رویدادها
Ҳамаи бузургони адаби мо пас аз Фирдавсии покзод (ҳамчун Низомию Аттору Мавлонову Ҳофизу Ҷомӣ…) мустақиман ва ё ғайри мустақим аз «Шоҳнома» мояву илҳом гирифтаанд. Аммо дар ин миён шояд ҳич яке ба андозаи Шайх Саъдии Шерозӣ нисбат ба ин абармарди ториху адаби мо иродату ихлоси бузург намоиш надодааст. Саъдӣ «Бӯстон»-ро бар вазни «Шоҳнома» (баҳри мутақориби маҳзуф) суруд ва дар осори дигараш ҳам инъикоси мазмунҳои «Шоҳнома» ба таври қобили мулоҳизае намоён аст.
Ахиран китоби тозае аз Ричорд Фултз, эроншиноси баноми омрикоӣ, таҳти ъунвони “Торихи тоҷикон: эрониёни шарқӣ” дар Мадрасаи мутолеъоти осиёӣ ва офриқоии Донишгоҳи Ландан рӯнамоӣ шуд. Дориюши Раҷабиён, хабарнигори Би-би-сии Форсӣ, гуфтугӯе бо Ричорд Фултз анҷом дод, ки ба торихи шанбеи 21 урдибиҳишти 1398 (11 майи 2019) дар барномаи “Чашмандози бомдодӣ”-и родиюи Би-би-сӣ пахш шуд.
Фарҳоди Раҳимӣ, фарнишини Фарҳангистони донишҳои (раиси Академияи илмҳо)-и Тоҷикистон, ба номаи саргушодаи Порсӣ Анҷуман ба сарриштадорони ин кишвар посух додааст. Ишон дар посух ба дархости Порсӣ Анҷуман, ки «номи дурусту ростини забони тоҷикон, ки «порсӣ» аст, ба расмият шинохта шавад», гуфтаанд, ки донишмандони эронӣ, афғонистонӣ ва тоҷик ҳаргиз «порсӣ/форсӣ», «дарӣ» ва «тоҷикӣ»-ро се забони ҷудо надонистаанд…
Медонем, ки садаи бистум бисёр талху дарднок барои забони порсӣ дар Фарорӯдон буд. Дар ин сада забони порсӣ зарбаҳое бисёр сахт хӯрд, осебҳое бисёр дид ва сусту нотавон гардид. Акнун, дар замони фархундаи Истиқлол, умед аст ончи забони мо дар садаи бистум аз каф дод, дар садаи бисту якум дубора ба даст оварад. Ва шумо бузургворон дар ҷойгоҳи раҳбарӣ ва намояндагии сарзамини ниёкони хирадмандамон бар ин кори бузург тавоноед.
Бӯи борон, бӯи сабза, бӯи хок,
Шохаҳои шуста, боронхӯрда, пок.
Осмони обию абри сапед, Баргҳои сабзи бед,
Атри наргис, рақси бод, Нағмаву бонги парастуҳои шод.
Хилвати гарми кабӯтарҳои маст –
Нарм-нармак мерасад, инак, баҳор,
Хуш ба ҳоли рӯзгор…
Дабирсиёқӣ бо фарҳанги Деҳхудо 62 сол ҳамкорӣ дошт, ки аз ин миён 9 солаш дар ҳамкорӣ бо худи Алиакбари Деҳхудо сипарӣ шуд, 11 солаш низ дар ҳамкорӣ бо Муҳаммади Муъин ва 42 соли дигараш низ бо Ҷаъфари Шаҳидӣ, ки сипастар ҷонишини Деҳхудо ва Муъин шуд. Мегӯянд, ки агар ёрии донишмандоне ҳамчун ӯ набуд, бегумон кори фарҳанги Деҳхудо саранҷоме намегирифт ва дар миёнаи роҳ ё бо марги Деҳхудо бозмемонд, ва ин бармонди гаронбаҳо барои порсизабонон барҷой намемонд.
Дар оғози асри 20 Садриддин Айнӣ ин вазъиятро дарк карда, барои “ЗАБОНИ ПОРСИИ СОДА” (иборае, ки ӯ бисёр истифода мебурд) кору фаъолият мекард. Саид Нафисӣ ва Парвиз Нотили Хонларӣ забони содаи порсиро дар Тоҷикистон писандида, аммо дар ҳеч сурат онро забони бегона дарнаёфта буданд.
Тамоми бузургоне, ки ба ин забон нивиштаанд, чи Рӯдакию Фирдавсӣ ва чи Пури Синову Берунӣ, чи Хайёму Мавлавӣ ва чи Ҳофизу Саъдӣ, худро порсизабон медонистанд ва дар саросари ҷаҳон “порсизабон” ба шумор меоянд. Порсӣ забонест, ки имрӯз ҳам бо офаридаҳои тозаи худ мояи ифтихори мост.
Фарҳангистони забон ва адаби форсии Эрон теъдоди 16 ҳазор вожа ё истилоҳи илмии ҷадидро “барои истифода” дар ихтиёри Кумитеи забон ва истилоҳоти вобаста ба ҳукумати ҷумҳурии Тоҷикистон қарор додааст. Ба гузориши Би-би-сии Форсӣ, Ғуломъалии Ҳаддоди Одил, раиси Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ, рӯзи 5 амурдод дар ин бора хабар додааст.
Китоби “Даргилмодак” аз чаҳор бахш иборат аст: бахши аввал иборат аз суханон ва осори афроди солманд аст, ки қаблан ҳаргиз мунташир нашудаанд; бахши дувум ба ашъори ғиноӣ бахшида шудааст; бахши севум аз намунахои наср (ҳикоёт) иборат аст ва бахши чаҳорум иборат аз зарбулмасалу мақол ва чистонҳост.