Дамидани шайпур аз сари гушод: оё эрониён нажодпарастанд

Аббос Салимии Онгил (дабири коргурӯҳи осебшиносии Порсӣ Анҷуман): Ҳикояте ҳаст, ки мегӯяд рӯзе кӯдаке сарватманд (ба қавли имрӯзиҳо, «бачапулдор» ва «бачамоядор» ва…) иншое бо мавзӯъи «тиҳидастӣ ва надорӣ» нивишта буд ва дар он хонаводаи фақиреро васф карда буд, ки «ҳатто навкару ронанда ва хадаму ҳашамашон ҳам фақиранд ва мошинҳояшон қадимист ва асбҳои саворкоришон бекоҳу ҷав мондаанд ва…».

 Намедонам ин достон нивисанда дорад ё сохта ва пардохтаи зеҳни ҷамъист. Ҳарчи ҳаст, намунаи короест барои нишон додани вежагии даҳанбинонаи бисёре аз мардумон; ононе, ки на бар мавзӯъи баҳси худ ишроф доранд ва на тавони дидани падидаҳо аз завоёи гуногунро доранд ва на шеваи бархурд бо торих ва матнҳои торихӣ ва рӯйдодҳои торихиро баладанд.

 Дастикам дар як даҳаи ахир, касоне борҳо ба вожаҳои чун «сиёҳсӯхта» дар забони форсӣ (инҷо) ва падидаҳое чун Ҳоҷӣ Фирӯз дар Эрон (инҷо) гир додаанд ва ҳатто аз табъиз алайҳи эрониёни африқоитабор (инҷо) ва нажодпарастӣ алайҳи афғонистониҳо ва нажодпарастӣ дар матнҳои куҳан ва… сухан гуфтаанд ва кӯшидаанд торихчае барои идиулужии нажодпарастӣ (ба маъное, ки дар Ғарб рух додааст ва бардоште, ки инсони имрӯзӣ аз он дорад) дар Эрон ҳам даступо кунанд.

 Интиқодҳо аз шахсияти Ҳоҷӣ Фирӯз ва пайванди он бо нажодпарастӣ ба ҳадде парт аст, ки набояд посухе ба онҳо дод. Меҳрдоди Баҳор ва устурашиносони дигар дар бораи мири наврӯзӣ ва хостгоҳаш нивиштаанд. Метавон ба он нивиштаҳо нигарист.

 Акнун боиста аст бибинем ҷуз «рӯсиёҳ» ва «сиёҳсӯхта» ва … дигар чӣ вожаҳои нажодпарастонае дар забони форсӣ ҳаст:

 Деви сафед ё деви сапед: номи фармонравои девон аст, ки Кайковус, шоҳи Эрон ва сипоҳашро ба банд кашид ва саранҷом Рустам ӯро кушт.

 Чашмсафед: густоху бешарм, киноя аз чашмкӯр ва нобино (ҳамон)

 Рӯйзард (зардрӯ): тарснок ва бимнок, киноя аз парешону зор ва нотавон (ҳамон)

 Чунонки мулоҳиза мекунед, сафедпӯстон ҳақ доранд аз ин вожаҳои нажодпарастона биранҷанд. Чиро чашмсафед маънои манфӣ дорад, аммо «сияҳчашм» (сияҳчашмун чиро…) маънои мусбат дорад? «Рӯйзард» ҳам зардпӯстонро бояд биранҷонад. Дар бархе аз забонҳо ва гӯишҳои эронӣ, ҳамчун мозандаронӣ, «зардузор» ба одами бемор мегӯянд.

 Ончи боис мешавад хонуме ба номи Фурӯғи Тамимӣ дар Родю Замона, бар пояи достони тахайюлӣ, «сиёҳсӯтак»-ро нажодпарастона бидонад (инҷо) ва коре ба «чашмсафед» ва «деви сафед» надошта бошад, ҷавви умумии Замона ва чанд сада нажодпарастӣ ва санъати бардадорӣ дар Омрико будааст. Агар рӯзгоре сафедпӯстон дар ақаллият қарор бигиранд ва азашон баҳракашӣ шавад, амсоли ҳамин пижӯҳишгарон пешинаи онро дар форсӣ хоҳанд ҷуст ва ҳамин вожаҳоро чун санаде дар бораи нажодпарастии эрониён алайҳи сафедпӯстон рӯ хоҳанд кард. Дар он замони эҳтимолӣ, аз Абумуслими Хуросонӣ то бошгоҳи «Сиёҳҷомагон»-и Хуросон ва таронаи «Сиё нарма, нарма, сиё тӯба, тӯба…» ва… ҳамчун нишонаҳои табъиз алайҳи сафедпӯстон ба кор хоҳад рафт.

 Дар бораи нажодпарастии эрониён алайҳи афғонистониҳо, нуктае муҳим ҳамеша мағфул боқӣ мондааст: давлатҳои паштуни Афғонистон сиёсатҳои зиддиэронӣ ва зидди забони форсӣ пеша кардаанд. Пеш аз он ки гурӯҳи Толибон шамшерро аз рӯ бибандад, Карзой ва Ғанӣ ва пешиниёнашон ҳам сиёсати форсиситезиро пеш мебурданд. Бо ин ҳол, то имрӯз касе суроғ надорад, ки эрониён дар мувоҷеҳ бо паноҳҷӯёни афғонистонӣ ононро ба паштун ва форсизабон бахш карда бошанд ва бо паштунҳо рафторе дигарсон дошта буда бошанд. Дар бисёре аз бизангоҳҳои торихӣ, сиёсатҳои давлати Ҷумҳурии Исломӣ ба суди паштунҳо ва сиёсатҳои паштунсозии Афғонистон тамом шудааст то ба суди форсизабонон. Тавҳин ва таҳқире, ки мумкин аст як афғонистонӣ дар Эрон бибинад ва бишнавад нажодпарастона нест, агар чунин буд, танҳо паштунҳоро дарбар мегирифт ё дастикам дар бораи онон пуррангтар мебуд. Рақобати миллиюнҳо коргари эронӣ бо нерӯи кори арзонқимати афғонистонӣ ангезаи асосии ҳар танишест. Басанда аст тасаввур кунед, ки ҷамъияте байни шаш то ҳашт миллиюн нафар, бештар ҳам бетахассус, дар се чаҳор даҳа вориди яке аз кишварҳои урупоӣ мешуданд, ҷуз ҷанг ва даргирӣ чи натиҷае дар пай медошт? Бо ин ҳол, вижагиҳое чун заъифкушӣ ва баҳракашӣ, нофарҳехтагӣ ва омӯзишнадидагӣ ва бисёр сифоти нописанди дигар ҳам мумкин аст дар ин миёна нақш бозӣ кунанд.

 Ишорае ба чанд нуктаи бунёдин

 Алиф) Агар росисм (racism ) ба нажодпарастӣ тарҷума намешуд, бисёре аз ин каҷфаҳмиҳо рух намедод. Аз онҷо, ки вожаи «нажод», он ҳам ба маъноҳои гуногун, дар матнҳои куҳани забони форсӣ вуҷуд дорад, бархе маънои имрӯзии росисмро бар он вожа бор мекунанд.

 Б) Агар Ҳитлер бо варзишкори сиёҳпӯст даст намедиҳад, пушташ ба файласуфони номдоре ҳамчун Гегел ва Ниче ва Ҳойдигер ва… гарм аст (гирем бардошташ аз омӯзаи онон кажу кӯж буда бошад. Албатта, ба гуфтаи мунтақидон ончунон кажу кӯж ҳам набудааст)[1]. Яъне ин навъ нажодпарастии худро ба фалсафа ва дониш мутаккӣ медонад ва дар ин ҳавзаҳо назарияпардозӣ мекунад. Нажодпарастӣ дар ғарб «идеулужӣ» аст. Қарор буда бо он ҳукумат кунанд ва ҷомеаро аз палидиҳои нажодҳои паст (ба пиндори худашон) бизудоянд ва ин корро ҳам кардаанд ва миллиюнҳо нафарро куштаанд. Дар Эрон анвоъи ситамҳо аз заифкушӣ то роҳзанӣ ва ҳамлаи элҳо ба шаҳрҳо ва муздурии давлатмардон барои бегонагон ва дӯруӣ ва риёкорӣ ва…ро доштаем, аммо нажодпарастӣ ба маънои ғарбӣ ва имрӯзии вожаро надоштаем; нажодпарастӣ ҳеч гоҳ дар Эрон ба идеулужӣ табдил нашудааст.

 П) Аз сиёҳпӯстон, дар давраҳои торихии гуногун, беш аз дигарон баҳракашӣ шудааст. Ҳам дар Ғарб ва ҳам дар ҷаҳони ислом, ба вежа даврони хулафои аббосӣ, бештар бардагон аз сиёҳпӯстон будаанд. Дар адабиёти куҳани форсӣ ҳам метавон гувоҳҳое ёфт, ки онро тавҳин ба сиёҳон баршумурд, аммо ҳамчунон метавон намунаҳое ҳам ёфт ва онро тавҳин ба сафедпӯст ва зардпӯст қаламдод кард. Носири Хусрав, Саноӣ, Мавлоно ва… байтҳое алайҳи муҳоҷимони зардпӯсте доранд, ки паҳнаи Хуросон ва Суғд ва Хоразм майдони турктозӣ ва ғораташон шуда буд. Дар айни ҳол, холи ҳинду ва чеҳраи туркона (чеҳраи шарқӣ) дар адаби форсӣ намоди зебоӣ буда ва бисёр сутуда шудааст. Миниётурҳои эронӣ пур аст аз чеҳраи маъсум ва дилрубои муҳоҷимоне, ки омаданд ва хоки Эронро ба тубра кашиданд ва сӯхтанду куштанду бурданду рафтанд.

 Дар Эрон, дар канори бардагони сиёҳпӯст, бардагони тоҷик (эронии мусалмон) ва турку булғорию гурҷию ҳиндӣ ва… ҳам бисёр будаанд. Бардадорӣ дар Эрон лузуман бардадори сиёҳон ва нажодпарастӣ алайҳи онон набудааст. Ончи дар ин солҳо чеҳраҳои расонаии наздик ба ниҳоди қудрат дар Эрон (амсоли Содиқи Зебокалом ва дигар умматгароён) ва кунишгарони қавмуқабилагаро нажодпарастии эрониён номидаанд, бо вожаҳо ва калидвожаҳои дигар қобили баррасист; даъвои гаҳгоҳии коргари эронӣ ва афғонистонӣ аз ҷинси душмани сафедпӯсти ғарбӣ бо сиёҳпӯст нест, на ангезаҳошон якест, на равишашон ва на омоҷашон.

 Ҳамин хок душманписанди Эрон, ба гуфтаи Орифи Қазвинӣ: «Хоки хоиндӯсти Эрон» [2], дар ҷанги ҷаҳонии дувуми пазироии муҳоҷирони лаҳистонӣ буд ва пеш аз он барои оворагони арманӣ ва ошурӣ, ки дар Туркия наслкушӣ шуда буданд, модарӣ карда буд ва сипастар паноҳгоҳи садҳо ҳазор курду араби ироқӣ шуд, ки аз дасти Саддом гурехта буданд ва акнун пазирои миллиюнҳо афғонистонист. Фарҳанги эронӣ аз ангуштшумори фарҳангҳоест, ки дар садаи бисту якум садҳо забон, гӯишу лаҳҷа ва оину гунагунӣ ва рангорангиро пос доштааст; он ҳам эронӣ, ки фоқиди конунест, ки манофеъи миллиашро пос бидорад. Эрон аз ангуштшумор кишварҳоест, ки ба сӯи ҳамгунсозӣ нарафтааст (бисанҷед бо вазъияти як садаи ахири масеҳиёни арабзабон дар кишварҳои арабӣ ё вазъияти масеҳиёни юнонӣ, арманӣ, ошурӣ ва курдҳо дар кишвари Туркия). Шигифто, ки меҳмонони резу дурушт расонаи Эрон Интернашноли саудӣ пайваста аз нажодпарастии эрониён дам мезананд, дар ҳоле ки ҳокимони Ҳиҷоз тамоми масеҳиён, зартуштиён, яҳудиён ва боқии адёни шабҳиҷазираро чунон нобуд карданд, ки имрӯза ҳатто як ғайримусалмон дар он саҳории ободшуда ёфт менашавад! Зиндаёд Муҷтабо Абдуллоҳнажод, пижӯҳишгар ва мутарҷим, дар файсбукаш нивишта буд: «Ин чанд калимаро дар зайли ёддошти дӯсти фозилам дар Донишгоҳи Бӯалӣ, Алии Муҳаммадӣ, нивиштам. Баъд фикр кардам хуб аст инҷо ҳам [файсбук] бинивисамаш, ки ъиддаи бештаре онро бибинанд: «Худо медонад чи қадар ҳадис дорем, ки забони эрониёнро наёмӯзед, ба либоси эрониён дарнаёед, аз ахлоқу одоти эрониён тақлид накунед, маросими эрониёнро баргузор накунед. Ийёкум ва зи-л-ъаъоҷим. Ийёкум ва ахлоқ-ул-ъаъоҷим. Лотаъалламу ритоъа ъаъоҷим. Ло талаббасу либос-ал-ъаъоҷим. Гуноҳ аст инҳо. Рӯйи растагориро намебинад касе, ки ба либоси эрониён дарояд ё ахлоқу одоти эрониёнро тақлид кунад ё маросими ононро баргузор кунад. Нобуд кунед оинҳои эрониро. Амиту суннат-ил-Ъаҷам ва уҳийю суннат-ил-Ъараб. Баъд Ғаззолии худамонро дорем. Ғаззоли Хуросонӣ. Ғаззолии Тӯcӣ, ки мегӯяд: Он чи барои Сада ва Наврӯз фурӯшанд, чун сипару шамшери чӯбин ва буқи сафолин мухолифи шаръ аст ва ҳаром аст хариду фурӯши инҳо ва балки Наврӯз ва Сада бояд мундарис шавад ва касе номи он набарад. Иддае муътақиданд бояд ин рӯзро рӯза гирифт, ки фаромӯш шавад. Вале рӯза ҳам набояд гирифт. Чун рӯза ҳам навъе ёдкарди ин рӯз аст ва бояд тавре бархурд кард, ки ба куллӣ фаромӯш шавад.» Оқои Муҳаммадӣ ҷавоб доданд: «Ба суханони Шумо биафзоям, ки дар оғоз бархе аз фарҳангҳои арабӣ, онҷо, ки бо вожае аз забони форсӣ рӯбарӯ шуданд, нивиштанд: ҳаза луғат-ул-ъаъҷамияҳу фолъаб биҳо мошиъата: Ин забони форсист ҳар ҷӯр дилат мехоҳад ба он бимез! »» (инҷо) бо ин ҳол, ба назари ман, инҳо ҳеч кадом аз ҷинси «идиулужиҳои нажодпарастона» (ончи дар Урупо ва Омрико рух дод) нест. Парвандаи асабияти инсони биёбонгард ва тафохури қабилае ва хӯи ҷанговарӣ ва тамаддунситезона ва дигариситезонаашро, ки ҳеч тарсе аз куштори ҷамъии дигарон надошт ва надорад, наметавон дар қафасаи идиулужиҳои нажодпарастона ҷой дод, ва-гарна маҷбурем торихи нажодпарастиро ба ҷангалҳо ва асри ғорнишинӣ бибарем ва кулли торих пур аз куштор ва ранҷи башарро торихи нажодпарастӣ бидонем! Ҳатто гардондани осиёб бо хуни эрониён, ки яке аз саргармиҳои ҳокимони араб дар гӯшаву канори Эрон буд, пайванде бо идиулужиҳои нажодпарастонаи имрӯзӣ надорад.

 Фарҷоми сухан

1. Нажодпарастӣ дар Ғарб идиулужии фармонравои нозисм ва фошисм будааст, ба донишҳои рӯз ва фалсафа пуштгарм будааст, даҳҳо назарияпардоз доштааст, ки ҳар кадом аз номдорони рӯзгори худ будаанд. Натиҷа ин ки ҳамаи гунаҳои ситамгарӣ ва дигарситезиро набояд зери мафҳуми нажодпарастӣ ҷой дод, бояд дигарсониҳоро пеши чашм дошт. Метавон ба таъсиргузории ин назарияҳо дар даврони муосири Ховари Миёна ва вурудашон ба ин минтақа пардохт, ки фаҷоеъе чун наслкушии арманиҳоро рақам зад, аммо наметавон дар гузаштаи ин минтақа дар ҷустуҷӯи идиулужии нажодпарастӣ буд.
2. Дуруст он аст, ки бигӯем бо таваҷҷуҳ ба рӯйдодҳои ҷаҳонӣ дар чанд садаи ахир, вожагоне чун «рӯсиёҳ» ва «сиёҳсӯхта» ва… мояи ранҷиши сиёҳпӯстон мешавад ва чи беҳтар, ки ба кор нараванд, на ин ки шаклгирии ин вожаҳо ва душномҳоро натиҷаи нажодпараст будани гӯяндагонаш донист, ва онгоҳ фошисм ва нозисм ва санъати бардадории Омрикоро бо вожаи «рӯсиёҳ» ва нақши канизи матбахӣ дар хонаводаҳои аъёни эронӣ ҳамкоса кард ва яке пиндошт! Дар натиҷа, агар сиёҳсӯхтаи имрӯза мояи ранҷиши гурӯҳе аз афрод мешавад, набояд онро ба кор бурд ва лаҷоҷат ба харҷ дод.

 Понавиштҳо:

 [1]. Дар инбора бингаред ба: Ниче ва нозиҳо, Истивен Ҳикс, тарҷумаи Ҳасани Маҳмудӣ, Теҳрон: Милкон, 1394.

 [2]. Бингаред ба: Номаҳои Орифи Қазвинӣ, ба кӯшиши Маҳдии Беҳхаёл, Теҳрон: Ҳермес, 1396, с. 71.

——————————————————————————————————————

Огоҳӣ: Барои пайванд бо мо метавонед ба роёнишонии azdaa@parsianjoman.org нома бифиристед. Ҳамчунин барои огоҳӣ аз барӯзрасониҳои торнамо метавонед ҳамванди рӯйдодномаи Порсӣ Анҷуман шавед ва низ метавонед ба торбарги мо дар фейсбук ё телегром ё истогром бипайвандед.