Сарнивишти наввожаҳо

Бешу кам аз замони Фарҳангистони якум созмонҳо, гурӯҳҳо ва хешгонҳое (афроде) дар ростои нерӯ бахшидан ба забони порсӣ ба фарноми (унвони) яке аз сутунпояҳои ҳувияти эронӣ ба кори вожасозӣ, полоиш ва посдорӣ аз забони порсӣ мепардозанд. Бороварди чунин кӯшишҳое феҳристи буландболои вожагонест, ки бисёре аз онҳо инак бафаровонӣ дар гуфтор ва нивишторҳои рӯзонаи мардум ба кор мераванд.

Пойиши метруи Теҳрон

Метруи Теҳрон густарае ҳамагонӣ аст, ки ҳамчун расонаи пурбинанда огаҳиномаҳои бисёреро дар баробари чашми ҳазорон раҳсипор (мусофир) мегузорад. Коргурӯҳи пойиши Порсӣ Анҷуман бо пурнигарӣ (таваҷҷуҳ) ба ҳамин нақши ҳаноянда (муассир) ба пойиши нивиштаҳои даруни метруи Теҳрон ва ҳамчунин торнамои он пардохтааст.

Муҳаммадҷони Шакурӣ аз забони Фаридуни Ҷунайдӣ

Устод Фаридуни Ҷунайдӣ: Ҳамаи мо меравем ва ин корвони дарозоҳанг аз оғози ҷаҳон будааст ва ҳамвора ҳам идома хоҳад дошт. Хурраму хуш касе, ки дар ин корвон ба анҷоми корҳои судманд пардохта ва судаш ба ҷомеъа расида бошад, ки яке аз ин касон Муҳамадҷони Шакурӣ буд ва умедворам фарзандони ҷудоуфтода аз якдигар дар Эрон, Афғонистону Тоҷикистон бо улгӯ гирифтан аз ин марди бузург дар роҳи фарҳанги ояндаи муштаракамон бикӯшанд.

Эроншиноси тоҷик: Бояд хатти форсиро зинда кунем (бахши поёнӣ)

Сафари Абдуллоҳ: Эрон ҳам бояд эҳсос кунад, ки эрониёни дуруфтода аз он марзу бум пушту паноҳе доранд. Ва ба масоили миллӣ, ба масоили забони форсӣ бояд бештар бияндешанд, чун агар забони форсӣ набошад, на Эрон аст, на мо ҳастем ва на каси дигаре.

Донишманди тоҷик: Эронӣ ҳастем ва забонамон порсӣ аст (бахши дувум)

Дуктур Сафари Абдуллоҳ: Эрон дар тӯли торих сарзамини воҳиде буд ва масалан Камоли Хуҷандӣ метавонист бароҳатӣ дар Хуҷанд зода шаваду дар Табрез бимирад. Ва ё Оли Хуҷанд дар Исфаҳон ба сар барад ва ё нишопуриҳо дар Самарқанд ҳукумат кунанд ва ғайра. Ин як замон кишвари воҳиде буда ва моро пора-пора карданд ва мо бояд талош кунем, ки забонамон ва фарҳангамон яксон бимонад.

Абдуллоҳ: Забоне ба номи “тоҷикӣ” вуҷуд надорад (бахши нахуст)

Ҳамаи эрониёнро дар ибтидо тоҷик мегуфтанд, чун калимаи “точӣ” ва ё “таочӣ” дар забони чинӣ ба маънои эронӣ аст. Туркҳо ҳам аз онҳо гирифтанд. Чун мо дар канори туркон ва дар иҳотаи туркон зиндагӣ мекунем ва Тоҷикистон ҷазирае эронист, ки дар миёни туркон аст, ин номро ба мо итлоқ карданд ва ё ба мо нисбат дода шуд. Аз ин лиҳоз, номи тоҷик ба инҳо ба сурати утумотик вогузор шуд, бавижа баъд аз кишваркушоиҳои Инглис ва Русия, ки аз қарни 16-и милодӣ баробар шурӯъ карданд. Ин ду абарқудрат ду имперотурии бузург сохтанд ва моро пора-пора карданд ва масхарагӣ ба ҷое расид, ки масалан хоҳар дар Афғонистон зиндагӣ мекард, бародар дар Тоҷикистон, номи забони бародарро “тоҷикӣ”, номи забони хоҳарро “дарӣ” гуфтанд.

Ду гунаи бархӯрд бо забон (5)

Бар рӯи ҳам бархӯрдҳои гуногун бо забон ва масъалаи вожасозиро метавон зери ду унвон ҷамъ кард: яке бархӯрди хирадварзона (росиюнал), ки бар он аст, ки забонро метавон бар ҳасби қолабҳое, ки қоъидаҳои сарфӣ ва пешин ба даст медиҳад, густариш дод ва вожаҳову таркибҳои тоза сохт. Ва ҳатто гурӯҳе бар онанд, ки бо ҳамин равиш метавон моддаи аслии луғатро аз забони дигар вом гирифт ва барои корбурдҳои илмӣ мутобиқи қоъидаҳои дастурии форсӣ сарф кард ва ба кор бурд (монанди “юнидан” ва “юниш”, ки аз моддаи “юн” дар шимӣ сохта мешавад).

Дар бораи вожаи порсии “олиш”

Дар порсӣ вожае ҳаст, ки дар бисёре гӯишҳо ба кор меравад, вале дар забони расмӣ дида намешавад. Ин вожа “олиш” (āleš) аст ба чамор (маъно)-и “изва, бадал”. Ба ин намунаҳо отониш (таваҷҷуҳ) кунед:

Олиш (āleš) = иваз (оштиёнӣ)
Олиш кардан = иваз кардан (оштиёнӣ)
Алиш (aleš) = иваз ба ҷойи дигар (тотӣ, толишӣ)
Олиш = додуситад, мубодила, таъвиз (табарӣ)
Олшо кардан, олишҳо кардан = иваз кардан (табарӣ)
Олиш = ҷуфти раҳм пас аз зоимон (табарӣ)
Олу (ālu) = ҷуфти зоимон