اسیبشناسی زبان و خط پارسی
Яке дигар аз паёмадҳои омехтагии забони порсӣ бо вожаҳои ъарабӣ ҳамоно «бегона пиндоштани» шуморе аз вожаҳои забони порсӣ аст. Дар давраи омехтагӣ нивисандагон ва хушнивисон на аз рӯи ниёз, ки барои нозидан, ба гунае бедару пайкар, вожаҳои ъарабии бисёреро ба даруни забони порсӣ кашонданд.
Калимоти ҳиндӣ, инглисӣ ва туркӣ, ба сурати беравия дар ҳоли истифода дар Афғонистон ҳастанд, ҳеҷ кас ҳам ҳеҷ нигаронӣ надорад, аммо ба маҳзи корбурди чанд калимаи форсии навин – масалан донишгоҳ ва донишҷӯ, — ҳаҷмае сангин алайҳи гӯяндаи он ба кор гирифта мешавад ва муттаҳам ба хиёнат ва ё ҷосусӣ барои Эрон мегардад.
Танҳо роҳи пешрафти чи фарҳангӣ ва чи иқтисодию илмӣ дар Тоҷикистон бозгашт ба хатти худӣ, яъне хатти порсӣ ва фаро гирифтани забони порсии меъёр аст. Мухотаби офаридаҳои мо ба хатти пириллик имрӯза камтар аз 10 милюн нафар аст. Дар сурати бозгашт ба хатти порсӣ ин рақам болиғ бар 200 милюн хоҳад шуд.
Имрӯз тамоми манобеъ ва маохизи мавриди ниёз дар ҳар ришта аз риштаҳои ъулуми рӯз (инсонӣ ва таҷрибӣ) ба хатти порсӣ на танҳо фароҳам ва муҳайёст, балки манобеъе дар ин риштаҳо ба порсӣ ҳаст, ки як олмонӣ ё русӣ ва ё ингилис бояд аввал порсӣ биёмӯзад, то ба онҳо дастрасӣ пайдо кунад.
«Дастури хатти форсӣ», ки бароянди кӯшишҳои Фарҳангистони забону адаби форсӣ аст, дафтарест, ки ҳар нивисандаеро ниёз бад-он уфтад. Гуфтанист, ки бар ин дафтар метавон хӯрдаҳои донишик гирифт ва онро написандид ва шеваномае нав дарандохт, лек дар пурсмони дабира чизе, ки беш аз ҳар чиз боиста аст, дӯрӣ аз ошуфтагӣ ва кӯшиш андар ҳамгароии бештари касонест, ки бад-он дабира менависанд.
Яке дигар аз осебҳое, ки дар пайи омехтагии забони порсӣ бо вожаҳои бегона ба ин забон расидааст, ҳамоно ба кор бурдани корвожаҳои омехта (феъли мураккаб) ба ҷои корвожаҳои сода (феъли басит) аст. Ҳарчанд дар оғоз шумори андаке корвожаҳои сода бо вожаҳои ъарабӣ сохта шуд (ҳамчун талабидан, балъидан, рақсидан ва фаҳмидан), ин равиш базудӣ фаромуш гардид ва вожаҳои бегона корвожаҳои омехтаро ба дунболи худ оварданд.
Яке аз достонҳои кӯтоҳи зебои Муҳаммадъалии Ҷамолзода достонест ба номи “Форсӣ шакар аст”. Дар ин достон ду даста аз мардум бахубӣ нишон дода мешаванд: Яке, гурӯҳе тозизада, ки ҳамаи вожаҳои суханонашон тозӣ аст ва гумон мекунанд ин гуна сухан гуфтан нишонаи бартарӣ ва дониш аст. Ва гурӯҳи дувум фарангимаобҳои ғарбзада аст, ки ҳамаи суханонашон ғарбӣ (дар инҷо фаронса) аст.
Айнӣ то охири умр бо хатти форсӣ нивишт ва ҳиҷ гоҳ хатти сирилликро ҷиддӣ тамрин накард. Чун ҳамеша умед дошт, ки ин хат низ мисли хатти лотин муваққатӣ аст. Бале, хатти сириллик барои мо форсизабонони Осиёи Миёна муваққатӣ аст; часбидан ба хатти муваққатӣ ҳам фарҳанг, адабиёт ва ҳувияти муваққатӣ ба ҳамроҳ дорад.
Миёнаҳои солҳои 20-уми қарни 20 як гурӯҳ аз равшанфикрони тоҷик масъалаи табдили алифбои форсиро ба хатти лотинӣ мавриди баррасӣ қарор доданд. Дар тӯли 3-4 сол инҳо даҳҳо мақола дар расонаҳо интишор доданд. Муаллифони ин мақолаҳо аксаран афроди маъруф, намояндагони илму адаби тоҷик буданд.
Солҳост, ки порсигароӣ ва саранивисӣ, ки донишест арҷманд ва ҳунаре бемонанд, дар миёни бузургону адабдӯстон равоӣ ёфтааст. Аз сӯе фарҳехтагоне чун Казозӣ, Ҷунайдӣ, Ҳоҷарӣ (нигорандаи Фарҳанги бистҳазор), Розӣ (нигорандаи Фарҳанги вожаҳои форсии сара барои вожаҳои арабӣ дар форсии муъосир), Донишёр (нигорандаи Фарҳангномаи порсии ориё) ва.., ва аз сӯе Фарҳангистони забон ва адаби порсӣ дар ин замина гомҳои буланде бардошта ва дар шиносондани тавонмандиҳои порсӣ ба ҳамагон кӯшидаанд.