Дастрас, на дастрасӣ!

Дуктур Ҷалили Дӯстхоҳ

Роҳёбии “дастрасӣ” (ҷойгузини роиҷ ва нодурусти “дастрас”) ба Луғатномаи Деҳхудо дар марҳилаи вироиш ва бо истинод ба ду корбурди нодуруст баргузида! Бештари мардум имрӯз дастрасиро ба ҷойи дастрас ба кор мебаранд, дар ҳоле ки дастрас масдари мураккабу кӯтоҳкардаи даст расидан аст ва афзудани “ӣ”-и нишони исми масдар (ҳосили масдар) бар он ҳеч гуна тавҷеҳи дастури забонӣ ва забоншинохтӣ надорад ва танҳо ба далели иштибоҳ гирифтани “ӣ”-и баёни ягонагӣ (ваҳдат) бо “ӣ”-и масдарии дар давраҳои ахир роиҷшуда аст. Дар гузаштаи дуртар аз замони мо ҳама ҷо бадурустӣ дастрас ба кор рафтааст. Барои намуна, Фирдавсӣ мегӯяд:

Ба чизе ки бошад маро дастрас,
Бикӯшам, наёрам ниёзат ба кас.

Аммо мутаассифона корбурди нодурусти дастрасӣ дар даврони мо ҳамагир шуда ва бо шигифтизадагӣ мебинем, ки ин иштибоҳ ҳатто ба Луғатномаи Деҳхудо роҳ ёфтааст. Дар ин фарҳанг дар зери даромади дастрасӣ омадааст, “ҳосили масдари мураккаб” ва танҳо ду шоҳиди мисол барои он нақл кардаанд:

Гар дасти каромате туро ҳаст,
Аз дастрасӣ бувад на з-ин даст. (Низомӣ)

Ва

На дастрасӣ ба ёр дорам,
На тоқати интизор дорам. (Саъдӣ).

“Ӣ”-и пайваста ба поёни дастрас дар ин ҳар ду корбурд “ӣ”-и баёни ягонагӣ (ваҳдат) аст ва ошкор аст, ки веросторт даромади ёдкарда бахато онро “ӣ”-и масдарӣ ангошта ва ин иштибоҳи луппиро муртакиб шуда ва дар ин фарҳанги муҳим ба сабт расондааст, то дигаронро ҳам монанди худ дучори иштибоҳ гардонад!

(Барои шинохти ҷои дурусти корбурди “ӣ”-и масдарӣ –à исми масдар, ҳосили масдар, нигориши дуктур Муҳаммади Муъин)

Ва бояд аз афзудани “ӣ”-и масдарӣ ба дигар масдарҳои мураккаб парҳехт.

Матлаби порсиро инҷо бихонед