پارسی یاران
Медонем, ки садаи бистум бисёр талху дарднок барои забони порсӣ дар Фарорӯдон буд. Дар ин сада забони порсӣ зарбаҳое бисёр сахт хӯрд, осебҳое бисёр дид ва сусту нотавон гардид. Акнун, дар замони фархундаи Истиқлол, умед аст ончи забони мо дар садаи бистум аз каф дод, дар садаи бисту якум дубора ба даст оварад. Ва шумо бузургворон дар ҷойгоҳи раҳбарӣ ва намояндагии сарзамини ниёкони хирадмандамон бар ин кори бузург тавоноед.
Ҳаким Ъумари Хайём дар оғози «Наврӯзнома» ба порсӣ нивиштааст: «Сабаби ниҳодани Наврӯз он будааст, ки чун бидонистанд, ки офтобро ду давр бувад, яке онки ҳар 365 рӯз ва рубъе аз шабонарӯз ба аввалдақиқаи ҳамал бозояд, ба ҳамон вақту рӯз, ки рафта буд, бад-ин дақиқа натавонад омадан, чи ҳар сол аз муддат ҳаме кам шавад, ва чун Ҷамшед он рӯзро дарёфт, Наврӯз ном ниҳод ва ҷашн ойин овард, ва пас аз он подшоҳон ва дигар мардумон бад-ӯ иқтидо карданд».
Бӯи борон, бӯи сабза, бӯи хок,
Шохаҳои шуста, боронхӯрда, пок.
Осмони обию абри сапед, Баргҳои сабзи бед,
Атри наргис, рақси бод, Нағмаву бонги парастуҳои шод.
Хилвати гарми кабӯтарҳои маст –
Нарм-нармак мерасад, инак, баҳор,
Хуш ба ҳоли рӯзгор…
Устод Салими Найсорӣ аз устодони забон ва адаби порсӣ ва аз ҳофизшиносони баном дар 98-солагӣ даргузашт. Номи Найсорӣ дар торихи адабиёти Эрон бо номи Ҳофиз гиреҳ хӯрдааст, зеро ки пажӯҳишҳои борикбинонаи ӯ даре тоза ба ҷаҳони ҳофизпажӯҳӣ гушуд. Виросте, ки зиндаёд Найсорӣ аз девони Ҳофиз ба даст додааст, дар канори вирости зиндаёд Нотили Хонларӣ аз беҳтарин виростҳои то ба имрӯз чопшудаи девони Ҳофизанд.
Забони порсиг (паҳлавӣ), нивиштаи Раҳоми Аша ба забони инглисӣ, ки соли гузашта барои нахустин бор дар Эрон ба чоп расид, номзади “Китоби сол”-и Эрон шудааст. Аша намунаҳои ин нибегро дар беш аз яксад нивиштаи порсиг (ҳар нивиштаи порсиге, ки то кунун ба дасти мо расида) баргузидааст.
Дабирсиёқӣ бо фарҳанги Деҳхудо 62 сол ҳамкорӣ дошт, ки аз ин миён 9 солаш дар ҳамкорӣ бо худи Алиакбари Деҳхудо сипарӣ шуд, 11 солаш низ дар ҳамкорӣ бо Муҳаммади Муъин ва 42 соли дигараш низ бо Ҷаъфари Шаҳидӣ, ки сипастар ҷонишини Деҳхудо ва Муъин шуд. Мегӯянд, ки агар ёрии донишмандоне ҳамчун ӯ набуд, бегумон кори фарҳанги Деҳхудо саранҷоме намегирифт ва дар миёнаи роҳ ё бо марги Деҳхудо бозмемонд, ва ин бармонди гаронбаҳо барои порсизабонон барҷой намемонд.
‘Аз ъаҷам то порсӣ’, нивиштаи Ҷомии Шакибии Гелонист. Кӯшиши нивисанда дар ин замина поксозии забони нирумандест, ки имрӯза дар Эрон ба кор меравад. Корҳои нивисанда бар пояи забоншиносӣ аст, ки умед меравад ин гавҳари нобро барои пасиниён нигаҳ дорад. Ин пажӯҳиш дар 25 омӯзок ба хонанда омӯхта мешавад ва ҳар омӯзок дорои чаҳор бахш аст. Дар пешгуфтор роҳнамоии овоӣ барои хондани бархе вожаҳои нав оварда шудааст.
Тамоми бузургоне, ки ба ин забон нивиштаанд, чи Рӯдакию Фирдавсӣ ва чи Пури Синову Берунӣ, чи Хайёму Мавлавӣ ва чи Ҳофизу Саъдӣ, худро порсизабон медонистанд ва дар саросари ҷаҳон “порсизабон” ба шумор меоянд. Порсӣ забонест, ки имрӯз ҳам бо офаридаҳои тозаи худ мояи ифтихори мост.
Акнун чандин сол аст, ки ҳам аҳли фарҳанг, ҳам ҳукуматдорон дар Тоҷикистон зӯр мезананд, ки мақоми пешинаи Наврӯзро барқарор кунанд. Аммо чӣ тавр як кас ҳамзамон ба ду асп савор шавад? Яъне ҷашнҳои миллии пешин ҳамон вақт пурра барқарор хоҳад шуд, ки давлат тақвими миллиро эҳё ва ҷорӣ кунад.
Ҳоло агар имрӯз ҷавоне дар Тоҷикистон аз хоб бедор шаваду бигӯяд, ки ҳувийяти иҷтимоъии ман чист? Ман аз назари иҷтимоъӣ кистам? Бигӯям, ту тоҷик ҳастӣ, пас мегӯяд, ки тоҷик кист? Бигӯяд, тоҷик яъне дар Тоҷикистон аст? Пас тоҷиконе, ки дар кишвари Узбакистонанд, киянд? Ва ононе, ки дар Афғонистонанд, киянд?