Муҳаммадҷони Шакурӣ аз забони Фаридуни Ҷунайдӣ

Шакурӣ мегуфт мо ҳама эронӣ ҳастем

Бузургмеҳр (Масъуд)-и Луқмон

Рӯзи 26 шаҳривари 1391 Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ дида аз ҷаҳон фурӯ баст ва фарҳангу шаҳройинӣ (тамаддун)-и эрониро дар суге бузург нишонд. Шакурӣ устоде буд, ки ба гуфтаи фарҳангмадорон, нақше барҷаста дар адабиёту фарҳанги мардуми порсизабон ва меъмории фарҳангии Тоҷикистони кунунӣ бозӣ кард. Ҷойгоҳи донишӣ ва шахсияти волои эшон ӯро то бад-он ҷо расонд, ки душманонаш низ ба вай арҷи бисёре мегузоштанд.

Устод Шакурӣ ва ёрони вай бо огоҳии жарфе, ки ба фарҳангу адаби порсӣ доштанд, як дам барои пайванди афзунтари тоҷикон (ки зери сайтараи кумунисми русӣ буданд) бо тираҳои дигари порсизабон ором нанишастанд ва дар ин росто хоҳони зинда кардани хатти форсӣ ва огоҳии тоҷикон аз бозмондаҳои ниёконӣ ва забони форсии имрӯзӣ буданд.

Устод худ дар бораи даврони торики чирагии Шӯравӣ бар Тоҷикистон ва дигаргунии хат аз форсӣ ба сириллик дар ҷое гуфтааст: “Як мақсади тағйири хат, ки бо як фармон амалӣ шуд, ҳамин буд, ки ин халқҳо аз гузаштаи худ ҷудо шаванд. Як нестангории торихӣ ва фарҳангӣ ба вуҷуд омад. Ба гузашта “гузаштаи лаънатӣ” мегуфтанд. Торихи башарият (дар ин дидгоҳ) аз давраи сусиёлисм шурӯъ мешуд. Ин тур ақида пайдо шуда буд, ки чизе ки то ин вақт буд, торих нест.”

Аз эшон, ки дар хонадоне адиб зода шуд ва ҳамванд (узв)-и Фарҳангистони улуми Тоҷикистон ва Фарҳангистони забон ва адаби форсӣ ва “Чеҳраи мондагор” дар Эрон буд, нивиштаҳои бисёре дар бораи забони форсӣ ва фарҳангу тумаддуни Фарорӯд (Мовароуннаҳр) бар ҷой мондааст.

Дар бораи эшон бо устод Фаридуни Ҷунайдӣ, эроншинос ва шоҳномапижӯҳ, гуфтугӯе кардаем, ки дар дунбола мехонед:

Шумо аз дӯстони қадимии устод Шакурӣ ҳастед. Пешинаи ошноии Шумо бо вай ба чи замоне бармегардад ва арзёбии Шумо аз маниши эшон чист?

Бо фурӯпошии Шӯравӣ дар солҳои оғозини даҳаи 1370-и хуршедӣ ба Тоҷикистон рафтам. Бо яке аз рӯзномаҳои онҷо мусоҳибае доштам, ки дидам марде мусин ворид шуд, ки ҳама ба ӯ эҳтиром мегузоштанд. Ӯ нишаст ва аз гуфторҳое, ки мегуфтам, ёддоштбардорӣ мекард. Фардои он рӯз дар як анҷумани фарҳангӣ нишасте доштам, ки миёни сухан дидам ҳамон марди мусин, ки дер ҳам расида буд, бо шитоб омад ва бо боз кардани кифаш оғоз ба нивиштани ёддошт кард. Пас аз поёни нишаст дарёфтам, ки эшон устод Муҳаммадҷони Шакурӣ аст. Аз он ҷо ки эшон аз ман бузургтар буданд, аммо ин гуна аз суханонам ёддоштбардорӣ мекарданд, назди худ шарманда шудам ва меҳраш бар дилам бештар нишаст.

Дар ин ҳангом оташи бедоди ҷангҳои дарунӣ дар Тоҷикистон шуълавар шуд ва ман шоҳиди куштори тоҷикҳо будам ва авзоъ хеле ба ҳам рехта буд, чунонки мо ҳатто натавонистем, ба гуфтаи тоҷикҳо, ба майдони ҳавоӣ (фурӯдгоҳ) биравем ва ба Эрон бозгардем ва ин гуна шуд, ки дар он ҷо мондагор шудем. Дар он муддат он қадр тоҷикҳоро кушта дидам ва шоҳиди ҷанозаҳо дар хиёбон будам, ки наметавонам мизони таассуфамро барои Шумо баён кунам.

Ҳамаи мо меравем ва ин корвони дарозоҳанг аз оғози ҷаҳон будааст ва ҳамвора ҳам идома хоҳад дошт. Хурраму хуш касе, ки дар ин корвон ба анҷоми корҳои судманд пардохта ва судаш ба ҷомеъа расида бошад, ки яке аз ин касон Муҳамадҷони Шакурӣ буд ва умедворам фарзандони ҷудоуфтода аз якдигар дар Эрон, Афғонистону Тоҷикистон бо улгӯ гирифтан аз ин марди бузург дар роҳи фарҳанги ояндаи муштаракамон бикӯшанд.

Ду-се нафар аз ёрон, ки барои семиноре эроншиносӣ аз кишварҳои мухталиф омада буданд, тонке аз як подгони русӣ дар Душанбе иҷора карданд, то бо он ба фурӯдгоҳ бираванд ва ба ман низ ҳарчи пофишорӣ карданд, гуфтам: нанг бар ман бод, агар бихоҳам барои наҷоти ҷони хеш савори тонки русӣ шавам, ки ниме аз Эрони бузургро аз ман гирифтааст ва дар ин замон ҳам дорад аз кудетогарон пуштибонӣ мекунад. Ман тарҷеҳ медиҳам хунам бар хоки Тоҷикистон бирезад, аммо бо шумо наёям.

Онон рафтанд ва ман 60 рӯз дар Тоҷикистон мондам ва аз онҷо, ки ҳама ҷо таътил буд, гоҳи хубе даст дод, то бо дӯстони дигар, бавижа устод Шакурӣ, ошноии бештаре пайдо кунам.

Мо дуруст ба сони ду бародар шудем. Бонуи меҳрубони ӯ ҳам бо меҳре саршор аз шавҳараш парасторӣ мекард. Мо низ ҳар гоҳ ба хонаи онон мерафтем ё онон ба ҳутел меомаданд, меҳрварзӣ мекарданд ва зиндагии басомон ва хеле хубу дилпазире аз ин зану мард медидам.

Андак-андак бо осори эшон бештар ошно шудам. Ҳарчанд хондани хатти сириллик душвор буд, аммо талош мекардам, то нивиштаҳояшонро бихонам. Аз он баъд то имрӯз дидорҳои бисёре бо эшон доштам ва чеҳраи ҳамеша хандонашон ҳеч гоҳ аз ёдам намеравад ва як рӯди равони меҳри хурӯшон байни мо – Нишобуру Бухоро – ҷараён дошт. Ва охирин бор, ки эшон бемор ва дар бемористоне дар Теҳрон бистарӣ буданд, ба дидорашон шитофтам ва “Шоҳнома”-еро, ки вироста будам, бурдаму ба эшон додам. Ва бо меҳрубонӣ гуфтанд, ки ман коре ба ин бузургӣ накардаам, ки дар посух гуфтам: кори бузургро Фирдавсӣ кардааст ва ман накардаам. Шумо низ корҳои бузурге кардаед ва дайни худро ба фарҳанги Тоҷикистону Эрон адо кардаед. Ҳамсарашон низ пазируфт, то “Шоҳнома”-амро барои эшон, ки чашмонашон хуб кор намекард, бихонад. Бо меҳру пайванд ҷудо шудем, ки бо шӯрбахтӣ, шунидам ин пайванд ба дасти рӯзгор гусаста шуд ва Муҳаммадҷони Шакурӣ ба диёри минӯ шитофт.

Ман набуди ин марди бузургро ба ҷомеъаи илмии Тоҷикистон ва ҳамчунин ба эрониёне, ки ба ҳавзаи фарҳангии Эрон меҳр доранд, таслият мегӯям. Таслият шомили ҳоли худам ҳам мешавад, ки хеле-хеле аз рафтани ӯ ба ҷонам зарба хӯрдааст, аммо бояд бидонем, ки ҳамаи мо меравем ва ин корвони дарозоҳанг аз оғози ҷаҳон будааст ва ҳамвора ҳам идома хоҳад дошт. Хурраму хуш касе, ки дар ин корвон ба анҷоми корҳои судманд пардохта ва судаш ба ҷомеъа расида бошад, ки яке аз ин касон Муҳаммадҷони Шакурӣ буд ва умедворам фарзандони ҷудоуфтода аз якдигар дар Эрон, Афғонистон ва Тоҷикистон бо улгӯ гирифтан аз ин марди бузург дар роҳи фарҳанги ояндаи муштаракамон бикӯшанд.

Аз Муҳаммадҷони Шакурӣ ба унвони меъмори фарҳанги навини Тоҷикистон ёд мекунанд. Вай чи карда, ки шоистаи ин унвон шудааст?

Шахсияти илмии эшон ба гунае буд, ки пас аз кудетое, ки мунҷар ба риёсати ҷумҳурии Раҳмон шуд, чандин китоби бедоркунанда ва ҳушдордиҳанда барои тоҷикон нивишт, ки ғайр аз ӯ агар касе чунин китобҳое менивишт, сарукораш бо зиндон буд. Аммо шахсияти муҳим ва вақору оромиш ва бузургиву устодии ӯ мунҷар шуд, то гузараш ба зиндон наюфтад. Ин китобҳо барои раҳравони роҳи фарҳанги Тоҷикистон бисёр муфид ва омӯзанда аст.

Агар шумо бихоҳед ормонҳо ва уфуқи андешаҳои эшонро дар як банд баён кунед, чи мегӯед?

Эшон мисли ҳар эронии дигар мегуфт: Эрони бузург Эрон аст ва мо ҳама эронӣ ҳастем.

Матни порсиро “инҷо” бихонед