زبان ایرانیک
Забони форсӣ забони ҳеч як аз ақвому хурдафарҳангҳои эронӣ нест, балки як забони фароқавмӣ ё миёнҷӣ аст. Фақат мутаъаллиқ ба қавме ба номи “форс” нест ва забони муштарак ва мероси фарҳангиву тамаддунии ҳамаи мардумони Эронзамин ба шумор меояд ва онҳоро ба якдигар пайванд медиҳад.
Дар соли 1327 Сайид Ҳасани Тақизода суханоне дар бораи забони порсӣ ва торихи Эрони Бостон дар Донишкадаи адабиёти Донишгоҳи Теҳрон ронд, ки на танҳо пуштвонае донишӣ надошт, ки сахт ёва ва эронситезона ҳам буд. Суханоне ҳамчун набуди донишу фарҳанг ва адаб дар Эрони Бостон(!) ва…
“Фармонҳои шоҳаншоҳии Ҳахоманишӣ” ганҷинае гаронсанг аз вожаҳои забони ориёӣ ё порсии бостон аст. Забоне, ки порсии имрӯз дунболаи он ба шумор меояд. Ин нибег (китоб) нивиштаи Ралф Норман Шорп, устодёри пешини забонҳои ориёӣ ва порсӣг (паҳлавӣ)-и Донишгоҳи Шероз аст, ки дар соли 1346 нивишта шуда.
Гӯишҳои эронӣ пуштвонае сутург барои забони порсиянд ва агар рӯзе фарҳанге ҳамасӯя барои забони порсӣ нивишта шавад, он фарҳанг бояд бар бунёди фарҳангҳои гӯишҳои гуногуни эронӣ низ бошад. Яке аз ин гӯишҳо гӯиши беҳдинони Язду Кирмон аст, ки худи ишон онро гӯиши “дарӣ” хонанд.
Бузургмеҳри Луқмон: Имрӯза, бештар, забони порсии рӯзгори Ҳахоманишиёнро “порсии бостон” ва рӯзгори пас аз он то фурӯ уфтодани Сосониёнро “паҳлавӣ” номанд, лек порсигӯёни бостон, худ забони хешро чунин намехондаанд. Гӯишварони забони порсии бостон забони хешро порса (pārsa) “порсӣ” ва аиря (airya) “ориёӣ” мегуфтанд.
Забони порсиг ё забони паҳлавӣ, нивиштаи Раҳоми Аша дар се бахши дастури забон, вожасозӣ ва воҷшиносӣ барои нахустин бор дар 501 рӯя ба забони инглисӣ чоп шуд. Ин нибег (китоб), ки Pārsīg Language ном дорад, барои ҳар касе, ки мехоҳад забони порсигро бахубӣ ёд бигирад ё бо вожасозӣ ба гунаи донишӣ дар ин забон ошно шавад ё онро бо дигар забонҳои эронӣ бисанҷад ва вожаҳои порсигро решашиносона баррасад ё воҷшиносии ин забонро фарогирад, коромад аст.
Як нивиштаи навёфта ба забони порсиг (паҳлавии сосонӣ) бо овонивисии Раҳоми Аша бозчоп шуд. Ин нивишта “Вӣрозагон” ном дорад, ки дар бораи сафари муғе ба номи “Вӣроз” ба биҳишту дӯзах аст. “Вӣрозагон” дигарсон аз “Ардовӣрофнома” ё “Ардовӣрознома”-и шинохташуда аст ва танҳо рӯнивишти он дар дастнивиште ба номи TD 26 дар Бунёди Комо дар Ҳиндустон нигаҳдорӣ мешавад.
Дар ин ҷустор Ъаббоси Ҷаводӣ бар пояи дидгоҳҳои модшиносон ва забоншиносони номдоре чун Дёкунуф, Минурскӣ, МакКензӣ ва Виндфур нишон медиҳад, ки забони курдӣ, ки дар гурӯҳи забонҳои эронӣ ҷой дорад, батанҳоӣ бозмондаи забони модии бостон нест ва чунин нигарише ба дур аз ҳар гуна пажӯҳиши донишӣ аст.
‘Авесто’ куҳантарин нивиштаи барҷоймонда аз забонҳои эронии бостон ба шумор меояд, ки дарбардорандаи ҳазорон вожа дар заминаи ойину фарҳанг ва дониши эрониёни бостон аст. Будани вожаҳое дар заминаҳои гуногуни донишӣ ҳамчун фарзонагӣ, ахтаршиносӣ, пизишкӣ ва… нишон медиҳад, ки забони авестоӣ аз тавоноиҳо ва вижагиҳои як забони донишӣ бархурдор будааст.
Устод Саймиддин осори гаронсанге аз худ ба ҷо гузоштааст, ки аз ҷумлаи муҳиммтарини онҳо ‘Вожашиносии забони форсии миёна’, ‘Фарҳангномаи форсии миёна’, ‘Вожаномаи феълҳои паҳлавӣ’, ‘Истилоҳоти идории замони Сосониён’, ‘Адабиёти паҳлавӣ’, ‘Форсии бостон’, ‘Фарҳанги ҳузворишҳои паҳлавӣ’ ва ‘Шарҳи матнҳои забони форсии миёна’ аст.