Month: February 2015

“Пайкараи форси рӯз” пайкарае аст дарбардорандаи матнҳои муъосири форсӣ, ки ба сарпарастии нигоранда дар интишороти Тисо таҳия шуда ва дарбардорандаи 127 матни форсӣ аст. Ин пайкара барои таълифи асаре бо унвони эҳтимолии “Фарҳанги форсии рӯз” гирдоварӣ шуда ва бар мабнои он нармафзоре вижаи фарҳангнивисӣ бо унвони Перлекс (1) тарроҳӣ ва омода шудааст. Барои ин ки забони бакоррафта дар пайкара забони форсии зиндаи имрӯз бошад, тамоми матнҳо аз миёни осори мансуре интихоб шудаанд, ки аз соли 1380 то 1394 нивишта шудаанд ё чопи нахусти онҳо дар ин фосилаи замонӣ будааст.

Солҳост, ки порсигароӣ ва саранивисӣ, ки донишест арҷманд ва ҳунаре бемонанд, дар миёни бузургону адабдӯстон равоӣ ёфтааст. Аз сӯе фарҳехтагоне чун Казозӣ, Ҷунайдӣ, Ҳоҷарӣ (нигорандаи Фарҳанги бистҳазор), Розӣ (нигорандаи Фарҳанги вожаҳои форсии сара барои вожаҳои арабӣ дар форсии муъосир), Донишёр (нигорандаи Фарҳангномаи порсии ориё) ва.., ва аз сӯе Фарҳангистони забон ва адаби порсӣ дар ин замина гомҳои буланде бардошта ва дар шиносондани тавонмандиҳои порсӣ ба ҳамагон кӯшидаанд.

Бузургтарин осори форсиро бухориёну балхиён ба мисли Абӯабдуллоҳи Рӯдакии Самарқандӣ, Дақиқии Тусӣ, Кисоии Марвазӣ, Унсурӣ, Фаррухӣ, Робиъа ва Шаҳиди Балхӣ, Шавкат ва Шокири Бухороӣ ва даҳҳои дигар, ки дар аҳди Сомониён ба воя расида буданд, навиштаанд. Ҳич кадом аз инҳо нагуфтаанд, ки “мо тоҷикӣ навиштаем”, балки фармудаанд “мо форсӣ ё дарӣ гуфтаем.”

Дар ин ёддошт ба яке аз гунаҳои тарзи бутории (ваҷҳи шартӣ, conditional mode) нигоҳе меандозем. Порсӣ барои баёни саҳон (ҷумла)-ҳои буторӣ (шартӣ) ҳар гоҳ дарбардорандаи “агар” бошанд, паросае (масъалае) надорад. Вале туҳист аз бархе улгӯҳои буторӣ, ки дар забонҳои урупоӣ корбурди фаровон доранд ва метавонанд андешаро пурбортар кунанд.

Ҳамгомӣ бо пешрафтҳои фанноварикро метавон яке аз нишонвижаҳои забонҳои рӯзомад ва донишик донист. Забони куҳани порсӣ низ барои пойисторӣ ва боландагӣ дар ҷаҳони навин бояд худро бо мавҷи пуршитоби дигаргуниҳо ва пешрафтҳои навин ҳамроҳ созад. Агар рӯзгоре барои пай бурдан ба маънои як вожа ба хариди дастикам як давраи фарҳанги вожагон ниёз буд, имрӯз ҳамон ниёзро метавон бо хариду коргузории нармафзоре сода бароварда кард. Аз ин рӯ, кӯшиш барои сохти нармафзорҳое дар заминаи забони порсӣ аз боётарин ва ниёзинтарин корҳо ба шумор меояд.

Афзун бар шоъирону нивисандагони форсии покистонӣ, дар ҳоли ҳозир, шумори зиёде аз сиёсатдонон ва сиёсатмадорон ва ҳунармандони овозхон дар Покистон ҳастанд, ки ба забони форсӣ сухан мегӯянд. Қозӣ Ҳусайн Аҳмад Собиқ, раҳбари Ҷамоъати исломии Покистон, Мавлоно Фазлурраҳмон, раҳбари Ҷамъияти исломии Покистон, Ҷовид Ҳошимӣ, муъовини ҳизби Муслим Лиг дар Покистон, ва ҳамчунин Афросиёби Хатак, раҳбари Авомӣ Нейшнал Портӣ, ва хонум Бегум Насим Валӣ ва шумори зиёде аз сиёсатдонон, метавонанд ба забони форсӣ сухан гӯянд.

“Фарҳанги ривояти динӣ”, нивиштаи порсӣ аз соли 1023-и яздигирдӣ (1654-и тарсоӣ/милодӣ) аст. Манучеҳри Санҷоно, нивисандаи он, порсиро хуб намедониста ва гӯё барои ёдгирии худ ин фарҳангвораро фароҳам овардааст. Ҳарчанд кори Санҷоно пур аз бадхонӣ ва бадгирӣ аст ва бархе аз вожаҳоро дуруст нахонда ё дуруст андар наёфта, аммо фарҳангҳое аз ин даст нишонгари тародод (суннат)-и фарҳангнивисӣ дар бахше аз густараи шаҳройинии эронӣ (Гуҷарот) ва низ пайванди беҳдинони он паҳна бо забони порсӣ дар се-чаҳор садаи пеш аст.

Имрӯза бо тағйиру таҳаввуле, ки дар таркиби қавмию нажодии афрод сурат гирифта, суҳбат аз қавми сараву поки порс ё ҳар қавми дигаре бемаъност. Бад-ин ҷиҳат, ҳар он касро, ки аз нажоди эронисту забони модариаш порсист, мешавад “порс” номид. Садриддин Айнӣ дар соли 1919 ҳеч ибое надошт, ки тоҷиконро “форсиён” биномад ва дар мақолае навишта буд: “Бадбахтона, мо, форсиён, ҳанӯз дар кӯчаи бехабарӣ тамошогарӣ мекунем” (“Танвири афкор”, 1919). Ва “форсиён” барои устод Айнӣ ва бузургони дигари даврон мутародифи вожаи “тоҷик” буд.

Забони “савоҳилӣ”, “своҳӣлӣ” ё “кӣ суоҳилӣ”, ки бумиён ба он “саҳилӣ” мегӯянд, фарогиртарин забони қорраи Офриқост. Ин забон, ки аз шохаи забонҳои бонту аст, аз Шохи Офриқо то Музомбик (Угондо, Кениё, Тонзониё, Зангбор, Руондо, Бурундӣ, Молӣ, Зомбиё, бахшҳое аз Сумолӣ, шимоли Музомбик ва ховари Кунгу)-ро дар бар мегирад. Дар ин забон афзун бар вожаҳое аз дигар забонҳои Офриқо, вожаҳои бисёре ҳам аз забонҳое чун порсӣ, арабӣ, пуртуқолӣ ва инглисӣ дида мешавад.

Дуктур Ҳусйени Озарони Нахаъӣ дар соли 1303-и хуршедӣ / 1924-и милодӣ дар шаҳри Арок зода шуд ва дар Донишкадаи адабиёт ва улуми инсонӣ дониш омӯхт ва солҳо дар дабиристонҳои Теҳрон ва Караҷ ва Шамирон забон ва адабиёти порсӣ омӯзиш дод ва давраи коршиносии аршад ва дуктурии худро дар Донишгоҳи Теҳрон ба поён расонд ва поённомаи дуктурии худро дар забоншиносӣ ва забонҳои эронӣ гузаронд.