Category: Осебшиносии забон ва хатти порсӣ

Вожасозӣ масъалаест мавридӣ ва сайри забони форсӣ ва вожасозӣ дар ин чиҳил-панҷоҳсола ҳам пуштибони ин муддаъо аст. Ҳукмҳои куллӣ аз ин даст, ки метавон ва бояд дар баробари ҳар вожаи хориҷӣ як вожаи форсӣ гузошт, ҳукмест нодуруст ва нашуданӣ. Ҳукм ба ин ки ба ҳеч ваҷҳ вожа набояд сохт ва вожаҳои хориҷиро ба ҳамон сурат пазируфт, низ ҳукмест нодуруст ва ношуданӣ. Ва ё тасаввури ин ки дар баробари тамоми мафҳумҳо ва номҳои тозаи фарҳанги урупоӣ дар китобҳои куҳан ногузир баробарӣ ёфт мешавад, содаандешона аст.

“Рӯзе, ки форсӣ доштем” достони донишомӯзоне дабистонист, ки омӯзгорашон аз онон мехоҳад, то чомае (= шеъре)-ро аз бар кунанд ва дар клос бихонанд. Донишомӯзон, ки аз ҷунин коре нотавонанд, тан ба коре дигар медиҳанд.

Коргурӯҳи пойиши Порсӣ Анҷуман дар моҳрӯзҳои (= торихҳои) ёздаҳум ва ҳиҷдаҳуми меҳрмоҳ барномаи “Клик” аз барномаҳои шабакаи Би-би-сии Форсиро пойиш кардааст. Дар ин барнома гардонандагон ба шиносондани тозатарин дастовардҳои фанноварик дар густараҳои роёнаӣ мепардозанд. Чунин ба нигар меояд, ки агарчи онон мекӯшанд то онҷо ки шуданӣ аст, аз корбурди вожагони бегона бипарҳезанд, вале будмояи (= моҳияти) чунин барномае ва пайванди он бо дастовардҳои навине, ки реша дар фарҳангу забони Бохтарзамин дорад, кори порсигӯиро дар ин заминаҳо сахттар кардааст.

Дарвоқеъ, порсизабонон барои сохтани десаи бешоли вожае, ки ба é поён меёбад, ба дунболи чигунагии он дар паҳлавӣ намегарданд, балки худкорона пасванди “-гон”-ро ба кор мебаранд. Гувоҳии ин зӯя (муддаъо) вожаҳои арабие ҳастанд, ки ба é поён меёбанд ва бо “-гон” бешол меёбанд: хосса – хоссагон, сифла – сифлагон, нухба – нухбагон, раққоса – раққосагон, наззора – наззорагон, ва дигарҳо.

Надонистани дигарсонӣ (тафовут) миёни сарагароии донишик ва сарагарои адабик аз бузургтарин гирифториҳо ва чолишҳои дӯстдорони забони порсӣ ва бовармандон ба полоишу поксозии забонӣ аст. Барои бозшинохтани ин ду рӯйкард ба сарагароӣ нахуст боёст (воҷиб аст), ки ҳидорише (таърифе) аз ин ду рӯйкард ба даст диҳем.

Сафари Абдуллоҳ: Эрон ҳам бояд эҳсос кунад, ки эрониёни дуруфтода аз он марзу бум пушту паноҳе доранд. Ва ба масоили миллӣ, ба масоили забони форсӣ бояд бештар бияндешанд, чун агар забони форсӣ набошад, на Эрон аст, на мо ҳастем ва на каси дигаре.

Бар рӯи ҳам бархӯрдҳои гуногун бо забон ва масъалаи вожасозиро метавон зери ду унвон ҷамъ кард: яке бархӯрди хирадварзона (росиюнал), ки бар он аст, ки забонро метавон бар ҳасби қолабҳое, ки қоъидаҳои сарфӣ ва пешин ба даст медиҳад, густариш дод ва вожаҳову таркибҳои тоза сохт. Ва ҳатто гурӯҳе бар онанд, ки бо ҳамин равиш метавон моддаи аслии луғатро аз забони дигар вом гирифт ва барои корбурдҳои илмӣ мутобиқи қоъидаҳои дастурии форсӣ сарф кард ва ба кор бурд (монанди “юнидан” ва “юниш”, ки аз моддаи “юн” дар шимӣ сохта мешавад).

Чи ниёзе вожасозиро зарурӣ мекунад? Ниёз ба номидани чизе тоза ё баёни мафҳуме тоза. Ҳангоме, ки чизҳои тозае, чи аз мақулаи зот, чи аз мақулаи маъно, дар миён меояд, ногузир номе металабад, ки пеш аз ин дар забон набудааст. Ҳол ин масъала матраҳ аст, ки ин чизҳои тозаро чи гуна метавон номид? Оё бояд айни он номҳо ва феълҳо ва ҷуз онҳоро аз забони бегона вом гирифту ба кор бурд ё дар забони бумӣ ҷонишине барои онҳо ёфт ё сохт?

Чи бихоҳем, чи нахоҳем, забони форсӣ бино ба зарурати тағйири зиндагӣ ва мабонии фарҳангӣ ва тамаддунии мо ниёзманди дигаргунӣ ва созгорӣ бо шароити тоза аст ва ин сайр ҳар замон шитоби бештаре ба худ мегирад. Форсизабонон мехоҳанд ба забони фалсафа ва илму ҳунари мудерн сухан бигӯянд ва вориди ҷаҳони текнулужик бишаванд ва ногузир забонашон низ ҳамчун абзори зарурии чунон шевае аз иртиботу зиндагӣ дигаргун мешавад.

Ба навиштаи Фарҳанги решашиносӣ, вожаи ‘ҷаҳаннам’ аз ‘Ге-ҳиннум (Ge Hinnom)’ дар ибрӣ омадааст, ки худ дар асл Ge Ben-Hinnom будааст ба маънои ‘дараи писарони Ҳиннум’. Дар китоби Эрмиёи набӣ (Jeremiah) ‘панҷ бор аз ин дара ном бурда шуда ва гуфта шуда, ки ин дара дар даврони бостон дар ҷануби ғарбии шаҳри Уршалим қарор доштааст. Ва иброниён дар ин дара нахустин писар ё духтари худро барои худое ба номи Мулух (Moloch) қурбонӣ мекарданд. Номи ин худо низ гӯё гунаи дигаре аз ‘Милих’-и ибрӣ ё ҳамон ‘малик’-и арабӣ ба маънои ‘шоҳ’ бошад.