Category: Дабираи порсӣ

Вожаи “нивиштан” (نوشتن) дар забони порсии бостон ба гунаи “нипишта” буд, ки батадриҷ дар забони порсии миёна ба “нибиштан” (نبشتن) табдил шуд ва имрӯза дар забони порсии навин ба шакли “нивиштан” (نوشتن) даромадааст. Ҳеч далеле вуҷуд надорад, ки “нИвиштан” дар забони порсии дарӣ ба “нАвиштан” бадал шуда бошад ва дар луғатномаҳои порсӣ ин вожа ба гунаи “нивиштан” (نوشتن – ба касри нун ва вов) сабт шудааст. Албатта, ин вожа гоҳ ба гунаи “нибиштан” (نبشتن) ҳам фаровон ба кор рафтааст.

Дар бораи хатти порсӣ муҳаққиқон зиёд таҳқиқ кардаанд, бахусус жопуниҳо. Хатти порсӣ, ба лиҳози сохторӣ як навъе грофик ё фурми ҳунарӣ дорад. Ин хеле муҳим аст, ки ба нохудогоҳи ҷамъиамон бисёр муносиб ҳаст. Хаттҳо ки сода ихтироъ намешаванд. Масалан, ба таври намуна ба шумо бигуям, ман хатти сириллик метавонам бихонам, аммо вақте ки ба хатти ниёкон Ҳофиз мехонам ё Хайём ё Туғрал ё ҳар каси дигаре аз ин бузургон, ман эҳсоси дигаре мекунам.

Мо бояд ба хатти хеш баргардем. Ба ҳар қимате, ки бошад. Ин ъузри бадтар аз гуноҳи моро бибинед, ки ҳатто аз забони шоъирони мо, аз забони рӯшанфикрони мо чунин суханоне бармеояд, ки бозгашт ба хатти порсӣ ҳазина дорад! Оқо, яъне шумо ҳозир нестед, ки барои бозгашт ба асли худ, барои пойдории ҷойгоҳи торихии худ ва билохира барои пешрафти фарзандони худ моя гузоред?

Дар як мавриди бахусус Фарҳоди Раҳимӣ, бар хилофи фармудаи худ, дидгоҳеро баён кардааст, ки хилофи дидгоҳи Эмомалӣ Раҳмон аст. Раҳимӣ муътақид аст, ки “порсӣ” номидани забони миллии Тоҷикистон истиқлолу ҳувияти миллии тоҷиконро таҳдид мекунад. Дар ҳоле ки Эмомалӣ Раҳмон гуфта буд: “Албатта, “форсӣ” ё “форсии дарӣ” номидани забони ҳозираи тоҷикӣ на хилофи ҳақиқати таърихист ва на халале ба истиқлоли кишвари мо мерасонад.

Вақте мебинам, ки бисёре аз ҳамтаборони мо, ки худашон тоҷиканд, вале бо осори гузаштагонамон аз тариқи забонҳои дигар ва бахусус русӣ ошно мешаванд, бовар кунед, нангам меояд. Дигаронро намедонам, вале барои ман нанг ва ъор аст, ки бобои маро бароям дигарон ба забонҳои дигар муъаррифӣ кунанд!

Хатти форсӣ мазоёи бисёре дорад. Яке аз мазоё ин аст, ки калимаҳо кӯтоҳтар нивишта мешавад. Ба тавре, ки агар як сафҳа матлаби форсиро бихоҳем ба хатти лотинӣ бинвисем, тақрибан як сафҳаву ним ҷой мегирад. Дар натиҷа, хатти мо таврест, ки дар муқоиса бо китобҳое, ки бо ҳуруфи лотин дар дунё чоп мешаванд, як севум то як чаҳоруми сафҳа сарфаҷӯӣ дар масрафи коғаз дар бар дорад.

Энгелс дар номае ба Моркс, ки дар 16-и хурдоди 1232-и хуршедӣ (ҳамзамон бо подшоҳии Носируддиншоҳи Қоҷор) нивишта, аз вежагиҳои забон ва адаби порсӣ гуфта, забони порсӣ ва чомаҳои онро сутуда ва, дар баробар, аз алифбо ва насри форсӣ ба накӯҳиш ёд кардааст.

Яке дигар аз паёмадҳои омехтагии забони порсӣ бо вожаҳои ъарабӣ ҳамоно «бегона пиндоштани» шуморе аз вожаҳои забони порсӣ аст. Дар давраи омехтагӣ нивисандагон ва хушнивисон на аз рӯи ниёз, ки барои нозидан, ба гунае бедару пайкар, вожаҳои ъарабии бисёреро ба даруни забони порсӣ кашонданд.

Танҳо роҳи пешрафти чи фарҳангӣ ва чи иқтисодию илмӣ дар Тоҷикистон бозгашт ба хатти худӣ, яъне хатти порсӣ ва фаро гирифтани забони порсии меъёр аст. Мухотаби офаридаҳои мо ба хатти пириллик имрӯза камтар аз 10 милюн нафар аст. Дар сурати бозгашт ба хатти порсӣ ин рақам болиғ бар 200 милюн хоҳад шуд.

Имрӯз тамоми манобеъ ва маохизи мавриди ниёз дар ҳар ришта аз риштаҳои ъулуми рӯз (инсонӣ ва таҷрибӣ) ба хатти порсӣ на танҳо фароҳам ва муҳайёст, балки манобеъе дар ин риштаҳо ба порсӣ ҳаст, ки як олмонӣ ё русӣ ва ё ингилис бояд аввал порсӣ биёмӯзад, то ба онҳо дастрасӣ пайдо кунад.