳам вожаҳои фаровоне аз забони порсӣ ба вом гирифтааст. Аммо дар фарораванди вомгирӣ чунон вожаҳои порсиро ба ҳам рехта ва аз шакли аслии худ дур карда, ки гоҳе ёфтани вожаҳои порсӣ барои забоншиносон ҳам душвор аст. Пештар дар бораи нуфузи забони порсӣ бар забони арабӣ (ва дар бофтори густардатар, фарҳанги эронӣ бар забон ва фарҳанги арабӣ), аз ҷумла корҳои шодравон устод дуктур Муҳаммади Муҳаммадии Малоирӣ нивиштаам. Дар ин ҷустор ба китобе мепардозам дар бораи вожаҳои порсӣ, ки забони арабӣ вом гирифтааст.